حضور زنان در مساجدبرخی روایات با استفاده از واژه‌هایی (مانند «رجل» در نگاه اول) مردان را مشمول چنین پاداشی می‌داند؛ اما اصل حضور بانوان در مسجد برای نماز جماعت و حتی استحباب آن را نفی نمی‌کند؛ زیرا با توجه به روایات و شواهد تاریخی و نیز فتوای فقهای بزرگوار، اگر زنی بتواند خود را از دید نامحرم بپوشاند، حضور او در مسجد برای نماز جماعت مانعی ندارد؛ و می‌توان گفت که پاداش مسجد و جماعت شامل او نیز خواهد شد. روایاتی که نماز در خانه را برای زن سزاوارتر می‌دانند، ناظر به شرایط خاصی هستند که نمی‌توان آن‌ها را به تمام موارد گسترش داد. فهرست مندرجات۲ - توضیح روایت ۳ - حضور بانوان در مسجد ۳.۱ - مسجد زن خانه او ۳.۱.۱ - روایاتی از پیامبر ۳.۱.۲ - روایتی از امام صادق ۳.۲ - جایز بودن حضور زنان در مسجد ۳.۲.۱ - روایاتی از رسول خدا ۳.۲.۲ - سخنی از عایشه ۳.۲.۳ - روایتی از ابن‌عباس ۳.۲.۴ - روایتی دیگر ۳.۲.۵ - روایتی از امام علی ۳.۲.۶ - روایتی از امام باقر ۳.۳ - تشویق به رفت‌و‌آمد به مسجد ۳.۳.۱ - روایاتی از پیامبر اکرم ۴ - فضیلت نماز در خانه برای بانوان ۴.۱ - دیدگاه علامه حلی ۴.۲ - دیدگاه شهید ثانی ۴.۳ - دیدگاه محقق اردبیلی ۴.۴ - دیدگاه محمدتقی مجلسی ۴.۴.۱ - دیدگاه سیدمحمدکاظم یزدی ۵ - بهتر بودن حضور بانوان در مسجد ۵.۱ - دیدگاه فقها ۶ - نتیجه بحث ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - بیان یک روایتدر روایتی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نقل شده است: «صَلَاةُ الرَّجُلِ فِی جَمَاعَةٍ خَیْرٌ مِنْ صَلَاتِهِ فِی بَیْتِهِ أَرْبَعِینَ سَنَةً»؛ «نماز مرد در جماعت، بهتر از چهل سال نماز او (به صورت فرادا) در خانه است». روایاتی مشابه با این روایت ـ با تفاوت در مقدار ثواب ـ از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در متون حدیثی اهل سنت نیز نقل شده است. [۳]
ابوبکر بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، ج۴، ص۳۱۹، ریاض، هند، مکتبة الرشد للنشر و التوزیع، الدار السلفیة ببومبای، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
۲ - توضیح روایتاین دسته از روایات، هرچند تنها چیزی را که ثابت می‌کنند، استحباب شرکت مردان در مسجد برای نماز جماعت است، اما اصل حضور بانوان در مسجد برای نماز جماعت و حتی بهتر بودن آن را نفی نمی‌کند. برای این‌که این دسته از روایات و روایات دیگری که در این باره داریم، روشن شوند، تحقیقی کوتاه درباره حضور زنان در مسجد برای خواندن نماز جماعت، دعا و دیگر امور معنوی ارائه می‌دهیم. ۳ - حضور بانوان در مسجدحضور بانوان در مسجد از نگاه روایات: براساس تحقیق و جست‌وجو در منابع روایی، می‌توان روایات وارده در خصوص حضور بانوان در مسجد را بر سه دسته تقسیم نمود: ۳.۱ - مسجد زن خانه اومسجد زن، خانه اوست: ۳.۱.۱ - روایاتی از پیامبرپیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند: ـ «بهترین مسجد زنان، همان خانه‌های ایشان است...». ـ «بهترین مسجد زنان، کنج خانه آن‌هاست». ـ «به تنهایی و در خانه نماز خواندن زن، مثل نماز در جمع است؛ در حالی که بیست و پنج درجه فضیلت دارد». رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «ای علی! بر زنان؛ نماز جمعه، جماعت، اذان و اقامه واجب نیست». ۳.۱.۲ - روایتی از امام صادقامام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «بهترین مساجد برای زنان شما، خانه‌هایشان است». ۳.۲ - جایز بودن حضور زنان در مسجدحضور بانوان در مسجد جایز و یا بهتر است: (بر طبق نظر برخی فقها که بحثش خواهد آمد). ۳.۲.۱ - روایاتی از رسول خدارسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند: ـ «هرگاه زنان (برای رفتن به مسجد) از شما اجازه طلبیدند، آنان را از بهره‌ای که از مساجد دارند، محروم نسازید». ـ «زنان خود را از (رفتن به) مسجدها باز ندارید؛ هرچند خانه‌های آنان، برایشان نیکوتر است». [۱۲]
ازدی سجستانی، ابوداوود سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داوود، ج۱، ص۱۵۵، بیروت، المکتبة العصریة، صیدا، بی‌تا.
