بکیر بن اعین شیبانیابوجَهم بکیر بن اعین بن سُنْسُن الشیبانی الکوفی، از مشهورترین اصحاب امام باقر و امام صادق علیهماالسلام می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - اولین شیعه از آل‌اعین ۳ - معرفی بکیر بن اعین ۳.۱ - روایات نقل شده از بکیر ۳.۲ - جای‌گاه بکیر نزد ائمه ۳.۳ - بکیر از صحابی ائمه ۳.۴ - ناقلان حدیث از بکیر ۴ - شهرت فرزندان بکیر ۵ - قدیم‌ترین زندگینامه فرزندان بکیر ۶ - اخلاف بکیر ۶.۱ - عبدالحمید بن بکیر ۶.۲ - عمر بن بکیر ۶.۳ - عبدالاعلی بن بکیر ۶.۴ - زید و جهم بن بکیر ۶.۵ - فرزندان عبدالحمید بن بکیر ۶.۶ - حسن بن جهم بن بکیر ۶.۷ - حسین بن جهم بن بکیر ۶.۸ - علی بن جهم بن بکیر ۶.۹ - محمد بن حسن بن جهم بن بکیر ۶.۱۰ - سلیمان بن حسن بن جهم ۶.۱۱ - محمد بن سلیمان ۶.۱۲ - علی بن سلیمان زراری ۶.۱۳ - جعفر بن سلیمان زراری ۶.۱۴ - فرزندان دیگر سلیمان ۷ - منابع مقاله ۸ - پانویس ۹ - منابع ۱ - معرفی آلاعینخاندان او، آل‌اعین، از نخستین و مهم‌ترین خانواده‌های شیعی در کوفه و شماری از فرزندانش نیز، تا زمان غیبت کبرای امام عصر عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف (قرن چهارم) در فقه و حدیث سرآمد بودند که نامدارترین آن‌ها عبدالله بن بکیر و ابوغالب احمد بن محمد زُراری‌اند. این مقاله به معرفی بکیر و خاندان او جز عبدالله و ابوغالب می‌پردازد. ۲ - اولین شیعه از آلاعینبه نوشته زراری، عبدالملک بن اَعْیَن اولین فرد این خاندان بود که به هدایت صالح بن میثم، صحابی امام باقر و امام صادق علیهماالسلام، شیعه شد و سپس حمران بن اعین به تشویق ابوخالد کابلی، از ثقات امام سجاد علیه‌السلام، مذهب تشیع اختیار کرد. زراری این نکته را نیز نقل کرده که اُمّ‌الاَسود دختر اعین نخستین کس از این خاندان بوده که، از طریق ابوخالد کابلی، به مذهب شیعی گرویده است. ۳ - معرفی بکیر بن اعیندر معرفی بکیر بن اعین به جنبه‌های مختلف زندگی او اشاره می‌شود. ۳.۱ - روایات نقل شده از بکیرهر چند بکیر را در شمار صحابیان امام سجاد علیه‌السلام نیاورده‌اند، احادیث منقول از او نشان می‌دهد که زمان آن امام را نیز درک کرده است. [۴]
ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج ۳، ص ۳۵۹ براساس مطلب طوسی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
بنابر احصای خوئی، [۵]
ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج ۳، ص ۳۶۰، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
احادیث منقول از بکیر در کتب اربعه حدیثی شیعه به ۱۲۵ می‌رسد که جز چهار حدیث بقیه فقهی‌اند.۳.۲ - جای‌گاه بکیر نزد ائمهامام صادق علیه‌السلام او را بعد از وفاتش تکریم کرده و به همنشینی وی در آخرت با پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و امیرمؤمنان علیه‌السلام اشاره کرده است. بحرالعلوم [۹]
محمدمهدی بن مرتضی بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم:المعروف بالفوائدالرجالیة، ج ۱، ص ۲۵۶، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.
پس از نقل این روایت آن را صحیح و معتبر دانسته است. [۱۰]
محمد بن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، ص ۳۱۵، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
[۱۱]
حسن بن یوسف علاّمه حلّی، رجال العلامة الحلّی، ص ۲۸، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم ۱۴۰۲.
