براء بن عازببَراء بن عازب، بن حارث بن عدیّ بن جُشَم بن مَجْدَعة بن حارثة بن حارث بن خزرج بن عمرو بن مالک بن اوس، از تیره خزرج، از شاخه‌های اَوْس هستند. فهرست مندرجات۲ - کنیه‌های براء ۳ - خصوصیات براء ۴ - مادر براء ۵ - زمان ولادت براء ۶ - زمان وفات براء ۷ - سرگذشت براء ۷.۱ - در جریان حُدیبیّه ۷.۲ - در فتح ری ۷.۳ - در جنگ تُستر ۷.۴ - عهده‌دار یمن ۸ - رویدادهای براء بعد از رحلت پیامبر ۹ - براء از اصحاب پیامبر و امام علی ۹.۱ - روایات ضد و نقیض در مورد براء ۱۰ - نقل حدیث از براء ۱۱ - پدر براء ۱۲ - فرزندان براء ۱۳ - برادر براء ۱۴ - فهرست منابع ۱۵ - پانویس ۱۶ - منبع ۱ - بررسی شجره براء بن عازببعضی او را به خطا به قبیله خزرج که نسَب آنها به خزرج بن حارثة بن ثعلبة بن عنقا، برادر اوس می‌رسد نسبت داده‌اند. مُزّی جُشَم را در شمار اجداد او نیاورده است. [۱]
تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۳۴.
و ابن کلبی نیز مَجْدَعه را ذکر نکرده و «جاریه » را به جای «حارثه» ثبت کرده است. [۲]
جَمْهَرة النَسَّب، ج۲، ص۳۹۵.
ابن حجر قول ابن کلبی را درست دانسته است. [۳]
کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۱، ص۱۴۲.
۲ - کنیه‌های براءاز چهار کنیه ابوعُماره و ابوعامر و ابوعَمرو و ابوالطُّفیل که برای او ذکر شده، کنیه اول مشهورتر و به گفته ابن عبدالبَر درست‌تر است. [۴]
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۱۵۵.
۳ - خصوصیات براءوی صحابی و صحابی‌زاده بوده است. ۴ - مادر براءمادرش حبیبه دختر ابوحبیبة بن حُباب بن انس بن زید بن مالک (و به قولی: «امّ خالد» دختر ثابت بن سنان بن عبید بن اَبْجَر، دختر عموی ابو سعید خُدری ) نام داشته است. [۵]
تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۳۵.
[۶]
کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۱، ص۱۴۲.
۵ - زمان ولادت براءولادت او، با توجّه به گفته خودش که در غزوه خندق پانزده ساله بوده، [۷]
الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۶۸.
ده سال پیش از هجرت روی داده است.
اما بنا به قول بحرالعلوم [۸]
رجال السید بحرالعلوم، ج۲، ص۱۲۶.
ـ که مستند آن معلوم نیست ـ براء در غزوه بدر (سال دوم ) چهارده ساله بوده و در نتیجه باید دوازده سال پیش از هجرت به دنیا آمده باشد.
۶ - زمان وفات براءهمچنین بنابر روایت مقبول ابن حِبّان و واقدی، او سال‌های آخر عمر را در کوفه گذرانده و به سال ۷۱ یا ۷۲، در روزگار فرمانروایی مصعب بن زبیر، در آن‌جا در گذشته است. [۱۰]
کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۱، ص۱۴۲.
[۱۱]
تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۳۵.
[۱۲]
تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۷۷.
[۱۳]
تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۱، ص۱۶۲.
این قول نیز به واقدی منسوب است که وی سرانجام به مدینه بازگشته و همان‌جا مرده است. همچنین براساس روایتی که شیخ صدوق از جابر بن عبدالله انصاری نقل کرده، وی در زمان معاویه عهده‌دار ولایت یمن شده و در همان‌جا درگذشته است. [۱۵]
اعیان الشیعة، ج۳، ص۵۵۰ـ۵۵۲.
[۱۶]
تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۱، ص۱۶۲.
