انقراض بنی امیهحکومت بنی امیه از سال ۴۰ هجری توسط معاویة بن ابی سفیان در شام آغاز گردید. فهرست مندرجات۲ - پایان خلافت امویان ۳ - علل انقراض حکومت بنی امیه ۴ - تحلیلی از حکومت امویان ۵ - اقدامات منفی حکومت ۵.۱ - سخت‌گیری نسبت به شیعیان ۵.۱.۱ - شهادت ائمه ۵.۲ - موروثی کردن خلافت ۵.۳ - گسترش اندیشه جبرگرایی ۵.۴ - رفتار ناشایست با غیر عرب‌ها ۵.۵ - سایر اقدامات منفی امویان ۶ - عناوین مرتبط ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - مقدمهاین حکومت تا سال ۱۳۲ هجری ادامه یافت. معاویه پس از خود پسرش یزید را به ولی عهدی گماشت. پس از یزید معاویه دوم مدت کوتاهی حکومت کرد. و با مرگ او خلافت اموی پایان یافت. سپس مردم شام با مروان بن حکم ابن ابی العاص بیعت کردند و مروانیان تا سال ۱۳۲ هجری خلافت را عهده‌دار بودند. آخرین خلیفه اموی «مروان بن محمد» معروف به مروان حمار می‌باشد. ۲ - پایان خلافت امویانبیعت با ابوالعباس عبدالله بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس در حقیقت، انقراض حکومت امویان و برپایی حکومت عباسیان است. مورخان، زمان بیعت با ابوالعباس سفاح را روز جمعه سیزدهم ماه ربیع الاخر سال ۱۳۲ هجری نوشته‌اند. همانگونه که بیان شد، مروان بن محمد آخرین خلیفه اموی بود. وی در سال ۱۲۷ هجری به حکومت رسید. در این زمان، دعوت عباسیان به اوج خود رسیده بود. داعیان عباسی در مناطق مختلف، مردم را به «الرضا من آل محمد» شخصیت مورد رضایت از خاندان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، دعوت می‌کردند. این دعوت خصوصا در خراسان با پیشرفت قابل ملاحضه‌ای همراه بود. ابومسلم خراسانی موفق شد از جانب عباسیان بر خراسان غلبه کند. سپس افرادی را به جنگ با مروان حمار فرستاد. مروان در جنگ شکست خورد و از سوی دیگرف در کوفه، مردم با عبدالله بن محمد (سفاح) بیعت کردند.... و او سپاهی را به فرماندهی عمویش عبدالله بن عباس به جنگ مروان فرستاد که موجب شکست مجددا مروان شد. پس از آن مروان به مصر، فرار کرد و در همانجا مرد و خلافت اموی با مرگ او به پایان رسید. [۳]
طقوش، محمدسهیل، دولت امویان، ص۱۸۸، ترجمه حجت الله جودکی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۰.
۳ - علل انقراض حکومت بنی امیهبه نظر می‌رسد نارضایتی مردم از حکومت اموی، قیام‌های مردمی، نزاع‌های قبیله‌ای، درگیری‌های داخلی و در نتیجه ضعف داخلی، از عوامل اصلی سقوط بنی امیه می‌باشند. [۴]
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۲۳.
محمد سهیل طقوش در علل سقوط امویان به عوامل ذیل به طور مفصل اشاره دارد: ۱- درگیری خاندان اموی؛ ۲- ولایت‌عهدی دو نفره؛ ۳- درگیری‌های قبایلی؛ ۴- عرب‌گرایی امویان؛ ۵- اختلافات مذهبی. [۵]
طقوش، محمد سهیل، دولت امویان، ص۲۰۹-۱۹۲، ترجمه حجت الله جودکی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۰.
