تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - القضاء و الشهادات (لنکرانی)

---

کتاب « تفصيل الشريعة في شرح تحرير الوسيله: القضا و الشهادات» اثر آیت الله فاضل لنکرانی ، از شروح مفصل و استدلالى معاصر به زبان عربی بر مبانى، احکام واستدلالات تحریر الوسیله امام خمینی است. جلد حاضر عهده‌دار تبيين مبانى قضاوت و شهادات از منظر فقه و شیعه است.

۱ - درباره مؤلف

---

مرجع عاليقدر حضرت آيت الله العظمى حاج شیخ محمد فاضل لنکرانی در سال ۱۳۱۰ ديده به جهان گشود. از آنجا كه عشق، راهنماى استاد، و شور و علاقه، چراغ راهش بود، تحصيلات دينى او با سرعتى بسيار پيش مى‌رفت، به طورى كه دوره‌هاى ادبيات و سطوح را كه معمولا طلّاب ديگر در مدت ۸ يا ۹ سال به پايان مى‌بردند، وى تنها در مدت ۶ سال سپرى كرد، از اين رو هنگامى كه درست ۱۹ سال از سنين عمر را پشت سر نهاده بود، وارد آخرين مرحله تحصيلات حوزه يعنى درس خارج گرديد.
در سال‌هاى جوانى حدود ۱۱ سال در درس مرحوم آیت الله بروجردی و حدود ۹ سال نيز مجموعاً در درس‌هاى فقه و اصول امام خمینی ( قدس سره) شركت داشت . ایشان در كنار درس‌هاى فقه و اصول ، چند سال از عمر پرثمرش را نيز در درس‌هاى فلسفه و حکمت گذرانيد. در اين رشته استاد او، بزرگ مرد تفسير، استاد كم نظير، مرحوم علامه طباطبایی بود كه وى در محضر پربارش طىّ سال ها، قسمتى از مباحث منظومه سبزواری و سپس كتاب اسفار ملا صدرای شیرازی را تعليم گرفت. البته در كنار همه اينها در مباحث ديگرى چون بحث‌هاى مسائل عقيدتى و نيز مباحثى در درس اخلاق شركت مى‌كرد و از استادان ديگرى هم به طور پراكنده بهره گيرى و كسب فيض مى‌نمود. ایشان در سن سی سالگی به درجه اجتهاد رسیدند . نکته‌ای دیگر که در زندگی استاد جلب توجه می‌کند، این است که از نخستین سال‌های جوانی، همواره تحصیل و تدریس به موازات یکدیگر در زندگی اش جریان داشته است، در آن سال‌های ۱۵- ۱۶ سالگی عده شاگردانش غالبا به ۷۰- ۸۰ نفر می‌رسید و هنگامی که به ۱۹ سالگی رسید، دیگر جلسات درسش آن قدر گسترش یافته بود که بیشتر اوقات صدها نفر در محضر درس وی حاضر می‌شدند، تا جایی که وقتی به تدریس کفایة الاصول (آخرین کتاب سطح عالی و دشوارترین کتاب آن دوره) می‌پرداخت قریب ۶۰۰- ۷۰۰ نفر پای درسش می‌نشستند . حضرت آيةالله العظمي فاضل، روز شنبه ۲۶ خرداد ماه ۱۳۸۶ در سن ۷۶ سالگي دعوت حق را لبيك گفت. خداوند او را با اولياء الله محشور كند انشاء الله‌ .

۲ - انگيزه تأليف

---

‌
اين اثر با هدف تشريح مبانى فتاوى و احكام تحریر الوسیله و شرح مجملات و تفصيل دادن به مسايلى است كه دركتاب مذكور به طور خلاصه طرح شده است.

۳ - ساختار

---

‌
تكيه بر معارف فقهى شیعه و كنكاش در مصادر و ادله احکام به روش استدلالى و نيز تبيين مثال‌ها، شواهد و اشارات متن تحرير الوسيله از خصوصيات اين اثر است.