[۱۲]
عنایة‌الله قهپائی، مجمع الرجال، ج ۱، ص ۲۷۹، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی، اصفهان ۱۳۸۴ـ ۱۳۸۷، چاپ افست قم.
[۱۳]
ابن طاووس، التحریر الطاووسی، المستخرج من کتاب حل‌الاشکال فی معرفة‌الرجال، تألیف حسن بن زین الدین شهید ثانی، ص ۵۸، چاپ محمدحسن ترحینی، قم ۱۳۶۸ش
[۱۴]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج ۳، ص ۵۹۹ـ۶۰۰، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳.۳ - بکیر از صحابی ائمهبکیر از اصحاب امام باقر [۱۵]
ابن ندیم، الفهرست، ص ۲۷۶، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ش.
و امام صادق علیهماالسلام است [۱۶]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج ۳، ص ۵۹۹ـ۶۰۰، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
که بدون واسطه و گاه به واسطه برادرش، زرارة بن اَعین، حدیث نقل کرده است.۳.۴ - ناقلان حدیث از بکیرشمار زیادی از محدثان، از جمله عبدالله بن بکیر، اَبان بن عثمان، جَمیل بن دَراج، حَریز بن عبدالله، عبدالرحمان بن حجاج، علی بن رِئاب و عمر بن اُذَینَه [۱۷]
ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج ۳، ص ۳۶۰ـ۳۶۱، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۱۸]
محمدامین بن محمدعلی کاظمی، هدایة‌المحدثین الی طریقة‌المحمدین، ص ۲۶، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۰۵.
[۱۹]
محمد بن اسماعیل مازندرانی حائری، منتهی‌المقال فی احوال‌الرجال، ج ۲، ص ۱۷۵، قم ۱۴۱۶.
از او حدیث نقل کرده‌اند.در اسناد برخی از احادیث نام‌های کسانی چون ابن ابی عَمیر آمده که از بکیر نقل حدیث کرده‌اند، در حالی که از نظر زمانی بین آن‌ها فاصله زیادی وجود دارد. برخی رجال شناسان این اسناد را تصحیح و مورد اشتباه را روشن کرده‌اند. [۲۰]
ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج ۳، ص ۳۶۲، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۲۱]
محمدتقی تستری، قاموس الرجال، ج ۲، ص ۳۸۶، قم ۱۴۱۰.
۴ - شهرت فرزندان بکیرفرزندان بکیر به بکیریون و وُلدجهم و بیش از همه به زُراری (منسوب به زرارة بن اعین، برادر بکیر) معروف‌اند [۲۴]
محمدمهدی بن مرتضی بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم:المعروف بالفوائدالرجالیة، ج ۱، ص ۲۴۲، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.
و نسبت اخیر به نوشته ابوغالب، به این جهت بوده که مادر حسن بن جهم بن بکیر نواده زرارة بن اعین بود.گویا ذکر همین نسبت در توقیعات امام هادی علیه‌السلام برای سلیمان بن جهم در رواج آن تأثیر جدی داشته است. [۲۷]
محمدمهدی بن مرتضی بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم:المعروف بالفوائدالرجالیة، ج ۱، ص ۲۲۸۲۲۹، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.
