دشنامبه سب، ناسزا و فحش دشنام گفته می‌شود و از احکام دشنام در بابهاى طهارت، تجارت و حدود سخن گفته‌اند. فهرست مندرجات۲ - دشنام دادن به مسلمان ۳ - دشنام دادن به کافر ۴ - آثاردشنام ۴.۱ - حدّ دشنام در قالب قذف ۴.۲ - دشنام به غیرقذف به مسلمان و به قذف به غیرمسلمان ۴.۲.۱ - حکم دشنام کودکان ۴.۳ - کفر و نجاست ۴.۴ - قتل سب کننده ۵ - دیدگاه فقهی امام خمینی ۵.۱ - فحش دادن به بهانه تربیت و هدایت ۵.۲ - فحش دادن در حال احرام ۵.۳ - فحش دادن از رادیو و تلویزیون ۵.۴ - عدم تحقق خلع با کراهت ناشی از فحش ۵.۵ - فحشی که مفید قذف نیست ۵.۶ - فحش به پیامبر و ائمه ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - معنای دشنامدشنام نام یا نسبت زشتى است که هنگام ناراحتى و تنفر از کسى به او داده مى‌شود. بنابراین، کلماتى که مفاد آنها هتک و اهانت به دیگرى است، مصداق دشنام یا سبّ به شمار مى‌روند، مانند قذف (نسبت زنا یا لواط دادن به کسى) و کسى را با لقب زشت خواندن، از قبیل فاسق، پست، نجس، سگ و خوک. [۱]
مصباح الفقاهة، ج۱، ص۲۸۰.
۲ - دشنام دادن به مسلماندشنام دادن به مسلمان حرام است، مگر آنکه طرف به سبب بدعت گذارى یا تظاهر به کارهاى خلاف شرع مستحق آن باشد. ۳ - دشنام دادن به کافرسب کفار و مخالفان جایز است، لیکن قذف آنان جایز نیست. ۴ - آثاردشنامدشنام بر حسب نوع آن و فرد دشنام داده شده داراى آثار متفاوتى است، از آن جمله: حد، تعزیر و تأدیب، کفر و نجاست، قتل. ۴.۱ - حدّ دشنام در قالب قذفدشنام دادن به مسلمان در قالب قذف، موجب ثبوت حدّ قذف (هشتاد تازیانه) است. ۴.۲ - دشنام به غیرقذف به مسلمان و به قذف به غیرمسلماندشنام دادن به مسلمان به غیر قذف و نیز غیرمسلمان در قالب قذف موجب ثبوت تعزیر است. بنابر مشهور، در سبّ کفار نسبت به یکدیگر، تعزیر ثابت نیست، مگر آنکه بیم فتنه باشد، که در این صورت، امام هرگونه صلاح بداند مانع پیدایش فتنه مى‌شود. ۴.۲.۱ - حکم دشنام کودکانهرگاه کودکان ممیز یکدیگر را دشنام دهند، ادب مى‌شوند. ۴.۳ - کفر و نجاستسبّ پیامبر اعظم صلّى‌اللَّه‌علیه‌وآله یا یکى از اهل بیت آن حضرت در صورتى که از روى عداوت و دشمنى باشد، موجب کفر و نجاست سبّ کننده مى‌شود و او مصداق ناصبی خواهد بود؛ لیکن اگر از روى عداوت نباشد، در اینکه چنین اثرى بر آن مترتّب مى‌شود یا نه اختلاف است. ۴.۴ - قتل سب کنندهکشتن سبّ کننده پیامبر صلّى‌اللَّه‌علیه‌وآله یا یکى از امامان معصوم علیه‌السّلام و یا حضرت فاطمه سلام‌اللَّه‌علیها واجب است؛ نیز کشتن او براى شنونده سبّ در صورت توانایى و ایمن بودن از ضرر، جایز، بلکه واجب است، و بنابر مشهور، نیازى به اذن حاکم شرع نیست. به تصریح برخى، حکم سبّ سایر پیامبران نیز همین است، [۱۷]
بیهقی کیدری، محمد بن حسین، إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، ص۵۲۰.
