ایلا (قرآن)سوگند مرد بر ترک همیشگی آمیزش، با همسر دائمی خویش یا ترک آن، به مدت بیش از چهار ماه را ایلا گویند. ۱ - معنای ایلاایلاء، در لغت به معنای سوگند و در اصطلاح فقهی، سوگند مرد بر ترک همیشگی آمیزش، با همسر دائمی خویش یا ترک آن، به مدت بیش از چهار ماه به قصد ضربه زدن به او است. واژه مورد استفاده، «یؤلون» است. ۲ - سنت زشت جاهلیدر دوران جاهلیت زن هیچ گونه ارزش و مقامی در جامعه عرب نداشت و به همین جهت برای جدایی از او یا تحت فشار قرار دادن زن، طرق زشتی وجود داشت که یکی از آنها" ایلاء" - به معنی سوگند خوردن بر ترک عمل زناشویی- بود، به این ترتیب که هر زمان مردی از همسر خود متنفر می‌شد، سوگند یاد می‌کرد که با او همبستر نگردد و با این راه غیر انسانی همسر خود را در تنگنای شدیدی قرار می‌داد، نه او را رسما طلاق می‌داد تا آزادانه شوهر انتخاب کند، و نه بعد از این سوگند حاضر می‌شد آشتی کرده و با همسر خود زندگی مطلوبی داشته باشد البته خود مردان غالبا تحت فشار قرار نمی‌گرفتند، چون همسران متعددی داشتند. آیات مورد بحث با این سنت غلط مبارزه کرده و طریق گشودن این سوگند را بیان می‌کند. ۳ - احکام ایلا۱. تحقق ایلا _ سوگند بر ترک آمیزش با همسر دائمی_ و انعقاد آن تا مدت چهار ماه: «للذین یؤلون من نسائهم تربص اربعة اشهر....» «برای کسانی که به ترک همخوابگی با زنان خود سوگند می‌خورند (ایلاء) چهار ماه انتظار (و مهلت) است....» ۲. سوگند بر ترک آمیزش جنسی در بیش از چهار ماه، شرط تحقق ایلا و احکام خاص آن: «للذین یؤلون من نسائهم تربص اربعة اشهر....» «برای کسانی که به ترک همخوابگی با زنان خود سوگند می‌خورند (ایلاء) چهار ماه انتظار (و مهلت) است....» (از این که خداوند می‌فرماید: ایلا کننده می‌تواند چهارماه منتظر بماند، روشن می‌شود که ایلا و احکام آن، در صورتی است که سوگند بر ترک آمیزش یا برای همیشه یا برای مدتی بیش از چهار ماه باشد.) ۳. حرمت ترک آمیزش جنسی بیش از چهار ماه، بر مرد ایلاکننده: «للذین یؤلون من نسائهم تربص اربعة اشهر فان فاءو فان الله غفور رحیم.» «برای کسانی که به ترک همخوابگی با زنان خود سوگند می‌خورند (ایلاء) چهار ماه انتظار (و مهلت) است پس اگر (به آشتی) بازآمدند خداوند آمرزنده مهربان است.» ۴. حق نداشتن زن از مرد، برای درخواست آمیزش جنسی پس از ایلا تا چهارماه: «للذین یؤلون من نسائهم تربص اربعة اشهر.... «برای کسانی که به ترک همخوابگی با زنان خود سوگند می‌خورند (ایلاء) چهار ماه انتظار (و مهلت) است....» ۵. جواز شکستن سوگند در ایلا پیش از گذشتن چهار ماه و بعد از آن: «للذین یؤلون من نسائهم تربص اربعة اشهر فان فاءو فان الله غفور رحیم.» «برای کسانی که به ترک همخوابگی با زنان خود سوگند می‌خورند (ایلاء) چهار ماه انتظار (و مهلت) است پس اگر (به آشتی) بازآمدند خداوند آمرزنده مهربان است.» («لام» در «للذین» مفید جواز شکستن سوگند و آمیزش پس از چهار ماه و پیش از تمام شدن چهار ماه است.) ۶. وجوب آمیزش جنسی یا طلاق بر ایلاکننده، پس از گذشت چهار ماه: «للذین یؤلون من نسائهم تربص اربعة اشهر... وان عزموا الطلـق فان الله سمیع علیم.» «برای کسانی که به ترک همخوابگی با زنان خود سوگند می‌خورند (ایلاء) چهار ماه انتظار (و مهلت) است... و اگر آهنگ طلاق کردند در حقیقت خدا شنوای داناست.» (از این که «تربص» تا چهار ماه است، روشن می‌شود که پس از آن، شخص به یکی از دو کار مذکور ملزم است.) ۷. عدم تحقق ایلا در ازدواج موقت : «للذین یؤلون من نسائهم تربص اربعة اشهر... وان عزموا الطلـق فان الله سمیع علیم.» «برای کسانی که به ترک همخوابگی با زنان خود سوگند می‌خورند (ایلاء) چهار ماه انتظار (و مهلت) است... و اگر آهنگ طلاق کردند در حقیقت خدا شنوای داناست.» (با توجه به جمله «و ان عزموا الطلاق» و با توجه به مهلت حرمت تا چهار ماه، روشن می‌شود که حکم ایلا، مخصوص عقد دائم است، بدین سبب ایلا در ازدواج موقت نیست.) ۴ - بازگشت از ایلا۴.