تلید بن سلیمان محاربیکوفیتَلیدبن سلیمان محاربی کوفی، محدّث و راوی شیعی، مکنّا به ابوادریس از اصحاب امام صادق علیه‌السلام می‌باشد. ۱ - کنیه و لقبکنیه تلید ابوادریس است و در برخی منابع، کنیه وی ابوسلیمان و لقبش اعرج آمده است [۱]
یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال، ج۴، ص۳۲۰ـ۳۲۱، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۲]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۸، ص۲۳۹، چاپ محمد عبدالرحمان مرعشلی، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۶.
۲ - حیاتسال تولد تلید دانسته نیست و وفاتش را به اختلاف در سال ۱۹۰ یا بعد از آن و به احتمالِ کمتر، سال۱۷۰ ذکر کرده‌اند. [۳]
ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۱۲، چاپ عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت (۱۳۸۰).
[۴]
امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۳۶.
۳ - آثاربه گفته نجاشی [۵]
احمدبن علی نجاشی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۸۷، چاپ محمدجواد نائینی، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.
تلید کتابی داشته است که گروهی از آن حدیث نقل کرده‌اند، به نوشته خطیب بغدادی [۶]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۱۳۶، چاپ مصطفی عبدالقادر، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
وی مدتی در بغداد به روایت حدیث اشتغال داشته است.۴ - شاگرداندر منابع رجالی شیعه صریحاً از استادان و شاگردان وی نامی به میان نیامده است، ولی به موجب برخی اسناد، از جمله سلسله سند نجاشی به تلید، می توان حسین بن محمد بن علی اَزْدی را از جمله راویان حدیث از تلید دانست [۸]
علی نمازی شاهرودی، مستدرکات علم الرّجال، ج۲، ص۶۵، تهران ۱۴۱۲ـ۱۴۱۵.
از دیگر راویانی که از تلید حدیث نقل، و مؤلفان اهل سنّت از آن‌ها یاد کرده‌اند، می توان احمدبن حاتِم طویل، احمدبن حنبل، اسحاق بن موسی انصاری، و عبدالرحمان بن صالح ازدی را نام برد. ۵ - اساتیداز مشایخ حدیث او ابوالجحّاف، اعمش، جابربن عبداللّه انصاری، حمزة بن حبیب زیّات را بر شمرده‌اند [۹]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۱۳۶ـ۱۳۷، چاپ مصطفی عبدالقادر، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۱۰]
علی نمازی شاهرودی، مستدرکات علم الرّجال، ج۲، ص۶۵، تهران ۱۴۱۲ـ۱۴۱۵.
[۱۱]
یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال، ج۴، ص۳۲۱، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۱۲]
ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۱، ص۴۴۸، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۶ - وثاقت تلید در منابع اهل سنتدر باره وثاقت تلید در میان دانشمندان علم رجال اختلاف نظر بسیار است، نَسائی، حاکم نیشابوری، دارقُطنی، ابوداوود و برخی دیگر به شیعه بودن او اشاره کرده و وی را غیرموثق شمرده‌اند و گاه با نسبت‌ها و تعابیر تندی همچون رافضی، خبیث و کذاب او را نکوهیده‌اند. [۱۳]
یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال، ج۴، ص۳۲۱ـ۳۲۳، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۱۴]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۱۳۷ـ ۱۳۸، چاپ مصطفی عبدالقادر، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۱۵]
ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ج۱، ص۴۴۸، چاپ عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت (۱۳۸۰).
