تخریج مناطــ تخريج مناط به معنی تعيين علّت حکم در اصل (مقیس علیه) به صرف مناسبت است؛ به عنوان مثال، شارع مقدّس قتل عمد را موجب ثبوت قصاص دانسته است. مجتهدى استنباط مى‌كند كه علّت حکم، عدوانی بودن عمل است و بر اين اساس حكم قصاص را به هر نوع جنایت عدوانی تعميم مى‌دهد. اين نوع قیاس از ديدگاه فقهاى امامیّه مردود و باطل است و نمى‌تواند مبناى استنباط احکام شرعی قرار گيرد. ــ تخریج مناط، استنباط ملاک حکم شارع جهت تعمیم حکم به موارد مشابه است. ۱ - در لغتتخریج، در لغت به معنای استخراج و استنباط است. ۲ - تعریف تخریج مناطــ تخريج مناط به معنی تعيين علّت حکم در اصل (مقیس علیه) به صرف مناسبت است. ــ تخریج مناط، به معنای استنباط علت و مناط حکم شارع در مواردی است که در نص (کلام شارع) علت حکم ذکر نگردیده، ولی مجتهد با تمسک به یکی از مسالک علت طرق کشف علت حکم مثل مناسبت و سبر و تقسیم، مناط حکم را استخراج می‌نماید. ۲.۱ - مثالبرای مثال، شارع می‌گوید: ربا در گندم حرام است، بی آن که علت حرمت آن را بیان کند؛ در این جا اگر مجتهد از راه مسالک علت، علت حرمت را «مکیل و موزون بودن» آن تشخیص دهد، می‌تواند حکم حرمت ربا را به هر مکیل و موزونی تعمیم دهد. [۱]
اصول الفقه الاسلامی، زحیلی، وهبه، ج۱، ص۶۹۴.
[۲]
الوجیز فی اصول الفقه، زحیلی، وهبه، ص۸۳.
[۵]
اصول الفقه، زهیرالمالکی، محمد ابوالنور، ج۴، ص۱۱۸.
[۶]
منابع اجتهاد (از دیدگاه مذاهب اسلامی)؛ جناتی، محمد ابراهیم، ص۳۰۱.
[۷]
اصول الفقه، ابو زهره، محمد، ص۲۲۹.
۳ - راه‌های به دست آوردن مناط حکمعلّت حکم به عنوان جهت مشترك بين اصل و فرع از ارکان قیاس به شمار مى‌رود. براى دستيابى به علّت حکم (اجتهاد در علّت) سه راه بيان شده است: تحقیق مناط، تنقیح مناط و تخريج مناط. ۴ - تخریج مناطمورد تخريج مناط جايى است كه از سوى شارع حكمى صادر شده ولى به علّت آن اشاره‌اى نشده است. اجماعى نيز بر آن علّت وجود ندارد. در اين صورت مجتهد براى دستيابى به علّت حکم- بدون استفاده از قاعدۀ سبر و تقسیم- وصفى را به دليل مناسب انتخاب مى‌كند و همان را علّت حکم اصل به شمار مى‌آورد، بدين گمان كه بين حکم اصل و وصف انتخابى مناسبت وجود دارد؛ ازاين‌رو به چنين قياسى، قیاس مناسبت و اخاله نيز گفته مى‌شود. به عنوان مثال، شارع مقدّس قتل عمد را موجب ثبوت قصاص دانسته است. مجتهدى استنباط مى‌كند كه علّت حکم، عدوانی بودن عمل است و بر اين اساس حکم قصاص را به هر نوع جنایت عدوانی تعميم مى‌دهد. ۴.۱ - حکم تخریج مناطاين نوع قیاس از ديدگاه فقهاى امامیّه مردود و باطل است و نمى‌تواند مبناى استنباط احکام شرعی قرار گيرد. [۱۱]
تقريرات آية اللّه‌المجدد الشيرازى، ج۱، ص۱۶۹
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۸۷، برگرفته از مقاله «تخریج مناط». کتاب فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۲، ص۳۹۰ و۳۹۱؛ تالیف شده توسط جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی. |