«هنگام شب به زنان برای رفتن به مساجد اذن دهید». [۱۳]
ابوبکر بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، ج۳، ص۱۱۳، ریاض، هند، مکتبة الرشد للنشر و التوزیع، الدار السلفیة ببومبای، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
۳.۲.۲ - سخنی از عایشهعایشه می‌گوید: «زنان مؤمن، نماز صبح را با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به جای می‌آوردند؛ در حالی که لباسی که تمام بدن آن‌ها را می‌پوشاند، به تن داشتند و این زنان در تاریکی باز شناخته نمی‌شدند». ۳.۲.۳ - روایتی از ابنعباسابن عباس درباره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و عمل‌کرد ایشان می‌گوید: «رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) دختران و زنان خود را برای اقامه جماعت در نمازهای عیدین به خارج خانه می‌بردند». ۳.۲.۴ - روایتی دیگراز ابن‌عباس نقل شده است: «زنی زیبا پشت سر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نماز می‌خواند...». [۱۷]
کوفی، محمد بن محمد اشعث، الجعفریات (الاشعثیات)، ص۱۷۷، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، چاپ اول، بی‌تا.
۳.۲.۵ - روایتی از امام علیحضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: «زنان، با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نماز می‌خواندند...». ۳.۲.۶ - روایتی از امام باقرامام جعفر صادق (علیه‌السلام) از پدر گرامی‌اش نقل می‌کند که فرمود: «رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) هنگام خواندن نماز جماعت، صدای گریه طفلی را شنید که مادرش او را با خود به مسجد آورده بود. آن حضرت نماز را کوتاه کرد تا مبادا نگرانی در مادرش پیدا شود». ۳.۳ - تشویق به رفت‌و‌آمد به مسجدتشویق به رفت‌و‌آمد به مسجد برای زن و مرد: در منابع روایی، احادیث زیادی وجود دارد که همگی بیانگر این است که مساجد متعلق به تمام مردم ـ اعم از زن و مرد ـ است، و میان مرد و زن هیچ‌گونه تفاوتی وجود ندارد؛ زیرا واژه‌هایی مانند، انسان‌های با تقوا، مؤمن، متقین، اهل مسجد، و...، به گروه خاصی اختصاص ندارد و برای عموم مسلمانان است. ۳.۳.۱ - روایاتی از پیامبر اکرمپیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند: ـ «مسجد، خانه هر مؤمنی است». [۲۱]
ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۶، ص۱۷۶، بجوار محافظة مصر، السعادة، ۱۳۹۴ق.
ـ «مساجد، خانه‌های پرهیزکاران‌اند». [۲۲]
محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۳، ص۳۶۲، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
[۲۳]
ابوبکر بن ابی‌شیبة، عبدالله بن محمد، الکتاب المصنف فی الاحادیث و الآثار، ج۷، ص۱۱۴، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
ـ «هرکس خانه‌اش مسجد باشد، خداوند کارش را با رحمت و شادی قرار داده، و اجازه عبور از صراط به سوی بهشت را به او خواهد داد». [۲۴]
ابوبکر بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، ج۴، ص۳۸۰، ریاض، هند، مکتبة الرشد للنشر و التوزیع، الدار السلفیة ببومبای، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
ـ «کسی که به مسجدی از مساجد خدا برود، برای هر گامی که برمی‌دارد تا به منزل برگردد، ده حسنه برایش نوشته می‌شود و ده گناه از او برداشته و ده درجه ترفیع می‌یابد». [۲۵]
شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۲۹۱، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
فقهای بزرگوار شیعه با توجه به این سه دسته از روایات، نسبت به حضور بانوان در مسجد، اختلاف نظر دارند، که در ذیل به طور کوتاه اشاره می‌شود. ۴ - فضیلت نماز در خانه برای بانوانبرخی فقهای شیعه، نماز خواندن زنان را در خانه مستحب و با فضیلت می‌دانند: ۴.۱ - دیدگاه علامه حلی«رفتن به مسجد، مختص مردان است، نه زنان؛ زیرا به زنان دستور پوشش و پنهان شدن داده شده است». [۲۶]
علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام، ج۱، ص۳۵۳، قم، مؤسسه آل‌البیت (علیهم‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
