تفألتفأّل به معنای فال نیک زدن یا پیش‌بینی آینده با استناد به قرآن، دیوان شعرا و غیر آن است. از این عنوان به هر دو معنا به مناسبت در باب صلاة سخن رفته است. ۱ - تفأّل به معنای فال نیک زدنتفأّل به این معنا در مقابل تطیر (فال بد زدن)، عبارت است از فال نیک زدن به مکان یا زمان، برحسب آنچه در این دو بدان برخورد می‌کند یا می‌شنود، مانند آنکه مریضی کلام «ای سالم» را از کسی- که شخصی به نام «سالم» را صدا می‌زند- بشنود یا گم‌کننده‌ی چیزی جمله‌ی «ای واجد» را از کسی- که فردی به نام «واجد» را می‌خواند- بشنود. اوّلی از نام «سالم» به سلامت خود و دومی از نام «واجد» به پیدا شدن گمشده‌ی خویش تفأّل بزند؛ به این معنا که از شنیدن واژه‌ی «سالم» و «واجد» نسبت به بیماری و گمشده‌ی خود احساس خوبی پیدا کند. ۲ - حکم تفأّل به معنای فال نیک زدنتفأّل به خیر، امری ممدوح و مستحب و- بنابر مضمون روایتی- محبوب پیامبر صلّی اللّه علیه و آله است. چنان‌که تطیّر، مبغوض آن گرامی بود. [۲]
الدروس الشرعیة،ج۳، ص۱۶۵.
براساس مفاد روایتی دیگر، تفأّل به نیکی، موجب دستیابی به مقصود می‌شود. برخی گفته‌اند: برای بنده سزاوار است که به مکان و زمان برحسب آنچه در این دو به وی می‌رسد تفأّل زند.
۳ - مفهوم تفأّل به معنای تفأّل به قرآن و حکم آندر روایتی از تفأّل به قرآن نهی شده است. در مراد از تفأّل و نیز حکم آن اختلاف است: ۱) بعضی گفته‌اند: مراد، معنای متبادر از این کلمه است؛ فال نیک زدن هنگام شنیدن یا قرائت آیه‌ای؛ چنان‌که شیوه‌ی رایج عرب در تفأّل، این‌گونه است. ۲) بعض دیگر، مراد را کشف و استخراج رخدادهای آینده دانسته‌اند، مانند آنکه به انگیزه‌ی آگاهی از وضع بیمار یا گمشده در‌آینده، به قرآن کریم تفأّل زده شود و از آیه‌ای بهبود یا وخیم‌تر شدن حال بیمار و یا پیدا شدن گمشده یا عدم آن استنباط گردد. ۳) بعض دیگر، مراد از تفأّل نهی شده را یکی از دو امر، دانسته‌اند: پیش‌بینی و استخراج رخدادهای آینده به‌طور جزم و حتم از قرآن یا اختصاص نهی به آن دسته از مردم که با مفاهیم قرآنی آشنایی ندارند. ۴) البتّه برخی تفأّل را به معنای استخاره نیز گرفته و گفته‌اند: ممکن است مراد از نهی در روایت، نهی از استخاره با قرآن برای کسانی باشد که با مفاهیم قرآن آشنایی ندارند. اما استخاره با قرآن، تفأّل به شمار نمی‌رود؛ زیرا استخاره آن است که انسان در کاری که قصد انجام دادن یا ترک آن را دارد از خداوند بخواهد وی را در آنچه خیر و صلاح او است- اعم از فعل یا ترک- راهنمایی کند و حقیقت آن، نوعی مشورت با خداوند است. ۵) امّا از نظر حکم، برخی تفأّل به قرآن به معنای کشف آینده و دستیابی به عواقب امور را حرام، ولی اکثر، مکروه دانسته‌اند. چنان‌که برخی تفأّل به معنای فال نیک زدن هنگام شنیدن یا خواندن آیه‌ای را مکروه دانسته‌اند؛ لیکن تفأّل به قرآن به معنای استخاره با آن نه تنها کراهت ندارد بلکه- بنابر تصریح بعضی- استحباب دارد و روایات متعدّدی در چگونگی استخاره با قرآن وارد شده است. ۴ - حکم تفأّل به غیر قرآنتفأّل- به معنای دستیابی به آینده و کشف عواقب امور- به غیر قرآن از قبیل دیوان شعرا همچون دیوان حافظ و نیز احوال ستارگان، اگر منجرّ به صدور حکم قطعی و جزمی نگردد جایز است. ۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام،ج۲، ص۵۵۵-۵۵۶. رده‌های این صفحه : تفال و تطیر | فرهنگ و اجتماع
|