[۱۶]
محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج۱، ص۳۵۸، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
با این حال، بر اساس سخنی که از احمدبن حنبل نقل شده، ظاهراً او شیعه بودن تلید را موجب ضعف نمی‌دانسته و از او حدیث نقل می‌کرده است، هر چند بنا بر نقل قول دیگری او را دروغگو خوانده است. [۱۷]
یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال، ج۴، ص۳۲۱ـ۳۲۳، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
از دیگر مستندات محدّثان اهل سنّت برای عدم وثاقت تلید، بدگویی وی نسبت به برخی خلفا و نقل احادیثی درباره فضائل اهل بیت علیهم‌السلام است [۱۸]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۱۳۷ـ ۱۳۸، چاپ مصطفی عبدالقادر، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۱۹]
محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج۱، ص۳۵۸، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
[۲۰]
ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۱، ص۴۴۸، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
با اینهمه، احادیث تلید در برخی منابع مهم حدیث اهل سنّت آمده است، از جمله آثارِ احمدبن حنبل، ترمذی، حاکم نیشابوری و خطیب بغدادی . [۲۱]
محمدعلی موحد ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرّجال للنجاشی، ج۴، ص۲۰۶ـ ۲۰۸، قم ۱۴۱۲.
[۲۲]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۱۳۷ـ ۱۳۸، چاپ مصطفی عبدالقادر، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۲۳]
یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال، ج۴، ص۳۲۳، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۷ - وثاقت تلید در منابع شیعههر چند درباره شیعه بودن تلید میان علمای شیعه و اهل سنّت اتفاق نظر وجود دارد، در منابع رجالی شیعه وثاقت، و حتی نام او، کمتر مطرح شده است، به گفته علامه حلّی از عالمان شیعی کسی در جرح یا تعدیل او سخنی ندارد، ولی ابن عُقده می‌گوید من از ابن نُمَیر شنیدم که می‌گفت : « ابوالجحّاف ثقه است، ولی اگر تلید از وی روایت کرده باشد بدان اعتماد نمی‌کنم»، [۲۵]
محمدبن علی اردبیلی، جامع الرّواة و ازاحة الاشتباهات عن الطّرق و الاسناد، ج۱، ص۱۳۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
بر این اساس، علامه حلّی و برخی رجالیان شیعه نام تلید را در شمار راویان ضعیف یا مجهول آورده‌اند. [۲۷]
عبدالنبی جزایری، حاوی الاقوال فی معرفة الرّجال، ج۳، ص۳۳۷، قم ۱۴۱۸.
ابن داوود حلّی [۲۸]
ابن داوود حلّی، کتاب الرّجال، ج۱، ص۷۵، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۴۲ ش.
گفته ابن عقده را دالّ بر جرح و نفی وثاقت او ندانسته و احتمال داده که وی به سبب اشکالی تاریخی یا اسباب دیگر این احادیث را نمی‌پذیرفته است، ازینرو، ابن داوود نام وی را جزو توثیق شدگان آورده است.برخی از محققان رجالی [۲۹]
عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرّجال، ج۱، بخش ۲، ص۱۸۵، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
[۳۰]
خوئی، معجم رجال الشیعه، ج۳، ص۳۷۸.
اصل این استدلال را پذیرفته‌اند، اما گفته‌اند که با وجود صحت این استدلال وجهی برای اثبات وثاقت تلید وجود ندارد؛ نهایت این‌که جرح وی هم ثابت نمی‌شود و باید در این باره توقف کرد، بر این اساس، برخی رجالیان امامی از توثیق صریح تلید خودداری کرده‌اند [۳۱]
خوئی، معجم رجال الشیعه، ج۳، ص۳۷۸.
[۳۲]
محمدتقی تستری، قاموس الرجال، ج۲، ص۲۵۵ـ۲۵۶، تهران ۱۳۷۹ـ۱۳۹۱.
[۳۳]
عبدالنبی جزایری، حاوی الاقوال فی معرفة الرّجال، ج۳، ص۳۳۷، قم ۱۴۱۸
.به گفته مامقانی [۳۴]
عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرّجال، ج۱، بخش ۲، ص۱۸۵، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
صرف تشیع او دلالتی بر وثاقت ندارد، با اینهمه، برخی محققان وثاقت وی را بعید ندانسته‌اند، مجلسی [۳۵]
محمدباقربن محمدتقی مجلسی، الوجیزة فی الرّجال، ج۱، ص۴۰، چاپ محمدکاظم رحمان ستایش، تهران ۱۳۷۸.
