ابومرثد کناز بن حصین غنویاَبوُمَرْثَدِ غَنَوی، کنّاز بن حُصَین (د۱۲ق/۶۳۳م)، صحابی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و حلیف و همسال حمزة بن عبدالمطلب بود. ۱ - زندگینامهاو از طایفه بنی غنی و از اعراب مُضَری بود و حلیف و همسال حمزة بن عبدالمطلب شمرده می‌شد. [۵]
ابن زبیر، عروة، مغازی رسول الله( صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۱، ص۱۵۶، به کوشش محمد مصطفی اعظمی، ریاض، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
او را از نخستین مهاجران به مدینه و از بزرگان صحابه شمرده‌اند.پیامبر (صلی الله علیه وآله) در پیمان مؤاخات، او را برادر عبادة بن صامت کرد. در نخستین سریّه (سال اوّل هجرت به فرمان‌دهی حمزه) یکی از ۱۵ مهاجر شرکت‌کننده بود که به نقلی، پرچم آن را در دست داشت. در جنگ بدر با فرزندش مرثد حضور یافت و گویا تنها پدر و پسری هستند که هر دو، عنوان «بدری» دارند. ابومرثد در غزوه احد، خندق و دیگر غزوات نیز حاضر بود. [۱۸]
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۷۵۵، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
فرزندش مرثد در سریّه «رجیع» (چهارم هجرت) که خود فرمانده آن بود، به شهادت رسید. وی از جمله راویان حدیث پیامبر (صلی الله علیه وآله)است. ۲ - ابومرثد در قرآناز مقاتل نقل است که آیه ۲۲۱ سوره بقره درباره ابومرثد نازل شده که در مأموریتی به مکه، زن زیبای مشرکی از او خواست تا وی را به همسری برگزیند؛ ولی چون حکم آن را از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) پرسید، وحی آمد: «و‌لاتَنکحُوا المُشرِکتِ حَتّی یُؤمِنَّ و لاَمَةٌ مُؤمِنَةٌ خَیرٌ مِن مُشرِکة و لَو اَعجَبَتکم...؛ با زنان مشرک تا ایمان نیاورده‌اند، ازدواج نکنید. ( ازدواج با) کنیزانِ مؤمن، از (ازدواج با) زن آزاد بت‌پرست بهتر است؛ هرچند (زیبایی یا ثروت یا موقعیت او) شما را به شگفتی آورد...». ۲.۱ - وفاتابومرثد در خلافت ابوبکر در مدینه درگذشت [۲۹]
ابن زبیر، عروة، مغازی رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، ج۱، ص۱۵۶، به ک وشش محمد مصطفی اعظمی، ریاض، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
با این‌همه گفته‌اند که وی تا زمان عثمان زنده بود و در اجنادین شام کشته شد. ابن شَدّاد نیز به نقل از ابن عساکر، قبری را در حوالی دمشق به او نسبت داده است، [۳۴]
ابن شداد، محمد بن علی، الاعلاق الخطیرة، ج۱، ص۱۸۳، به کوشش صامی دهان، دمشق، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م.
ولی با توجه به اقوال دیگر مورخان مبنی بر وفات او در مدینه_چنانکه ابن شداد نیز اشاره کرده است_این نکته درست به نظر نمی‌رسد.از طریق ابومرثد روایتی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده است. [۳۷]
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
[۳۸]
ابن حنبل، احمد، مسند، ج۴، ص۱۳۵، قاره، ۱۳۱۳ق.
[۳۹]
مزّی، یوسف بن عبدالرّحمن، تحفة الاشراف، ج۸، ص۳۲۸-۳۲۹، به کوشش عبدالصّمد شرف الدین، بمبئی، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.
۳ - فهرست منابع(۱) ابن حبان، محمد، مشاهیر علماءالامصار، به کوشش فلایشهمر، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م. (۲) ابن حبیب، محمد، المحبر، به کوشش الیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م. (۳) ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۴) ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر. (۵) ابن شداد، محمد بن علی، الاعلاق الخطیرة، به کوشش صامی دهان، دمشق، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م. (۶) ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م. (۷) ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م. (۸) ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البداية والنهايه. (۹) احمد بن حنبل، مسند، قاره، ۱۳۱۳ق. (۱۰) ابن زبیر، عروة، مغازی رسول الله- صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم-، به کوشش محمد مصطفی اعظمی، ریاض، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۱۱) مزیّ، یوسف بن عبدالرّحمن، تحفة الاشراف، به کوشش عبدالصّمد شرف الدین، بمبئی، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م. (۱۲) واقدی، محمد بن عمر، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م. (۱۳) حموی، یاقوت، البلدان. (۱۴) واحدی، علی، اسباب النزول. (۱۵) ابن اثیر، علی بن محمد، اسدالغابة فى معرفة الصحابه. (۱۶) عسقلانی، ابن حجر، الاصابة فى تمييز الصحابه. (۱۷) مزیّ، جمال الدین، تهذيب الکمال فى اسماء‌الرجال. (۱۸) ابن حزم، احمد بن علی، جمهرة انساب‌العرب. (۱۹) سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر‌المنثور فى التفسير بالمأثور. (۲۰) رازی، ابوالفتح، روض‌الجنان و روح‌الجنان. ۴ - پانویس۵ - منابعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «ابومرثد». دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابومرثد غنوی»، ج۶، ص۲۵۴۱. |