در برخی منابع، به هنگام ذکر نام افراد این خاندان، گاه به اشتباه (احتمالاً به سهو کاتبان) به جای «زراری» کلمه «رازی» نوشته شده است. [۲۸]
عبدالله مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم‌الرجال، ج ۱، بخش ۲، ص ۲۷۱، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
[۲۹]
عبدالله مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم‌الرجال، ج ۱، بخش ۲، ص ۳۲۳، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
[۳۰]
عبدالله مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم‌الرجال، ج ۲، بخش ۱، ص ۲۹۱، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
[۳۱]
عبدالله مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم‌الرجال، ج ۳، بخش ۱، ص ۱۲۲، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
۵ - قدیم‌ترین زندگینامه فرزندان بکیربهترین و قدیم‌ترین زندگینامه فرزندان بکیر در رساله‌ای مندرج است که ابوغالب، به قصد اجازه روایت کتب خود و خاندانش و آن‌چه از کتب گذشتگان نزدش بوده، برای نواده خود، ابوطاهر محمد بن عبیدالله بن احمد شیبانی زراری، نوشته است. ۶ - اخلاف بکیربرخی از اخلاف بکیر که از نظر حدیثی و فقهی شناخته شده‌اند، از این قرارند: ۶.۱ - عبدالحمید بن بکیرعبدالحمید بن بکیر، از اصحاب امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام، که بی‌واسطه و گاه به واسطه عبدالملک و محمد بن مسلم، حدیث نقل کرده است و گروهی از محدثان، از جمله محمد بن ابی عمیر، صَفوان بن یحیی، حسن بن محبوب و یونس بن عبدالرحمان، از او نقل حدیث کرده‌اند. ۶.۲ - عمر بن بکیرعمر بن بکیر، صحابی امام صادق علیه‌السلام. ۶.۳ - عبدالاعلی بن بکیرعبدالاعلی بن بکیر، راوی حدیث از امام صادق علیه‌السلام که در اسناد احادیث زیادی بین او و عمویش عبدالاعلی بن اعین خلط شده است. ۶.۴ - زید و جهم بن بکیرزید بن بکیر و جهم بن بکیر که طوسی، نجاشی، [۳۴]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی‌الشیعة المشتهر برجال‌النجاشی، ص ۲۲۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
ابن داوود حلّی، قهپائی [۳۶]
عنایة‌الله قهپائی، مجمع‌الرجال، ج ۱، ص ۲۷۹، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی، اصفهان ۱۳۸۴ـ ۱۳۸۷، چاپ افست قم.
و امین [۳۷]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج ۳، ص ۵۹۹ـ۶۰۰، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
آن‌ها را در زمره اولاد بکیر نام برده‌اند.۶.۵ - فرزندان عبدالحمید بن بکیرحسین و محمد و علی، فرزندان عبدالحمید بن بکیر و از راویان حدیث، [۳۸]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی‌الشیعة المشتهر برجال‌النجاشی، ص ۲۲۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
هر چند زراری این سه برادر را فرزندان عبدالله بن بکیر خوانده است.۶.۶ - حسن بن جهم بن بکیرحسن بن جهم بن بکیر، از اصحاب و راویان امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام و از محدثان ثقه که با واسطه از محدثانی چون بکیر بن اعین، حماد بن عثمان، عبدالله بن بکیر و فضیل بن یسار حدیث نقل کرده است و محدثان دیگری، چون احمد بن محمد بن عیسی، حسن بن علی بن فضال، علی بن اسباط، محمد بن اسماعیل و محمد بن عبدالحمید از او نقل حدیث کرده‌اند. [۴۱]
ابوالقاسم خوئی، معجم‌رجال‌الحدیث، ج ۴، ص ۲۹۵، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
شمار احادیث نقل شده از او، که غالباً فقهی است، به ۱۲۳ می‌رسد. [۴۲]
ابوالقاسم خوئی، معجم‌رجال‌الحدیث، ج ۴، ص ۲۹۵، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۶.۷ - حسین بن جهم بن بکیرحسین بن جهم بن بکیر، از اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام که در بعضی کتب رجال، او و حسن بن جهم را خلط کرده‌اند. [۴۳]
عبدالله مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم‌الرجال، ج ۱، بخش ۲، ص ۳۲۳، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
۶.۸ - علی بن جهم بن بکیرعلی بن جهم بن بکیر، از اصحاب و راویان امام کاظم علیه‌السلام. موحد ابطحی محمد را نیز از فرزندان جهم نام برده است. البته برای محمد نیز فرزندی به نام علی ذکر شده است. ۶.۹ - محمد بن حسن بن جهم بن بکیرمحمد بن حسن بن جهم بن بکیر، که به تردید در طبقه اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام قرار دارد و چند حدیث نیز از او نقل شده است. ۶.۱۰ - سلیمان بن حسن بن جهمسلیمان بن حسن بن جهم بن بکیر، از مشایخ شیعه، معروف به زراری، که از طریق مادر با آل‌طاهر نسبت داشت و بدین جهت همراه آنان به نیشابور رفت و پس از بازگشت آل‌طاهر از خراسان به کوفه برگشت. محل سکونت او در کوفه سال‌ها به عنوان محله شیعه نشین آل‌زراره معروف بود. ۶.۱۱ - محمد بن سلیمانمحمد بن سلیمان، معروف به ابوطاهر زراری (۲۳۷ـ۳۰۱)، از ثقات اصحاب حدیث که با امام حسن عسکری علیه‌السلام مکاتبه داشته و کتاب الآداب والمواعظ و کتاب الدعاء از آثار اوست. او واسطه انتقال کتب برخی از اصحاب ائمه به نسل‌های بعد بوده است. [۴۹]
شرح موحد ابطحی، احمد بن محمد زراری، رسالة فی آل‌اعین، مع شرحها لمحمدعلی موحدابطحی، ص ۳۴۳۷، اصفهان ۱۳۹۹.
