حکم زمین (قرآن)در آیات قرآن به برخی از احکام زمین اشاره شده است. ۱ - حکم استفاده از زمینحلال بودن استفاده از زمين و منافع آن، براى انسانها: ۱. «الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِراشاً وَ السَّماءَ بِناءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَكُمْ فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْداداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛آن كس كه زمين را بستر شما، و آسمان (جوّ زمين) را سقفى بر فرازتان قرار داد؛ و از آسمان آبى فروفرستاد؛ و بوسيله آن، ميوهها و انواع محصولات را براى روزى شما روياند. بنابراين، براى خدا همتايانى قرار ندهيد، در حالى كه مىدانيد هيچ يك از آنها، نه شما را آفريده، و نه روزی مىدهند).» ۲. «هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ثُمَّ اسْتَوى إِلَى السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ؛او كسى است كه همه آنچه را در زمين وجود دارد، براى شما آفريد؛ سپس به آسمان پرداخت؛ و آنها را به صورت هفت آسمان مرتّب نمود؛ و او به هر چيزى دانا است.» ۳. «يا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلالًا طَيِّباً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ؛اى مردم! از نعمتهاى حلال و پاكيزهاى كه در زمين است بخوريد؛ و از گامهاى شیطان، پيروى نكنيد؛ زيرا او، دشمن آشكار شماست.» ۴. «وَ لَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ وَ جَعَلْنا لَكُمْ فِيها مَعايِشَ قَلِيلًا ما تَشْكُرُونَ؛ما تسلّط بر زمين را براى شما قرار داديم؛ و انواع وسايل زندگی را براى شما فراهم ساختيم؛ هر چند كمتر شکرگزاری مىكنيد.» ۵. «وَ الْأَرْضَ مَدَدْناها وَ أَلْقَيْنا فِيها رَواسِيَ وَ أَنْبَتْنا فِيها مِنْ كُلِّ شَيْءٍ مَوْزُونٍ • وَ جَعَلْنا لَكُمْ فِيها مَعايِشَ وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِينَ؛و زمين را گسترديم؛ و در آن كوههاى استوارى قرار داديم؛ و از هر گياه موزون، در آن رويانديم؛ و براى شما انواع وسايل زندگى در آن قرار داديم؛ همچنين براى كسانى كه شما نمىتوانيد به آنها روزى دهيد.» ۶. «وَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنامِ؛و زمين را براى مردم آفريد.» ۷. «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَناكِبِها وَ كُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشُورُ؛او كسى است كه زمين را براى شما رام كرد، بر پشت آن راه برويد و از روزى خداوند بخوريد؛ و بازگشت و اجتماع همه تنها به سوى اوست.» ۲ - حکم تیمم بر زمینوجوب تیمّم بر زمين پاك، براى نمازگزاران فاقد آب: ۱. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ وَ لا جُنُباً إِلَّا عابِرِي سَبِيلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أَوْ عَلى سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَفُوًّا غَفُوراً؛اى كسانى كه ایمان آوردهايد! در حال مستى به نماز و جماعت در مسجد نزديك نشويد، تا بدانيد چه مىگوييد؛ و همچنين در حالى كه جُنُب هستيد- مگر در حال عبور از مسجد- تا غسل كنيد. و اگر بيماريد، يا مسافر، و يا يكى از شما از محل پستى آمده و قضای حاجت كرده)، و يا با زنان آمیزش جنسی داشتهايد، و در اين حال، آب براى وضو يا غسل نيافتيد، بر زمين پاكى تيمّم كنيد؛ به اين طريق كه صورتها و دستهايتان را با آن مسح نماييد. خداوند، بخشنده و آمرزنده است.» ۲. