زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

خسروشهر




خسروشهر (خسروشاه)، بخش و شهری در شهرستان تبریز در استان آذربایجان‌شرقی می باشد.


۱ - معرفی خسرو شهر


بخش خسروشهر، مشتمل است بر دو دهستان لاهیجان و تازِه‌کَند و شهر خسروشهر.
[۱] معاونت سیاسی، ۱۳۸۵ش، ذیل «استان آذربایجان‌شرقی»، ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی، دفتر تقسیمات کشوری، عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری: آذر ۱۳۸۵، (تهران ۱۳۸۵ش).
بخش خسروشهر در جنوب‌غربی شهرستان تبریز در دشت (جلگه) تبریز واقع است. کوههای داشْلی‌داغی در مشرق و گَچل‌گُل‌داغی در جنوب‌غربی دهستان لاهیجان و دره‌های لایَن، دَلمه، یُول و قیزْقَلعه در جنوب‌شرقی لاهیجان و قَره‌تپه در مشرق آبادی تازه‌کند قرار دارند. تلخه‌رود با جهت شمال‌شرقی ـ جنوب‌غربی از مشرق بخش و اُسکوچای از میان شهر خسروشهر عبور می‌کند و به تلخه‌رود می‌پیوندد. آب و هوای این بخش نسبتاً سرد و خشک است
[۲] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، ج۱۳، ص۹۲، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
[۳] ج ۱۳، ۱۵۴ـ۱۵۵، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
[۴] ج ۱۳، ۳۲۸، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.

بخش خسروشهر (به مرکزیت شهر خسروشهر) در ۲۵ تیر ۱۳۷۶، در شهرستان تبریز تشکیل شد.
[۵] معاونت سیاسی، ۱۳۸۲ش، ذیل «استان آذربایجان شرقی»، ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۲ش.
اهالی آن به زبان فارسی و ترکی سخن می‌گویند.
[۶] رزم‌آرا، ج۴، ص۱۹۱.
[۷] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، ج۱۳، ص۱۵۵، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.


۲ - آثار باستانی خسرو شهر


برخی از آثار باستانی و قدیمی این بخش عبارت‌اند از: تپه باستانی قَره‌تپه، متعلق به ۵۰۰، ۲ق م، در حدود شش کیلومتری شمال‌غربی خسروشهر
[۸] اسماعیل دیباج، آثار باستانی و ابنیه تاریخی آذربایجان، ج۱، ص۲۱ـ۲۲، (تهران) ۱۳۴۶ش.
[۹] عبدالعلی کارنگ، آثار و ابنیه تاریخی شهرستان تبریز، ج۱، ص۵۷۱، در آثار باستانی آذربایجان، ج ۱، تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۵۱ش.
مسجد صفوی (یا مسجد خسروشهر)، متعلق به دوران شاه‌سلیمان صفوی؛ و مقبره‌های حمزة‌بن عبدالعزیز سلّار دیلمی؛ درویش شرف‌الدین یعقوب رومی (متوفی ۹۱۲)؛ امیرسیداسماعیل شنب غازانی (متوفی ۹۱۹)؛ شیخ‌محمد بزرگ خسروشاهی، از بزرگان صوفیه تبریز؛ شیخ جلال‌الدین اخی، از عارفان قرن نهم؛ و شیخ محمد گازر خسروشاهی، عارف قرن نهم.
[۱۰] ابن‌کربلائی، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، ج۱، ص۴۳۴، چاپ جعفر سلطان‌القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ش.
[۱۱] ابن‌کربلائی، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، ج۱، ص۵۴۲ـ۵۴۳، چاپ جعفر سلطان‌القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ش.
[۱۲] ابن‌کربلائی، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، ج۲، ص۶۶ـ ۷۱، چاپ جعفر سلطان‌القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ش.
[۱۳] محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ج۱، ص۸۰۶، تهران ۱۳۵۲ش.
[۱۴] محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ج۱، ص۸۱۰، تهران ۱۳۵۲ش.
[۱۵] محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ج۱، ص۸۴۹، تهران ۱۳۵۲ش.
[۱۶] محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ج۱، ص۸۵۴، تهران ۱۳۵۲ش.
[۱۷] جمال ترابی‌طباطبائی، مسجد صفوی خسروشهر، ج۱، ص۸، تبریز ۱۳۸۲ش.
عبدالحمید خسروشاهی نیز از علما و مشاهیر خسروشهر است.
[۱۸] عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، مفاخر آذربایجان، ج۲، ص۶۷۶ـ۶۷۷، تبریز ۱۳۷۴ـ۱۳۷۹ش.

