جعده بنت اشعثجعده بنت أشعث، همسر امام حسن مجتبی علیه‌السلام است، که ایشان را مسموم کرد و به شهادت رساند. فهرست مندرجات۲ - تاریخ ولادت و وفات جعده ۳ - پدر و مادر جعده ۳.۱ - آزاد شدن اشعث بدست ابوبکر ۴ - کیفیت ازدواج جعده با امام حسن ۵ - فرزندان جعده از امام حسن ۶ - نقش جعده در شهادت رساندن امام حسن ۶.۱ - ناکامی جعده در ازدواج با یزید ۷ - نفرین امام حسن به جعده ۸ - قصیده نجاشی در نکوهش جعده ۹ - علت مسموم کردن امام حسن توسط جعده ۱۰ - همسران وفرزندان جعده بعداز امام حسن ۱۰.۱ - یعقوب بن طلحه بن عبیداللّه ۱۰.۲ - عباس بن عبداللّه بن عباس ۱۱ - فهرست منابع ۱۲ - پانویس ۱۳ - منبع ۱ - اسامی دیگر جعدهبنا بر نقل ابوالفرج اصفهانی [۱]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطّالبیین، ج۱، ص۳۱، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
نام‌های سکینه، عایشه و شَعْثاء نیز برای او گزارش شده اما وی نام صحیح او را جعده دانسته است.۲ - تاریخ ولادت و وفات جعدهاز تاریخ ولادت و وفات او اطلاعی در منابع نیامده است. ۳ - پدر و مادر جعدهپدرش، أشْعَث بن قَیس کِنْدی (متوفی ۴۰ یا ۴۱)، از مشاهیر نخستین دهه‌های صدر اسلام و مادرش، اُمّ فَرْوَه، خواهر ابوبکر بود. [۲]
ابن‌سعد، طبقات (لیدن)، ج۸، ص۱۸۱.
۳.۱ - آزاد شدن اشعث بدست ابوبکرهنگام اسیرشدن أشعث در واقعه رِدَّه در سال یازدهم هجرت، ابوبکر او را آزاد کرد و خواهر خود را به ازدواج او در آورد. [۳]
محمد بن عمر واقدی، کتاب الرِدَة، ج۱، ص۳۱۹، چاپ محمود عبداللّه ابوالخیر، عمان.
[۴]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۳، ص۳۳۹.
۴ - کیفیت ازدواج جعده با امام حسنبه نوشته بلاذری [۵]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۶۹، چاپ محمود فردوس‌العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰.
، جعده با نیرنگ پدرش به ازدواج امام حسن مجتبی علیه‌السلام در آمد.گزارش ابن‌عساکر از این ماجرا، می‌رساند که او زنی زیبا بوده است. [۶]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۹، ص۱۳۹، چاپ محمود فردوس‌العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰.
۵ - فرزندان جعده از امام حسندر منابع، فرزندی از جعده برای امام حسن گزارش نشده است. ۶ - نقش جعده در شهادت رساندن امام حسنعموم منابع از نقش جعده در به شهادت رساندن امام حسن یاد کرده‌اند. [۷]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطّالبیین، ج۱، ص۳۱، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
[۸]
ابن‌عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۳۸۹، چاپ علی محمد بجاوی، (قاهره) ۱۳۸۰/۱۹۶۰.
در بیش‌تر منابع شیعی آمده است که معاویه با وعده مالِ بسیار و ازدواج با یزید، جعده را تطمیع کرد تا شوهرش، امام حسن، را زهر دهد و او نیز چنین کرد و بر اثر آن امام به شهادت رسید [۱۲]
علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۱۳۸ـ۱۳۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
به گزارش طبرِسی [۱۳]
احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۱۳، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم.
، معاویه زهر را برای جعده فرستاده بوده است.۶.۱ - ناکامی جعده در ازدواج با یزیدپس از کارگرافتادن زهر، معاویه به وعده مالی که به جعده داده بود وفا کرد، ولی به ازدواج او با یزید رضایت نداد [۱۴]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطّالبیین، ج۱، ص۴۸، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
و به او گفت که می‌ترسد فرزندش، یزید، را نیز مانند حسن بن علی به قتل برساند. [۱۵]
مسعودی، مروج (بیروت)، ج۳، ص۱۸۲.