گذشته از ضعف سند، به دلیل نفیِ قول اکثریت قریب به اتفاق نویسندگان کتبِ رجال و تاریخ، این روایت درباره محلّ و زمان مرگ براء و دیگر نکات تاریخی، از جمله زنده بودن وی تا واقعه عاشورا، مخدوش خوانده شده است. ۷ - سرگذشت براءبراء، به گفته خودش، پیش از هجرت در مدینه اسلام آورده و هنگام ورود پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم به آن شهر چند سوره قرآن، از جمله سوره اعلی، را فرا گرفته بوده است. [۱۹]
تهذیب الاسماء و اللغات، ج۱، ص۱۳۳.
به دلیل کمیِ سنّ از شرکت در غزوه بدر (و غزوه اُحد، بنا به گفته زید بن حارثه ) محروم شد [۲۰]
کتاب مشاهیر علماء‌الامصار، ص۴۴.
[۲۱]
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۱۵۶.
[۲۲]
کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۱، ص۱۴۲.
[۲۳]
اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۱، ص۲۰۵.
و برای نخستین بار در غزوه خندق (و بنابر برخی از منقولات، غزوه احد) حضور یافت و جمعاً در پانزده (یا چهارده ) غزوه، پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم را همراهی کرد، و هجده بار با آن حضرت هم‌سفر بود. [۲۴]
تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۷۷.
[۲۵]
کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۱، ص۱۴۲.
[۲۶]
اعیان الشیعة، ج۳، ص۵۵۱.
۷.۱ - در جریان حُدیبیّهدر جریان حُدیبیّه، به دستور پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم تیری به درون چاه افکند و آب از چاه برآمد، هر چند انتساب این عمل به شخص دیگری به نام «نایجه بن جُنْدَب » مشهورتر است. [۲۷]
اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۱، ص۲۰۶.
[۲۸]
اعیان الشیعة، ج۳، ص۵۵۱.
۷.۲ - در فتح ریفتح ری را، به قهر یا آشتی، در سال ۲۴ به وی نیز نسبت داده‌اند [۲۹]
تجرید اسماء الصحابة، ج۱، ص۴۶.
[۳۰]
کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۱، ص۱۴۲.
[۳۱]
تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۱، ص۱۶۲.
[۳۲]
اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۱، ص۲۰۵.
۷.۳ - در جنگ تُستردر جنگ تُستر (شوشتر) با ابوموسی همراه بود، و در سه جنگ جمل و صفّین و نهروان از یاران حضرت علی علیه‌السلام بود، [۳۳]
کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۱، ص۱۴۲.
[۳۴]
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۱، ص۱۵۷.
[۳۵]
اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۱، ص۲۰۵.
[۳۶]
تهذیب الاسماء و اللغات، ج۱، ص۱۳۳.
و در جنگ اخیر به نمایندگی از آن حضرت، برای پیشگیری از وقوع جنگ، به مدّت سه روز دشمن را به ترک مخاصمه فرا خواند. [۳۷]
تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۷۷.
[۳۸]
قاموس الرجال، ج۲، ص۱۵۴.
۷.۴ - عهده‌دار یمنطبق روایت جابر، براء از طرف معاویه عهده دار ولایت یمن شد. [۳۹]
تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۱، ص۱۶۲.
[۴۰]
قاموس الرجال، ج۲، ص۱۵۴.
ولی این روایت بر فرض صحّت، به دلیل نسبت دادن هجرت براء از یمن به مدینه و دلایل دیگر، محرّف است. [۴۱]
قاموس الرجال، ج۲، ص۱۵۴.
[۴۲]
قاموس الرجال، ج۳، ص۴۹۷ـ۴۹۸.
۸ - رویدادهای براء بعد از رحلت پیامبربرخی گزارش‌ها که از او درباره رویدادهای بعد از رحلت پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم و تمایل او به بنی هاشم نقل شده است. و نقل حدیث غدیر برای شماری از تابعان [۴۳]
رجال السید بحرالعلوم، ج۲، ص۱۲۷.
و جنگ در رکاب حضرت علی علیه السّلام و چند روایت منقول از امامان شیعه، گرایش او را به تشیّع قابل قبول می‌کند.
۹ - براء از اصحاب پیامبر و امام علیبرقی او را از اصحاب برگزیده حضرت علی علیه السّلام دانسته است. خوئیو طوسینام او را در شمار یاران پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم و حضرت علی علیه السّلام آورده است. ۹.۱ - روایات ضد و نقیض در مورد براءبا این‌همه در برخی روایات از کتمان گواهی او (و چند نفر دیگر) بر واقعه غدیر ـ هنگامی که حضرت علی علیه السّلام از آنها خواستار گواهی شدند ـ و نابینا شدن بر اثر نفرین آن حضرت، سخن به میان آمده است. [۴۸]
تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۱، ص۱۶۲.