در ۱۰۵۱ زمین‌لرزه‌ای بین تبریز و دریاچه ارومیه رخ داد، که خسروشاه و مناطق اطراف آن را ویران کرد و تلفات بسیاری برجای گذاشت.
[۱۹] NicholasNicholasAmbraseysand Charles Peter Melville، A history of Persian earthquakes, Cambridge ۱۹۸۲، ج۱، ص۴۹.


۳ - تشکیل شهر خسروشهر


شهر خسروشهر، در ارتفاع ۳۶۰، ۱متری و در حدود ۲۵ کیلومتری جنوب‌غربی تبریز
[۲۰] سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵ نتایج تفصیلی کل کشور، ۱۳۸۵ش.
واقع است.
[۲۱] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، ج۱۳، ص۱۵۴، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
خسروشاه/ خسروشهر در ۱۳۳۳ش شهر شد.
[۲۲] معاونت سیاسی، ۱۳۸۲ش، ذیل «استان آذربایجان شرقی»، ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۲ش.
طبق سرشماری ۱۳۸۵ش، جمعیت این شهر ۷۹۴، ۱۲ تن بوده است
[۲۳] مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵ نتایج تفصیلی کل کشور، ذیل «استان آذربایجان شرقی»، ۱۳۸۵ش.

این شهر یکی از شهرهای قدیم آذربایجان است که گویا به سبب اقامت چند روزه خسروانوشیروان ساسانی در آن، خسروشاه نامیده شده بود. اطلاعات اندکی نیز در منابع جغرافیایی قدیم درباره آن وجود دارد.
در اوایل قرن هفتم، یاقوت حموی
[۲۴] یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۳۷۱، ذیل «خسروشاه»    
خسروشاه را شهری دارای بازار و عمارت و در شش فرسنگی تبریز ذکر کرده است. در اواخر قرن هفتم، رشیدالدین فضل‌اللّه
[۲۵] رشیدالدین فضل‌اللّه، کتاب تاریخ مبارک غازانی: داستان غازان‌خان، ج۱، ص۹۴ـ۹۵، چاپ کارل‌یان، لندن ۱۳۵۸/۱۹۴۰.
این شهر را در شمار اعمال تبریز نام برده است، در اوایل قرن هشتم، حمداللّه مستوفی
[۲۶] حمداللّه مستوفی، نزهة‌القلوب، ج۱، ص۷۹.
خسروشاه را از آبادیهای بزرگ ناحیه تبریز، و ابوالفداء
[۲۷] اسماعیل‌بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم‌البلدان، ج۱، ص۳۸۷، چاپ رنو و دسلان، پاریس ۱۸۴۰.
آن را شهری کوچک در هفت فرسنگی تبریز در آذربایجان ذکر کرده‌اند. طاهری
[۲۸] ابوالقاسم طاهری، جغرافیای تاریخی گیلان، ج۱، ص۱۵۰، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، (تهران) ۱۳۴۷ش.
به نقل از راولینسون، که در ۱۲۵۴ به ایران سفر کرده بود، خسروشاه را دهکده‌ای بسیار خرّم، با آب و هوایی معتدل به‌سبب نهرهای متعدد جاری در آن آورده است. در دوره ناصری، خسروشاه جزو قریه‌های موقوفه مسجد کبود تبریز به‌شمار می‌رفت،
[۲۹] محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ج۱، ص۶۷۱، تهران ۱۳۵۲ش.
در زمان انقلاب مشروطه، میرآقا خسروشاهی، از مشروطه‌طلبان ناحیه، پس از دستگیری به دار آویخته شد.
[۳۰] ادوارد گرانویل براون، نامه‌هائی از تبریز، ج۱، ص۲۲۰، ترجمه حسن جوادی، تهران ۱۳۵۱ش.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در ۲۱ مهر ۱۳۵۸ نام آن به خسروشهر و نام ایستگاه راه‌آهن خسروشاه، بین تبریز و مراغه، به ایستگاه راه‌آهن زارعی تغییر یافت
[۳۱] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، ج۱۳، ص۱۵۵، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
[۳۲] ايران، قوانين و احكام، مجموعه قوانين سال ۱۳۷۵، ص ۶۶۱، تهران: روزنامه رسمى كشور، ۱۳۷۶ش.
[۳۳] ايران، وزارت كشور، معاونت برنامه‌ريزى و خدمات مديريت، تغيير نام واحدهاى تقسيمات كشورى و عوارض طبيعى از ابتداى انقلاب اسلامى تا پايان فروردين ماه ۱۳۶۵، ص ۲، (تهران ۱۳۶۵ش).


