املاک دولتیيكی از مهمترين منابع درآمد بیت‌المال، املاك و مستغلات دولتی است. فهرست مندرجات۲ - اراضی آباد سرزمین‌های مفتوحه ۳ - زمین‌های بایر سرزمین‌های مفتوحه ۴ - زمین‌های بایر دارالاسلام ۵ - زمین‌های موقوفه ۶ - سواحل دریاها ۷ - جنگل‌ها ۸ - درّه‌ها و قله‌های کوه‌ها ۹ - صفایا(جمع صفیه، برگزیده و رئیس از غنیمت پیش از قسمت.)و اقطاع‌های پادشاهان ۱۰ - معادن ۱۱ - آب‌ها ۱۲ - پانویس ۱۳ - منبع ۱ - املاک دولتی به دو بخش عمده تقسيم میشودالف- املاك و مستغلاتی كه در اختيار دولت است و کارمندان دولت برای انجام وظايف اداری خود از آن استفاده میكنند. ب- املاكی كه نظارت آنها برعهده دولت است ولی منافع آن به عموم مردم، اعم از دولتی و غير دولتی، تعلق دارد؛ و موارد زير را شامل می‌شود: ۲ - اراضی آباد سرزمينهای مفتوحهاين زمينها از آن همه مسلمانان است و زير نظر حاکم اسلامی اداره می‌شود. چنين زمينهايی به تصرف كسی درنمیآيد و عوايد حاصل از آنها صرف عموم مسلمانان میگردد؛ و به نسل خاصی هم اختصاص ندارد. ۳ - زمينهای باير سرزمينهای مفتوحهاين زمينها ملك دولت اسلامی است و حاكم مسلمانان حق دارد كه آن را برای آباد كردن در اختيار كسی قرار دهد و درآمد حاصل از آن را به مصرف عموم برساند. ۴ - زمينهای باير دارالاسلاماين اراضی ملك امام است كه در ازای دريافت خراج آنها را در اختيار افراد قرار میدهد تا آباد كنند. ۵ - زمينهای موقوفهنظارت بر اداره اين زمينها با حاكم اسلامی است. با آن كه موارد مصرف آن از سوی وقف كننده تعيين می‌شود، ولی در هر حال عوايدش به نوعی به عموم میرسد. ۶ - سواحل درياهاسواحل درياها از آن حاكم اسلامی است و درآمد حاصل از آن صرف عموم می‌شود. ۷ - جنگلهاجنگل يكی از بزرگترين ثروتهای طبيعی است كه علاوه بر منافع ويژه اقتصادی در وضعيت عمومی آب و هوا نيز مؤثر است. اسلام مالكيت جنگل‌ها را در اختيار دولت اسلامی قرار داده منافع آن را برای عموم میداند. ۸ - درّه‌ها و قله‌های كوههادره ها و قله های کوه ها زیر نظر حاکم اسلامی اداره می شود و عواید آن صرف عموم مسلمانان می گردد. ۹ - صفايا(جمع صفيه، برگزيده و رئيس از غنيمت پيش از قسمت.)و اقطاع‌های پادشاهاناملاكی كه از پادشاهان به تصرف مسلمانان درمیآيد، چنانچه غصبی باشند بهوسيله حاكم اسلامی به صاحبش بازمیگردد و چنانچه غصبی نباشد در مالكيت حاكم است ولی منافع آن به عموم میرسد. ۱۰ - معادنمعادن اعم از فلزاتی كه قابليت ذوب شدن دارند مثل طلا، نقره، سرب، مس، آهن، و چه آنهايی كه مایع و شبه مايع هستند مثل نفت و جیوه و چه معادن جامد، همه در اختيار حاكم اسلامی است و دولت، يا خود آنها را استخراج میكند و يا آن كه به بخش خصوصی میسپرد. در هر حال منافع آنها در راه مصالح عموم به مصرف میرسد. ۱۱ - آبهاشامل رودخانه‌ها و دریاچه ها. ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعبیت المال و حقوق آن، ص۴۹-۵۱. |