صریحاً او را « ممدوح » شمرده است.وحید بهبهانی نیز ــ با توجه به این نکته که برخی مؤلفان اهل سنّت، از جمله ذهبی [۳۶]
محمدبن احمد ذهبی، المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۱۱۸، چاپ نورالدین عتر، (حلب ۱۹۷۱).
وی را صرفاً به استناد شیعه بودنش ضعیف پنداشته‌اند و نیز با استناد به تعبیر نجاشی («یَرویه عَنْهُ جَماعَةٌ») که به جلالت قدر او اِشعار دارد ــ احتمال وثاقت تلید را تقویت کرده است و برخی این نظر را پذیرفته‌اند. [۳۷]
عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرّجال، ج۱، بخش ۲، ص۱۸۵ـ ۱۸۶، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
[۳۸]
محمدبن اسماعیل مازندرانی حائری، منتهی المقال فی احوال الرّجال، ج۲، ص۱۸۷، قم ۱۴۱۶.
برخی پژوهشگران بر آن‌اند که بسیاری از اوصاف و نسبت‌هایی که در کتب اهل سنّت درباره تلید آمده، نادرست است، به نظر آنان، این تعبیرهای ناروا و زننده خود بهترین گواه بر این امر است که برخی از اهل سنّت در وثاقت تلید تنها به سبب مذهب و نقل کردن احادیث شیعه مناقشه کرده‌اند، ازینرو می‌توان برای وثاقت او دلیلی موجه یافت و حداقل وی را « حَسَن » به شمار آورد. [۳۹]
محمدعلی موحد ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرّجال للنجاشی، ج۴، ص۲۰۶ـ۲۱۰، قم ۱۴۱۲.
[۴۰]
عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرّجال، ج۱، بخش ۱، ص۲۲، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
[۴۱]
عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرّجال، ج۱، بخش ۲، ص۱۸۶، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
[۴۲]
امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۳۷.
[۴۳]
موسی زنجانی، الجامع فی الرجال، ج۱، ص۳۳۴، قم ۱۳۹۴.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، چاپ عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت (۱۳۸۰). (۲) ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴. (۳) ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، چاپ محمد عبدالرحمان مرعشلی، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۶. (۴) ابن داوود حلّی، کتاب الرّجال، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۴۲ ش. (۵) محمدبن علی اردبیلی، جامع الرّواة و ازاحة الاشتباهات عن الطّرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۶) امین، اعیان الشیعه. (۷) محمدتقی تستری، قاموس الرجال، تهران ۱۳۷۹ـ۱۳۹۱. (۸) عبدالنبی جزایری، حاوی الاقوال فی معرفة الرّجال، قم ۱۴۱۸. (۹) احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، چاپ مصطفی عبدالقادر، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷. (۱۰) خوئی، معجم رجال الشیعه. (۱۱) محمدبن احمد ذهبی، المغنی فی الضعفاء، چاپ نورالدین عتر، (حلب ۱۹۷۱). (۱۲) محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت. (۱۳) موسی زنجانی، الجامع فی الرجال، قم ۱۳۹۴. (۱۴) حسن بن یوسف علامه حلّی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرّجال، چاپ جواد قیومی، (قم) ۱۴۱۷. (۱۵) محمدبن اسماعیل مازندرانی حائری، منتهی المقال فی احوال الرّجال، قم ۱۴۱۶. (۱۶) عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرّجال، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲. (۱۷) محمدباقربن محمدتقی مجلسی، الوجیزة فی الرّجال، چاپ محمدکاظم رحمان ستایش، تهران ۱۳۷۸. (۱۸) یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳. (۱۹) مرتضی مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران ۱۳۷۰ش. (۲۰) محمدعلی موحد ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرّجال للنجاشی، قم ۱۴۱۲. (۲۱) احمدبن علی نجاشی، رجال النجاشی، چاپ محمدجواد نائینی، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸. (۲۲) علی نمازی شاهرودی، مستدرکات علم الرّجال، تهران ۱۴۱۲ـ۱۴۱۵. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تلید»، شماره۲۸۵۳. رده‌های این صفحه : اصحاب امام صادق | رجال
|