اوراق بهاداراوراق بهادار ( اوراق مالی ): اَسناد مالی قابل نقل وانتقال در معاملات بانکی و بورس. ۱ - توضیح واژه اوراق بهاداربه اسناد مالی دارای نرخ با نام یا بی نام، اوراق بهادار گفته می‌شود که در معاملات بانکی و بازار بورس جریان دارد. این اوراق یا نمودار مشارکت در مؤسّسه یا شرکتی است (اوراق مشارکت) و یا در قرضههای دراز مدّت (اوراق قرضه). عنوان یاد شده از عناوین جدید است که در مسائل مستحدث از آن سخن گفتهاند. ۲ - اوراق مشارکتاوراق مشارکت با توجّه به نوع فعالیّت و مدّت آن، در قالب عقود مضاربه، مزارعه، مساقات و شرکت منتشر می‌شود. ۳ - عقد مضاربهاز عقد مضاربه در فعالیّتهای بازرگانی استفاده می‌شود ۴ - قرداد مزارعهاز قرارداد مزارعه در امور کشاورزی استفاده می‌شود. ۵ - قرارداد مساقاتاز مساقات در باغداری و از شرکت در همه فعالیّتها، بویژه کارهای تولیدی استفاده می‌شود. ۶ - اوراق مشارکت به چند صورت منتشر می‌شود۱.بانکها به طور مستقل با استفاده از داراییهای ذخیره شده خود اقدام به سرمایه گذاری در طرحهای مشخص کرده و در مرحله اجرا یا پس از بهره دهی، سهام آن را میان سپرده گذاران توزیع میکنند؛ بدین معنا که سپرده گذاران به جای اقدام به سپرده گذاری در بانکها، اوراق سهام بانکها را میخرند. ۲.بانکها به وکالت از سپرده گذاران باسپردههای ایشان اقدام بهسرمایه گذاری کرده، اسناد مالکیّت آن را به صورت سهام میان سپرده گذاران توزیع میکنند. سهام توزیع شده در هر دو روش یاد شده، توسط بانک و نیز بازار بورس قابل خرید و فروش است. ۳.بخش خصوصی همانند بانکها به دو روش یاد شده اقدام به سرمایهگذاری در پروژههای صنعتی، کشاورزی وعمرانی میکند، سپس اوراق سهام آن را در بازار بورس یا از طریق بانکها عرضه مینماید. ۷ - حکم خرید و فروش اوراق مشارکتدر صورتی که مؤسّسه یا شرکت عرضه کننده آن معاملات ربوی انجام نمیدهد، جایز و صحیح است و همه حقوق و تصرفات مقرّر در شرع، همچون قرض، رهن، هبه، ارث و مانند آنها بر این اوراق مترتّب میگردد. بانکها میتوانند با دریافت مبلغی به حسب قرارداد، نسبت به فروش و عرضه اوراق مشارکت اقدام کنند. این قرارداد میتواند در قالب اجاره باشد؛ بدین معنا که مؤسّسه یا شرکت سهامی، بانک را در عرضه اوراق سهام در مقابل پرداخت کارمزد آن اجیر خود قرار دهد، و میتواند در قالب جعاله باشد؛ بدین صورت که شرکت سهامی، متعهّد میگردد اگر بانکی این کار را برای او انجام دهد، فلان مبلغ را به آن بپردازد. [۱]
توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۸۵۱ ـ ۸۵۲.
[۲]
>توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۸۸۴.
[۳]
؛ بحوث فی الفقه المعاصر ج۲، ص۱۹۵ ـ ۲۰۰.
۸ - اوراق قرضهاوراق قرضه عبارت است از اسناد متّحدالشّکل و مدّت دار وام که مبلغ آن در همه یکسان است و به آن بهره تعلّق میگیرد. این اوراق توسط شرکتهای سهامی یا مؤسّسههای دولتی به منظور گسترش فعالیّتهای بازرگانی، عمرانی یا دفاعی عرضه میگردد شرکتها یا مؤسسات یاد شده با انتشار این اسناد بهادار، مبالغی (معادل مبالغ اسمی اوراق قرضه یا کمتر) از خریداران وام گرفته و در قبال آن، متعهّد میگردند مبلغ اسمی (اصل) آن را در سر رسید بلند مدّت و سود تضمین شدهاش را در تاریخهای معیّن بپردازند. بدین ترتیب، دارندگان اوراق قرضه جزء بستانکاران شرکت یا مؤسّسه مربوط به شمار میروند و هر زمان بخواهند، میتوانند اوراق خویش را به فروش برسانند. گاهی نیز بانکها و مؤسّسههای اعتباری اقدام به خرید و فروش اوراق قرضه صادر شده از سوی دولت یا مؤسسات معتبر غیر دولتی میکنند. ۹ - حکم معامله اولیه اوراق قرضهمعامله اوّلیه اوراق قرضه از مصادیق قرض است که گرفتن بهره بر آن، ربا و حرام است، مگر آنکه صادر کننده آنها، شرکتها یا مؤسسات وابسته به کفّار باشد که به قول مشهور، خریدن آنها برای مسلمانان بنابر جواز ربا گرفتن از کافر جایز است. [۴]
بحوث فی الفقه المعاصر ج۲، ص۱۹۶ـ۱۹۷.
درصورت حرمت خریدو فروش اوراق قرضه، واسطه شدن بانکها برای عرضه این اوراق و گرفتن کارمزد بر این کار، جایز نیست. [۵]
توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۸۸۴.
۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۷۵۰-۷۵۲. |