۴.۲ - دیدگاه شهید ثانیشهید ثانی در معنای «مسجد المراة بیتها» چنین گفته‌اند: «نماز خواندن زنان در خانه افضل از رفتن آن‌ها به مسجد است یا به این معناست که فضیلت نماز زنان در خانه مثل مسجد است و به رفتن به مسجد نیاز نیست». [۲۷]
شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شارح:کلانتر، سید محمد، ج۱، ص۵۳۸، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
۴.۳ - دیدگاه محقق اردبیلی«فضیلت رفتن به مسجد برای مردان ثابت است، نه برای زنان، همان‌طور که مشهور بین فقها هم همین است». [۲۸]
اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج۲، ص۱۵۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
۴.۴ - دیدگاه محمدتقی مجلسی«نماز خواندن زنان در خانه به عصمت و عفاف آنان نزدیک‌تر است». [۲۹]
مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۱۰۷، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشان‌پور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
۴.۴.۱ - دیدگاه سیدمحمدکاظم یزدی«نماز زن در خانه‌اش بهتر از نماز او در مسجد است». [۳۰]
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۱، ص۶۰۰، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
۵ - بهتر بودن حضور بانوان در مسجدعدهای از فقهای شیعه معتقدند که نه‌تنها حضور بانوان در مسجد و شرکت در نماز جماعت مانند دیگر عرصه‌های اجتماعی (البته با رعایت حجاب و شئونات اسلامی) جایز است، بلکه امری پسندیده می‌باشد. دلایل آن‌ها، عمومات و اطلاقات روایاتی است که بیانگر ترغیب و تشویق بر رفت‌و‌آمد به مساجد و بهره‌مندی از فضایل مسجد بر مرد و زن است. در این‌جا به فتوای آن‌ها اشاره می‌شود. ۵.۱ - دیدگاه فقهااین دسته از فقها می‌گویند: «برای زن‌ها نماز خواندن در خانه، بلکه در صندوق‌خانه و اطاق عقب بهتر است؛ ولی اگر بتوانند کاملاً خود را از نامحرم حفظ کنند، بهتر است در مسجد نماز بخوانند و اگر راهی برای یاد گرفتن احکام و مسائل اسلامی جز از طریق رفتن به مسجد وجود ندارد، واجب است به مسجد بروند». [۳۲]
امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج۱، ص۴۹۹ ـ ۵۰۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
۶ - نتیجه بحثهرچند از مجموع روایات و نیز دیدگاه فقهای بزرگوار می‌توان این‌گونه استفاده کرد که خواندن نماز در خانه نسبت به مسجد برای زنان بهتر است. اما با تأمل در روایات و نیز فضای صدور آن‌ها، به این نکته می‌رسیم که معمولاً تلاش شده تا به نحوی مسئله حجاب اسلامی به بانوان گوشزد شده تا به آن اهمیت بدهند و به همین دلیل در مرحله اول به نماز در خانه فضیلت داده شده است. با این حال این به معنای منع یا کراهت رفتن به مسجد برای نماز جماعت نیست؛ بلکه اسلام با طرح پوشش زن در حقیقت جواز حضور وی در عرصه‌های مختلف اجتماعی را رقم زده است و با دستورات حکیمانه و راه‌گشایی که در چگونگی منش و روش او ارائه داده، از یک‌سو این نیروی اجتماعی را از تباه شدن نجات داده و از سوی دیگر، جلوی فسادگری و ناهنجاری‌های ناشی از اختلاط زن و مرد را گرفته است. بنابراین به خاطر وجود عدم امنیت در جامعه و اهمیت و لزوم مصونیت زن از هرگونه تجاوز، شریعت اسلام دستور به حفظ حجاب و پوشش داده است. در نتیجه اگر زنی بتواند خود را از دید نامحرم بپوشاند یا دیدگان خویش را از نگاه بیگانه فرو بندد، حضور او در مسجد برای نماز جماعت مانعی ندارد؛ و حتی می‌توان گفت که ثواب و فضیلت رفتن به مسجد (روایات دسته سوم) شامل آن‌ها نیز می‌شود؛ و نیز براساس روایاتی که درباره اجازه طلبیدن زنان از مردان برای رفتن به مسجد نقل شده، و روایات مربوط به حضور زنان در نماز پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، نباید آنان را از فضایل و آثار معنوی مسجد محروم کرد. بنابراین اگر نماز در خانه برای زن در شرایطی سزاوارتر است، به همین اندازه نیز خواندن نماز در مسجد یا شرکت در دعاها سفارش شده و اهمیت هرکدام در جای خود محفوظ است؛ و چنان‌چه بانوان بتوانند حجاب اسلامی و شئون زن مسلمان و پاک‌دامنی را رعایت کنند، نماز در مسجد برای آنان همچون مردان مستحب خواهد بود. ۷ - پانویس۸ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «حضور زنان در مساجد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۸. |