اگر این روایت درست باشد، نابینایی او بعد از جنگ نهروان بوده است. همچنین نصر بن مزاحمحضور براء را نزد معاویه در جنگ صفیّن و رفتار ملایمش را با او گزارش کرده است. و نیز روایت شده که براء تا حادثه کربلا زنده بود [۵۰]
قاموس الرجال، ج۳، ص۴۹۷ـ۴۹۸.
[۵۱]
قاموس الرجال، ج۲، ص۱۵۳ـ۱۵۴.
و از یاری کردن به امام حسین علیه السّلام خودداری کرد. [۵۲]
اعیان الشیعة، ج۳، ص۵۵۲.
به دلیل همین منقولات، تراجم و رجال نویسان شیعه درباره او اختلاف نظر دارند و بیش‌تر آنها از اظهار نظر قطعی خودداری کرده‌اند. ۱۰ - نقل حدیث از براءبراء بیش از ۳۰۰ حدیث که شخصاً یا با واسطه از پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم شنیده روایت کرده است. بخاری ۳۷ و مسلم ۲۸ حدیث او را، که ۲۲ عدد از آنها مشترک است، در کتاب‌های خود آورده‌اند. [۵۳]
تهذیب الاسماء و اللغات، ج۱، ص۱۳۲.
وی از قریب ده صحابی ـ از جمله حضرت علی علیه السّلام و بلال بن رباح و عمربن خطّاب و ابوبکر (مانند گزارش هجرت پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم از مکّه تا مدینه ) ـ روایت کرده و در حدود چهل نفر از صحابه و تابعین ـ از جمله ابواسحاق سَبیعی و سعیدبن مسیَب و ابو جُحیفه و زاذان و عبدالله بن یزید خُطَمی و هِلال بن یساف روایات او را نقل کرده‌اند. [۵۴]
تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۳۵ـ۳۷.
[۵۵]
کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۱، ص۱۴۳.
[۵۶]
اعیان الشیعة، ج۳، ص۵۵۱.
۱۱ - پدر براءبا آن‌که پدر براء مسلمان بوده، نامی از او در جنگ‌های مسلمانان برده نشده است. ۱۲ - فرزندان براءاز براء فرزندانی هم بر جای مانده که از میان آنها ربیع و عُبید و لوط و یزید در شمار راویان وی نیز بوده‌اند. ۱۳ - برادر براءبرادر وی نیز صحابی بوده و در جنگ‌های حضرت علی علیه السّلام حضور یافته است. ۱۴ - فهرست منابع• ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳. • ابن حِبّان، کتاب مشاهیر علماء الامصار، چاپ م. فلایشهمر، قاهره ۱۳۷۹/۱۹۵۹. • ابن حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، مصر ۱۳۲۸. • ابن سعد، الطبقات الکبری، چاپ احسان عباس، بیروت. • ابن عبدالبَرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰. • ابن کَلبی، جَمْهَرة النَسَّب، دمشق ۱۹۳۹. • محسن امین، اعیان الشیعة، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. • عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷. • محمد مهدی بن مرتضی بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم؛ المعروف بالفوائد الرجالیة، چاپ محمد صادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش. • محمد تقی تستری، قاموس الرجال، تهران ۱۳۷۹ـ۱۳۹۱. • احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت. • ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. • محمدبن احمد ذهبی، تجرید اسماء الصحابة، بیروت. • محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱. • محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، ( تلخیص ) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش. • عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲. • یوسف بن عبدالرحمن مُزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت ۱۹۸۳. • نصر بن مزاحم، وقعة صفیّن، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست، قم ۱۴۰۴. • یحیی بن شرف نووی، تهذیب الاسماء و اللغات، قاهره. ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله «براء بن عازب»، شماره ۸۴۱. رده‌های این صفحه : تاریخ اسلام | درگذشتگان سال 71 (قمری) | راویان حدیث غدیر | راویان حدیث از پیامبر | رجال | صحابه | محدثان قرن ۱ (قمری)
|