۴ - فهرست منابع


(۱) ابن‌کربلائی، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، چاپ جعفر سلطان‌القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ش.
(۲) اسماعیل‌بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم‌البلدان، چاپ رنو و دسلان، پاریس ۱۸۴۰.
(۳) ایران قوانین و احکام مجموعه قوانین سال ۱۳۷۵، تهران: روزنامه رسمی کشور، ۱۳۷۶ش.
(۴) ایران وزارت کشور معاونت برنامه‌ریزی و خدمات مدیریت، تغییر نام واحدهای تقسیمات کشوری و عوارض طبیعی از ابتدای انقلاب اسلامی تا پایان فروردین ماه ۱۳۶۵، (تهران ۱۳۶۵ش).
(۵) ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی، دفتر تقسیمات کشوری، عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری: آذر ۱۳۸۵، (تهران ۱۳۸۵ش).
(۶) ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۲ش.
(۷) ادوارد گرانویل براون، نامه‌هائی از تبریز، ترجمه حسن جوادی، تهران ۱۳۵۱ش.
(۸) جمال ترابی‌طباطبائی، مسجد صفوی خسروشهر، تبریز ۱۳۸۲ش.
(۹) حمداللّه مستوفی، نزهة‌القلوب.
(۱۰) اسماعیل دیباج، آثار باستانی و ابنیه تاریخی آذربایجان، (تهران) ۱۳۴۶ش.
(۱۱) رزم‌آرا.
(۱۲) رشیدالدین فضل‌اللّه، کتاب تاریخ مبارک غازانی: داستان غازان‌خان، چاپ کارل‌یان، لندن ۱۳۵۸/۱۹۴۰.
(۱۳) ابوالقاسم طاهری، جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، (تهران) ۱۳۴۷ش.
(۱۴) عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، مفاخر آذربایجان، تبریز ۱۳۷۴ـ۱۳۷۹ش.
(۱۵) فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
(۱۶) عبدالعلی کارنگ، آثار و ابنیه تاریخی شهرستان تبریز، در آثار باستانی آذربایجان، ج ۱، تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۵۱ش.
(۱۷) مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵ نتایج تفصیلی کل کشور، ۱۳۸۵ش.
(۱۸) نقشه تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، مقیاس ۰۰۰، ۵۰۰، ۱:۲، تهران: سازمان نقشه‌برداری کشور، ۱۳۸۳ش.
(۱۹) نقشه جمهوری اسلامی ایران: براساس تقسیمات کشوری، مقیاس ۰۰۰، ۶۰۰، ۱:۱، تهران: گیتاشناسی، ۱۳۸۳ش.
(۲۰) یاقوت حموی.
(۲۱) NicholasNicholasAmbraseysand Charles Peter Melville، A history of Persian earthquakes, Cambridge ۱۹۸۲.
(۲۲) محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، تهران ۱۳۵۲ش.