بلکه بعضى قدما بر آن ادعاى اجماع کرده‌اند. بنابر تصریح برخى، کسى که مادر رسول خدا صلّى‌اللَّه‌علیه‌وآله یا امامان معصوم علیهم‌السّلام را سبّ به قذف کند مرتد است و کشته مى‌شود. ۵ - دیدگاه فقهی امام خمینیفحش دادن در اسلام، حتی در شوخی‌ها «جایز نیست.» [۲۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۳۶، استفتائات امام خمینی، ج۵، ص۶۰۱، سؤال۶۷۸۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۵.۱ - فحش دادن به بهانه تربیت و هدایتچه فحش دادن به دیگری باعث تحول روحی و یا اثر تربیتی اسلامی در وی باشد یا نه، «فحش حرام است و فرقی در بین نیست.» [۲۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۳۶، استفتائات امام خمینی، ج۵، ص۶۰۱، سؤال۶۷۸۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و در زندگانی حضرات و اولیاء اللَّه دیده نشده که آنان فحش داده و آن را به‌عنوان یک وسیله تربیتی برای هدایت و انسان‌سازی مطرح کرده باشند، یا قرآن برای تکان یا هدایت انسان فحش را مطرح کرده باشد. «چنین چیزی نیست و فحش وسیله تربیت و هدایت نمی‌شود.» [۲۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۳۶، استفتائات امام خمینی، ج۵، ص۶۰۲، سؤال۶۷۸۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
پس «جایز نیست برای جلوگیری از معصیت، ارتکاب معصیت مثل فحش و دروغ و اهانت، مگر آن که معصیت، از چیزهایی باشد که مورد اهتمام شارع مقدس باشد و راضی نباشد به آن به‌هیچ‌وجه، مثل قتل نفس محترمه، در این صورت باید جلوگیری کند به هر نحو ممکن است.» [۲۷]
موسوعة الامام الخمینی، ۲۹، رساله توضیح المسائل، ص۵۱۴، مساله۲۸۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۵.۲ - فحش دادن در حال احرام«فسوق» که از محرمات احرام است «اختصاص به‌دروغ ندارد، بلکه شامل فحش دادن و فخر کردن به دیگران هم می‌شود. و در فسوق کفّاره نیست، بلکه توبه کردن از آن واجب است، و مستحب است چیزی را کفّاره بدهد و بهتر آن است که گاوی را ذبح کند.» [۲۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۴۶، کتاب الحج، القول فی تروک الاحرام، العاشر الفسوق، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۵.۳ - فحش دادن از رادیو و تلویزیوندر وجوب ترتیب آثار بر اقرار به‌واسطه تلفن یا بلندگو یا رادیو و مانند این‌ها درصورتی‌که معلوم باشد که صدا از مقرّ است و به طور مستقیم می‌باشد - نه آنکه از ضبط‌صوت‌ها باشد - اشکالی نیست؛ خواه اقرار به حقی برای غیر او باشد - حتی به چیزی که موجب قصاص است - یا به چیزی که موجب حدی از حدود اللَّه باشد. همان‌طور که در شنیدن بیّنه بر حق یا حد، درصورتی‌که به طور مستقیم - نه از ضبط‌صوت‌ها - اقامه شود و معلوم باشد که صدا از دو شاهد عادل می‌باشد، اشکالی نیست. و همچنین ترتیب آثار بر حکم حاکم و ثبوت حق به آن و همچنین هلال و غیر آنها از موارد حکم، با وجود شرط مذکور، واجب است. و ظاهر آن است که قسم دادن قاضی، به‌واسطه بلندگو یا تلفن کسی را که بر او قسم است و قسم او از پشت آنها با شرط مذکور، جایز باشد. و ظاهر آن است که این حکم در سایر مواردی که حکم در آنها بر انشا یا اخبار، مترتب می‌باشد جریان دارد، مانند قذف و لعان و غیبت و تهمت و فحش و بقیه چیزهایی که موضوع برای حکم می‌باشد، به شرطی که معلوم باشد که متکلم فلان کس است یا بیّنه بر آن قائم شود. [۲۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۷۲، البحث حول المسائل المستحدثة، منها الرادیو و التلفزیون و نحوهما، مسالة۱۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۵.