۱ - ناپسند بودن سوگند بر ایلا«للذین یؤلون من نسائهم تربص اربعة اشهر فان فاءو فان الله غفور رحیم.» «برای کسانی که به ترک همخوابگی با زنان خود سوگند می‌خورند (ایلاء) چهار ماه انتظار (و مهلت) است پس اگر (به آشتی) بازآمدند خداوند آمرزنده مهربان است.» (از جمله «فان الله غفور رحیم» پس از بیان حکم ایلا استفاده می‌شود که ایلا، امری ناپسند است.) ۴.۲ - بازگشت کنندگان به زناشویی پس از ایلا، مشمول رحمت و غفران الهی«للذین یؤلون من نسائهم تربص اربعة اشهر فان فاءو فان الله غفور رحیم.» «برای کسانی که به ترک همخوابگی با زنان خود سوگند می‌خورند (ایلاء) چهار ماه انتظار (و مهلت) است پس اگر (به آشتی) بازآمدند خداوند آمرزنده مهربان است.» این کلمه (یؤلون) می‌فهماند که منظور از سوگند این است که از مباشرت با زنان دوری کنند و این هم که در آیه شریفه تربص را محدود به چهار ماه کرده است اشعاری به این دوری دارد، چون حد چهار ماه همان حدی است که شارع و قانونگذار اسلام برای ترک مباشرت با همسران معین کرده، و فرموده که بیش از آن نمی‌توانند مباشرت را ترک کنند، و از همین اشارات فهمیده می‌شود که مراد از عزم بر طلاق عزم به خود طلاق است، نه صرف تصمیم بر آن، هم چنان که دنباله آیه نیز که می‌فرماید: " فان الله سمیع علیم"، به این معنا اشعار دارد، برای اینکه شنوایی به اطلاقی که واقع شده ارتباط دارد، نه با تصمیم قلبی بر آن. و اینکه فرمود: " فان الله غفور رحیم" دلالت دارد بر اینکه شکستن" سوگند ایلاء" و برگشتن به سوی همسر گناه ندارد و اگر شرع برای شکستن آن کفاره‌ای معین کرده دلالت ندارد بر اینکه شکستن آن گناه است هم چنان که جمله مورد بحث دلالت ندارد بر اینکه می‌شود آن کفاره را ترک کرد، چون کفاره مغفرت پذیر و بخشیدنی نیست، و کفاره شکستن سوگند در آیه زیر آمده، که می‌فرماید: " لا یؤاخذکم الله باللغو فی ایمانکم و لکن یؤاخذکم بما عقدتم الایمان فکفارته اطعام عشرة مساکین". بنابراین معنای آیه این است که، هر کس سوگند بخورد که دیگر به همسرش نزدیک نشود،حاکم شرع چهار ماه صبر می‌کند، اگر برگشت و حق همسرش را ادا کرد، یعنی با او همبستری نمود و کفاره شکستن قسم خود را داد، که او را عقاب نمی‌کند، و اگر تصمیم گرفت طلاقش دهد و طلاقش داد که باز عقابی ندارد چون طلاق هم گریزگاه دیگری است از عقاب و خدای شنوای دانا است. ۴.۳ - بازگشت به زندگی زناشویی پس از ایلا، پسندیده تر از طلاق«للذین یؤلون من نسائهم تربص اربعة اشهر فان فاءو فان الله غفور رحیم وان عزموا الطلـق فان الله سمیع علیم.» «برای کسانی که به ترک همخوابگی با زنان خود سوگند می‌خورند (ایلاء) چهار ماه انتظار (و مهلت) است پس اگر (به آشتی) بازآمدند خداوند آمرزنده مهربان است و اگر آهنگ طلاق کردند در حقیقت خدا شنوای داناست.» (از جمله «فان الله غفور رحیم» که مترتب بر «فان فاءوا» شده، نکته مزبور، قابل برداشت است، افزون بر این، احتمال دارد تقدم ذکری «فان فاءو» بر «ان عزموا الطلاق» مفید تقدم رتبی و اولویت آن بر طلاق باشد.) ۵ - پانویس۶ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۵، ص۴۵۶، برگرفته از مقاله «ایلا». رده‌های این صفحه : ایلاء | موضوعات قرآنی
|