۵ - پانویس

 
۱. ↑ معاونت سیاسی، ۱۳۸۵ش، ذیل «استان آذربایجان‌شرقی»، ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی، دفتر تقسیمات کشوری، عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری: آذر ۱۳۸۵، (تهران ۱۳۸۵ش).
۲. ↑ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، ج۱۳، ص۹۲، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
۳. ↑ ج ۱۳، ۱۵۴ـ۱۵۵، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
۴. ↑ ج ۱۳، ۳۲۸، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
۵. ↑ معاونت سیاسی، ۱۳۸۲ش، ذیل «استان آذربایجان شرقی»، ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۲ش.
۶. ↑ رزم‌آرا، ج۴، ص۱۹۱.
۷. ↑ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، ج۱۳، ص۱۵۵، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
۸. ↑ اسماعیل دیباج، آثار باستانی و ابنیه تاریخی آذربایجان، ج۱، ص۲۱ـ۲۲، (تهران) ۱۳۴۶ش.
۹. ↑ عبدالعلی کارنگ، آثار و ابنیه تاریخی شهرستان تبریز، ج۱، ص۵۷۱، در آثار باستانی آذربایجان، ج ۱، تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۵۱ش.
۱۰. ↑ ابن‌کربلائی، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، ج۱، ص۴۳۴، چاپ جعفر سلطان‌القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ش.
۱۱. ↑ ابن‌کربلائی، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، ج۱، ص۵۴۲ـ۵۴۳، چاپ جعفر سلطان‌القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ش.
۱۲. ↑ ابن‌کربلائی، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، ج۲، ص۶۶ـ ۷۱، چاپ جعفر سلطان‌القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ش.
۱۳. ↑ محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ج۱، ص۸۰۶، تهران ۱۳۵۲ش.
۱۴. ↑ محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ج۱، ص۸۱۰، تهران ۱۳۵۲ش.
۱۵. ↑ محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ج۱، ص۸۴۹، تهران ۱۳۵۲ش.
۱۶. ↑ محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ج۱، ص۸۵۴، تهران ۱۳۵۲ش.
۱۷. ↑ جمال ترابی‌طباطبائی، مسجد صفوی خسروشهر، ج۱، ص۸، تبریز ۱۳۸۲ش.
۱۸. ↑ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، مفاخر آذربایجان، ج۲، ص۶۷۶ـ۶۷۷، تبریز ۱۳۷۴ـ۱۳۷۹ش.
۱۹. ↑ NicholasNicholasAmbraseysand Charles Peter Melville، A history of Persian earthquakes, Cambridge ۱۹۸۲، ج۱، ص۴۹.
۲۰. ↑ سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵ نتایج تفصیلی کل کشور، ۱۳۸۵ش.
۲۱. ↑ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، ج۱۳، ص۱۵۴، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
۲۲. ↑ معاونت سیاسی، ۱۳۸۲ش، ذیل «استان آذربایجان شرقی»، ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۲ش.
۲۳. ↑ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵ نتایج تفصیلی کل کشور، ذیل «استان آذربایجان شرقی»، ۱۳۸۵ش.
۲۴. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۳۷۱، ذیل «خسروشاه»    
۲۵. ↑ رشیدالدین فضل‌اللّه، کتاب تاریخ مبارک غازانی: داستان غازان‌خان، ج۱، ص۹۴ـ۹۵، چاپ کارل‌یان، لندن ۱۳۵۸/۱۹۴۰.
۲۶. ↑ حمداللّه مستوفی، نزهة‌القلوب، ج۱، ص۷۹.
۲۷. ↑ اسماعیل‌بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم‌البلدان، ج۱، ص۳۸۷، چاپ رنو و دسلان، پاریس ۱۸۴۰.
۲۸. ↑ ابوالقاسم طاهری، جغرافیای تاریخی گیلان، ج۱، ص۱۵۰، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، (تهران) ۱۳۴۷ش.
۲۹. ↑ محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ج۱، ص۶۷۱، تهران ۱۳۵۲ش.
۳۰. ↑ ادوارد گرانویل براون، نامه‌هائی از تبریز، ج۱، ص۲۲۰، ترجمه حسن جوادی، تهران ۱۳۵۱ش.
۳۱. ↑ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، ج۱۳، ص۱۵۵، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
۳۲. ↑ ايران، قوانين و احكام، مجموعه قوانين سال ۱۳۷۵، ص ۶۶۱، تهران: روزنامه رسمى كشور، ۱۳۷۶ش.
۳۳. ↑ ايران، وزارت كشور، معاونت برنامه‌ريزى و خدمات مديريت، تغيير نام واحدهاى تقسيمات كشورى و عوارض طبيعى از ابتداى انقلاب اسلامى تا پايان فروردين ماه ۱۳۶۵، ص ۲، (تهران ۱۳۶۵ش).


۶ - منبع


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خسروشهر»، شماره۷۰۶۵.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.