[۱۶]
احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۱۳، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم.
بنا به نقل بعضی از منابع، سم دادن جعده به امام حسن علیه‌السلام، به تحریک و دستور یزید بن معاویه بوده است. [۱۷]
ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ج۱۶، ص۱۱، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵۱۳۸۷/ ۱۹۶۵۱۹۶۷، چاپ افست بیروت.
۷ - نفرین امام حسن به جعدهجعده پس از زهر دادن به امام حسن علیه‌السلام، مورد لعن و نفرین حضرت قرار گرفت. ۸ - قصیده نجاشی در نکوهش جعدهشاعر شیعی، قیس بن عمرو بن مالک، معروف به نجاشی (متوفی ح ۴۰)، در نکوهش جعده قصیده‌ای سروده است. [۲۰]
مسعودی، مروج (بیروت)، ج۳، ص۱۸۲.
[۲۱]
یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۲۵۳، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۹ - علت مسموم کردن امام حسن توسط جعدهبه گزارش سَخاوی [۲۲]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، ج۱، ص۲۸۳، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
به نقل از ابن‌عبدالبرّ، جعده به سبب کینه‌ای که به امام حسن داشت، او را مسموم کرد و این دشمنی با خاندان علی علیه‌السلام در میان خانواده‌اش نیز وجود داشت، چنانکه در روایتی از امام صادق علیه‌السلام به آن اشاره شده است. ۱۰ - همسران وفرزندان جعده بعداز امام حسنجعده پس از امام حسن مجتبی علیه‌السلام دو بار ازدواج کرد. ۱۰.۱ - یعقوب بن طلحه بن عبیداللّهنخست با یعقوب بن طلحه بن عبیداللّه [۲۴]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۹، ص۱۳۹، چاپ محمود فردوس‌العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰.
که برای او سه پسر به نام‌های اسماعیل، اسحاق و ابوبکر به‌دنیا آورد، اسماعیل و اسحاق به هنگام حیات پدر از دنیا رفتند. [۲۵]
ابن‌سعد، طبقات (لیدن)، ج۵، ص۱۲۳.
۱۰.۲ - عباس بن عبداللّه بن عباسدومین بار پس از کشته شدن یعقوب بن طلحه (متوفی ۶۳) در واقعه حَرّه [۲۶]
ابن‌سعد، طبقات (لیدن)، ج۳، قسم ۱، ص۱۵۲.
، با عباس بن عبداللّه بن عباس (فرزند ارشد ابن عباس مشهور) ازدواج کرد و برای او پسری به نام محمد و دختری به نام قَریبه به دنیا آورد که از این دو نیز نسلی باقی نماند. [۲۷]
ابن‌سعد، طبقات (لیدن)، ج۵، ص۲۳۱.
در گزارش‌ها آمده که قریشیان به هنگام مشاجره با فرزندان جعده، آنان را «بَنی مُسِمَّةِ الازْواج» (فرزندان زنی که همسرانش را مسموم می‌کند) خطاب می‌کردند. [۲۸]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطّالبیین، ج۱، ص۴۸، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
۱۱ - فهرست منابع(۱) ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت. (۲) ابن سعد، طبقات (لیدن). (۳) ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نجف ۱۹۵۶. (۴) ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، (قاهره) ۱۳۸۰/۱۹۶۰ . (۵) ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱. (۶) ابن کثیر، البدایة و النهایة، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۷) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطّالبیین، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵. (۸) علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۹) احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس‌العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰. (۱۰) محمد بن عبدالرحمان سخاوی، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳. (۱۱) احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم. (۱۲) طبری، تاریخ (بیروت). (۱۳) سعید بن هبةاللّه قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، قم ۱۴۰۹. (۱۴) کلینی، کافی. (۱۵) یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲. (۱۶) مسعودی، مروج (بیروت). (۱۷) محمد بن محمد مفید، الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی‌العباد، قم ۱۴۱۳. (۱۸) محمد بن عمر واقدی، کتاب الرِدَة، چاپ محمود عبداللّه ابوالخیر، عمان. ۱۲ - پانویس۱۳ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جعده بنت اشعث»، شماره۴۶۹۲. |