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أَوْ عَلى سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ مِنْهُ ما يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛اى كسانى كه ايمان آوردهايد! هنگامى كه براى نماز بر مىخيزيد، صورت و دستها را تا آرنج بشوييد؛ و سر و پاها را تا برآمدگى روى پا مسح كنيد. و اگر جنب باشيد، خود را بشوييد (و غسل كنيد). و اگر بيمار يا مسافر باشيد، يا يكى از شما از محل پستى آمده و قضاى حاجت كرده)، يا با زنان آميزش جنسى داشتهايد، و آب براى غسل يا وضو نيافتيد، بر زمين پاكى تيمّم كنيد؛ به اين طريق كه صورت (پیشانی) و دستهايتان را با آن مسح كنيد، خداوند نمىخواهد شما را در تنگنا قرار دهد؛ بلكه مىخواهد شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام نمايد؛ شايد شكر به جا آوريد.» ۳ - حکم زمینهای کسب شده در جهادزمينهاى به دست آمده در جهاد مسلمانان، از غنایم و انفال، و مالكيّت آنها از آنِ پیامبر صلیاللهعلیهوآله و حکومت اسلامی: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ؛از تو درباره انفال (غنايم، و اموال بدون مالك) سؤال مىكنند؛ بگو: انفال مخصوص خدا و پيامبر است؛ پس، از مخالفت فرمان خدا بپرهيزيد؛ و خصومتهايى را كه در ميان شماست، اصلاح كنيد؛ و اگر ايمان داريد، از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد.» ۴ - حکم زمینهای کسب شده در غیرجهادمالكيّت اراضى به دست آمده از راه تسليم و مصالحه کافران و اهل کتاب با مسلمانان (بدون جهاد سپاه اسلام)، مخصوص پيامبر صلىاللهعليهوآله و حاكم اسلامى: ۱. «وَ أَنْزَلَ الَّذِينَ ظاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ مِنْ صَياصِيهِمْ وَ قَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ وَ تَأْسِرُونَ فَرِيقاً • وَ أَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَ دِيارَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ وَ أَرْضاً لَمْ تَطَؤُها وَ كانَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيراً؛و خداوند گروهى از اهل كتاب (یهود) را كه از آنان (مشرکان عرب) حمايت كردند از قلعههاى محكمشان پايين كشيد و در دلهايشان وحشت افكند؛ و كارشان به جايى رسيد كه گروهى را به قتل مىرسانديد و گروهى را اسیر مىكرديد. و زمينها و خانهها و اموالشان را در اختيار شما گذاشت، و همچنين زمينى را كه هرگز در آن گام ننهاده بوديد؛ و خداوند بر هر چيزى تواناست.» ۲. «وَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَ لا رِكابٍ وَ لكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلى مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ • ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِياءِ مِنْكُمْ وَ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ؛و آنچه را خدا از آنان (يهود) به پيامبرش باز گردانده و بخشيده چيزى است كه شما براى به دست آوردن آن زحمتى نكشيديد، نه اسبی بر آن تاختيد و نه شتری؛ ولى خداوند پيامبران خود را بر هر كس بخواهد مسلط مىسازد؛ و خدا بر هر چيز تواناست. آنچه را خداوند از اهل اين آباديها به پيامبرش باز گرداند، از آنِ خدا و پيامبر و خويشاوندان او، و یتیمان و مستمندان و در راهماندگان است، تا اين اموال عظيم در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد. آنچه را پيامبر براى شما آورده بگيريد (و اطاعت كنيد)، و از آنچه شما را نهى كرده خوددارى نماييد؛ و از مخالفت خدا بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!» ۵ - حکم طهارت زمینپاك بودن زمين: «الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِراشاً ...؛ آن کس که زمین را بستر شما قرار داد ....» از آنجایی که آیه در مقام امتنان است و این امتنان (در راستای انتفاع) منوط به پاک بودن و طهارت زمین است، برداشت استفاده شده است. ۶ - عناوین مرتبطاباحه زمین (قرآن)، تیمم بر زمین (قرآن)، طهارت زمین (قرآن)، مالکیت زمین (قرآن). ۷ - پانویس
۸ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۱، ص۴۱۹، برگرفته از مقاله «حکم زمین» مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۵، ص۳۱۹، برگرفته از مقاله «احکام زمین» |