به نقل زراری و شیخ طوسی، [۵۲]
محمد بن حسن طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۸۱ـ۱۸۲، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۹۸).
وی مورد توجه حضرت امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف نیز بوده و توقیعاتی برای او صادر شده است.نواده ابوغالب، محمد بن عبیدالله بن احمد، نیز به ابوطاهر زراری معروف بوده و بعضاً در اسناد، احادیث او و محمد بن سلیمان را خلط کرده‌اند. [۵۳]
عبدالله مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم‌الرجال، ج ۳، بخش ۱، ص ۲۲، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
۶.۱۲ - علی بن سلیمان زراریابوالحسن علی بن سلیمان زراری، از محدثان و فقهای مورد توجه امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف بوده و با آن حضرت پیوند و ارتباط داشته، و توقیعاتی نیز از جانب ایشان دریافت داشته است. کتاب النوادر از آثار اوست. [۵۴]
ابوالقاسم خوئی، معجم‌رجال‌الحدیث، ج ۱۲، ص ۴۲ـ۴۳، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۵۵]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی‌الشیعة المشتهر برجال‌النجاشی، ص ۲۶۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۶.۱۳ - جعفر بن سلیمان زراریجعفر فرزند دیگر سلیمان را نیز از اصحاب امام هادی علیه السلام خوانده‌اند. [۵۶]
محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، ص ۴۱۲، پانویس ۲، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
[۵۷]
ابن حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، ج ۲، ص ۱۱۵، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۶.۱۴ - فرزندان دیگر سلیماناز سه فرزند دیگر او، به نام‌های احمد و حسن و حسین، نیز در رسالة فی آل‌اعین زراری یاد شده است. ۷ - منابع مقاله• ابن حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱. • ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲. • ابن طاووس، التحریر الطاووسی، المستخرج من کتاب حل‌الاشکال فی معرفة‌الرجال، تألیف حسن بن زین الدین شهید ثانی، چاپ محمدحسن ترحینی، قم ۱۳۶۸ش. • ابن ندیم، الفهرست، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ش. • محسن امین، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. • محمدمهدی بن مرتضی بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم : المعروف بالفوائدالرجالیة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش. • محمدتقی تستری، قاموس الرجال، قم ۱۴۱۰. • ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳. • احمد بن محمد زراری، رسالة فی آل‌اعین، مع شرحها لمحمدعلی موحدابطحی، اصفهان ۱۳۹۹. • محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱. • محمد بن حسن طوسی، الفهرست، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۶/۱۹۳۷، چاپ افست قم ۱۳۵۱ ش. • محمد بن حسن طوسی، کتاب الغیبة، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۹۸). • حسن بن یوسف علاّمه حلّی، رجال العلامة الحلّی، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم ۱۴۰۲. • عنایة‌الله قهپائی، مجمع الرجال، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی، اصفهان ۱۳۸۴ـ۱۳۸۷، چاپ افست قم. • محمدامین بن محمدعلی کاظمی، هدایة‌المحدثین الی طریقة‌المحمدین، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۰۵. • محمد بن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش. • محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۱۰. • محمد بن اسماعیل مازندرانی حائری، منتهی‌المقال فی احوال‌الرجال، قم ۱۴۱۶. • عبدالله مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم‌الرجال، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲. • محمدعلی موحد ابطحی، تاریخ آل‌زراره، (اصفهان). • احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی‌الشیعة المشتهر برجال‌النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷. ۸ - پانویس۹ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بکیر بن اعین»، شماره۱۶۱۲. رده‌های این صفحه : اصحاب امام باقر | اصحاب امام صادق | اصحاب امام باقر علیه السلام | راویان حدیث | رجال
|