۴ - تحلیلی از حکومت امویانهر چند در دوره بنی امیه این خاندان موفق شدند از حیث کشورگشایی و گسترش قدرت سیاسی به پیشرفت‌های قابل ملاحضه‌ای دست یابند، اما در مجموع، این حکومت به واسطه جنایات و اقدامات خلافی که مرتکب شده است، چهره‌ای منفی از خود به جای گذاشته است. ۵ - اقدامات منفی حکومتبرخی از اقدامات منفی این حکومت عبارتند از: ۵.۱ - سخت‌گیری نسبت به شیعیانسیاست معاویه و اکثر خلفای اموی نسبت به شیعیان بسیار سخت‌گیرانه بود. شیعیان در این دوره عموما در نهایت سختی روزگار می‌گذراندند. امنیت آن‌ها همه جا مورد تهدید بود. قتل عام و غارت اموال شیعیان در این دوره امری رایج بود. ۵.۱.۱ - شهادت ائمهائمه شیعه در این دوره در فشار و سختی بیشتری بودند. شهادت امام حسن، امام حسین، امام سجاد و امام باقر (علیهم‌السّلام) در این دوره و توسط حاکمان سفاک اموی صورت گرفت. بدون شک شهادت این ائمه بزرگوار، خصوصا به شهادت رساندن امام حسین (علیه‌السّلام)، به همراه ۷۲ تن از یاران باوفایش در صحرای کربلا سال ۶۱ هجری که به دستور یزید به شهادت رسیدند، از بزرگترین جنایات بشری در طول تاریخ است. در این دوره، لعن امام علی (علیه‌السّلام) خصوصا تا زمان به حکومت رسیدن «عمر بن عبدالعزیز» به شدت رواج داشت و به صورت یک سنت درآمده بود. ۵.۲ - موروثی کردن خلافتیکی دیگر از اقدامات امویان استبدادی و موروثی کردن خلافت است. موروثی کردن خلافت به این معناست که تعین جانشین، توسط سلطان پیشین صورت می‌گیرد. و علاوه بر این یکی از فرزندان یا اعضای خاندان پادشاه به عنوان جانشین تعین می‌شوند. معاویه همانگونه که ذکر شد، فرزندش یزید را به عنوان جانشین خویش معرفی کرد و با این کار خلافت را موروثی کرد. [۷]
کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، ص۸۱۳، ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی، تهران، آموزش و انقلاب اسلامی، ۱۳۷۲.
این روند تا پایان دوره حکومت بنی امیه ادامه داشت. «هر چند در دوره عباسیان نیز این روند ادامه داشته است اما بحث ما فعلا در خصوص بنی امیه است.»۵.۳ - گسترش اندیشه جبرگراییاز دیگر جنایات امویان می‌توان به گسترش جبرگرایی اشاره کرد. این اندیشه که در حقیقت در راستای تثبیت خلافت امویان صورت می‌گرفت، این عقیده را در مردم القا می‌کرد که خواست الهی این است که بنی امیه به عنوان خلیفه در جامعه اسلامی حکومت کنند و کسی حق مخالفت و اعتراض بر این خواست الهی را ندارد. ۵.۴ - رفتار ناشایست با غیر عربهادر این دوره مساوات که یکی از ارکان مهم نظام اسلامی بود از میان رفت. امویان نژاد عرب را نژاد برتر و والاتر شمردند و گفتند؛ چون پیامبر اسلام از عرب برخاسته است پس عرب بر دیگران برتری دارد. ۵.۵ - سایر اقدامات منفی امویانتاویل قرآن و جعل حدیث؛ صرف درآمدهای دولت در مسائل تجملاتی و خوشگذرانی، میگساری و زن‌بارگی، رواج موسیقی و غنا از دیگر اقدامات غیر قانونی و عموما خلاف شرع امویان می‌باشد بدون شک همین عوامل موجبات نارضایتی مردم را از حاکمان اموی فراهم می‌ساخت. سرانجام، نارضایتی مردم از این حکومت در کنار عوامل دیگر موجبات سقوط حکومت اموی و روی کارآمدن حکومت عباسی را فراهم ساخت. ۶ - عناوین مرتبطبنی امیه؛ بنی امیه (قرآن)؛ بنی‌امیه پس از پیامبر؛ بنی‌امیه در شأن نزول آیات؛ بنی‌امیه و حضرت علی. ۷ - پانویس
۸ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «انقراض بنی امیه»، تاریخ بازیابی ۹۵/۰۱/۰۴. |