۴ - گزارش محتوا

---

‌
اين كتاب در دو بخش كلى سامان يافته و ابعاد آيين دادرسی مدنى و كيفرى را توضيح مى‌دهد. نخست احكام، مسايل فروعات و مبانى باب قضاوت، صفات قاضی و شرايط دادرسى اسلامى بر مبناى فقه شيعه مطرح شده است. در ذيل متن تحرير الوسيله كه به صورت مسئله و به تفكيك ارائه شده است. اين شرح به توضيح اصطلاحات، مفردات ومبانى فقهى هر مسئله مى‌پردازد. در تعريف قضاوت از اقوال لغويان و در تبيين مفهوم اصطلاحى آن ازتعاريف فقها بهره گرفته و به برخى از معارف حديثى در عظمت و سختى قضاوت اشاره كرده است.
از روايات اين نكته به صراحت روشن شده كه قضاوت براى نااهل حرام است. از طرف ديگر قضاوت يكى از شئونات و مناصب ولی فقیه و حاكم اسلامى محسوب مى‌شود. شارح ميان ادله دال بر استحباب و دال بر وجوب جمع كرده و توفيق صورت داده و راه‌كار اين جمع را توضيح داده است. ارتزاق قاضى از بیت المال ، حرمت اجرت گرفتن قاضى و حرمت رشوه برخى از فروعات مرتبط با اقتصاد قضاوت است كه در ادامه آمده است.
در بررسى شرايط و صفات قاضى و اعتبار عدالت، اجتهاد مطلق، عقل و ایمان و ديگر صفات قاضى از منابع و ادله فقهى از قرآن و حدیث برگرفته شده و مبحث علم قاضى نيز به صورت استدلالى تبيين شده و در هر كدام از اين فروعات تفاوت‌هاى نظر شارح با نويسنده تحرير الوسيله با نقل استدلال‌ها مطرح شده است.
برخى از آداب و مستحبات و واجبات كه قاضى در امر قضاوت بايد مراعات كند تحت عنوان وظايف و مسئوليت‌هاى قاضى به طور خلاصه آمده است. شرايط سماع دعوا، مناقشات مدعى عليه و مدعى و ادله اثبات دعوا مخصوصا مبحث اقرار و انکار و نيز احکام شاهد و يمين از مباحث مفصلى است كه مسايل و احكام فرعى هر كدام مطرح شده است. فروعات سكوت در هنگام اقامه دعوا، احكام حلف ، احكام يد، احكام قضاوت به وسيله نوشتن و كتابت از ديگر مباحث باب قضاوت است.
در كتاب شهادات، آيين دادرسى اسلامى به تفصيل از ادله فقهى استخراج و استنباط شده است. اين بخش عموما به مبحث صفات شهود و فروعات آن تكيه دارد و با كنكاش در ادله از شرايطى مانند بلوغ ، عقل ، ايمان، عدالت، طيب مولد، رفع تهمت از شاهد بحث شده است. در مبحث بعدى راه‌ها و ابزارهاى اصلى شاهد كه به وسيله آنها مى‌تواند شهادت صحيح و قابل قبول انجام دهد بررسى فقهى شده و كيفيت و ارزش هر كدام ارزيابى شده است. مانند اينكه: آيا بايد علم شاهد متكى به حواس ظاهرى باشد يا نه، مسئله ديگر اين است كه شهادت دادن به متقضاى امارات و اصول شرعى قابل پذيرش نيست مگر اينكه با قرائن قطعى و يقينى همراه باشد.
در موضوع بعدى نحوه اجراى شهادت در حقوق مالى و غير مالى بررسى شده و به تفصيل از شهادت زنان در اين مسايل و در موضوع طلاق بحث شده است. شهادت بر شهادت مبحث بعدى است كه از ادله فقهى آن اين استنباط به دست آمده كه شهادت بر شهادت در حقوق پذيرفته است اما در حدود و تعزيرات كه شارع مقدس سخت‌گيرى‌هاى ويژه‌اى در آن در نظر گرفته، قابل پذيرش نيست. در اين موضوع يعنى شهادت بر شهادت، گواهى زنان پذيرفته نيست. در مبحث پايانى از فروعات مختلفى در زير عنوان اللواحق بحث شده و از جمله از توارد شاهدين بر موضوع واحد، شهادت دو نفر بر دو موضوع متفاوت، اختلاف شاهدان در خصوصيات و پى‌آمد مرگ شاهدان از نظر فقهى تحليل شده است.

۵ - پانویس

---