۴ - عدم تحقق خلع با کراهت ناشی از فحشظاهر آن است که کراهتی که در خلع شرط شده، فرقی نمی‌کند که ذاتی باشد و از خصوصیات شوهر نشات گرفته باشد؛ مانند زشتی قیافه و بدی اخلاق و فقر و غیر آن و یا اینکه کراهت از بعضی از عوارض ناشی شده باشد مثل وجود هوو و ایفانکردن زوج بعضی از حقوق واجب یا مستحب را. ولی اگر کراهت و طلب مفارقت از جهت اذیت کردن شوهر با ناسزا و دشنام و زدن و مانند این‌ها باشد، پس زن بخواهد که خودش را از آنها خلاص کند پس چیزی را بذل نماید تا او را طلاق دهد، در این صورت اگر او را طلاق دهد، خلع محقّق نمی‌شود و آنچه را که از او گرفته بر او حرام است و لیکن طلاق با وجود شرطی که گذشت؛ به طور رجعی صحیح است. [۳۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۷۸، کتاب الخلع و المباراة، مسالة۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۵.۵ - فحشی که مفید قذف نیستهر فحشی مانند «ای دیوث» یا هر تعریضی به آنچه که مخاطب، آن را کراهت دارد و در عرف و لغت او مفید قذف نمی‌باشد، به سبب آن، تعزیر ثابت می‌شود، نه حد، مانند قول او: «تو حرام‌زاده‌ای» یا «ای حرام‌زاده» یا «ای فرزند حیض»، یا به زوجه‌اش بگوید: «تو را باکره نیافتم» یا بگوید: «ای فاسق»، «ای فاجر»، «ای شارب الخمر» و امثال این‌ها که موجب استخفاف به دیگری است و حال‌آنکه طرف، مستحق آن نمی‌باشد، در آن تعزیر می‌باشد، نه حد. و اگر طرف مستحق آن باشد، موجب چیزی نمی‌باشد. [۳۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۵۰۶، کتاب الحدود، الفصل الثالث فی حد القذف، القول فی الموجب، مسالة۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۵.۶ - فحش به پیامبر و ائمهکسی که به پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) - و العیاذ باللَّه - ناسزا بگوید، بر شنونده آن واجب است که او را به قتل برساند مادامی‌که خوفی بر خود یا عرض خود یا بر جان شخص مؤمنی یا عرض او نباشد؛ و با وجود این خوف، جایز نمی‌باشد. و اگر بر مال موردتوجه او یا بر مال موردتوجه برادر مسلمانش خوف باشد، ترک قتل او جایز است. و این بر اذن از امام (علیه‌السلام) یا نایب او توقف ندارد. و همچنین است حال اگر بعضی از ائمه (علیهم‌السّلام) را ناسزا بگوید. و در ملحق نمودن حضرت صدیقه طاهره (سلام‌اللَّه‌علیها) به آنان وجهی است، بلکه اگر سبّ آن حضرت به سبّ پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برگردد بدون اشکال به قتل می‌رسد. [۳۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۵۰۹، کتاب الحدود، الفصل الثالث فی حد القذف، القول فی الاحکام، فروع، الاول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
البته اگر از کسی «در حال مستی یا دیوانگی یا عصبانیّت به حدی که توجه و التفات را از دست بدهد اگر کلمات کفرآمیز یا ناسزا بر زبانش جاری شود آثار کفر و ارتداد بر آن مترتّب نیست. [۳۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۴۱، استفتائات امام خمینی، ج۱۰، ص۸۸، سؤال۱۱۴۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
پس نمی‌توان به‌صورت کلی هرکسی را که به هنگام عصبانی شدن، حتی روی کوچک‌ترین مسائل و مناقشات، نعوذ باللَّه به خدا و پیامبران و امامان (علیهم‌السّلام) و امام‌زادگان ناسزا گفته است را مرتد گفت؛ زیرا «مجرّد ناسزا گفتن موجب ارتداد نمی‌شود.» [۳۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۴۱، استفتائات امام خمینی، ج۱۰، ص۸۸، سؤال۱۱۴۲۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۶ - پانویس۷ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۳، ص۶۱۸-۶۱۹. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | اهانت فحش لعن | تجارت | حدود | دیدگاه های فقهی امام خمینی | طهارت | فقه
|