ابومحذوره اوس بن معیر جمحیا َبومَحْذوره، اوس بن مِعْیَر بن لوذان جُمَحی (د۵۹ق/۶۷۹م)، از اصحاب پیامبر اسلام (ص) بود. ۱ - نامدر نام او و پدرش اختلاف وجود دارد. این اختلاف در روایت مورخان و نسب‌شناسان، تعیین دقیق نام او را مشکل می‌سازد برخی از منابع نام او را سمره و غیر آن نیز آورده‌اند، ولی در مورد نام پدرش اختلاف در حد تصحیف لفظ است [۱]
محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۴۵۰، بیروت، دار صادر.
[۲]
خلیفة بن خیاط، الطبقات، ص۵۵، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م.
[۳]
محمد بن اسماعیل بخاری، التاریخ الکبیر، ج۲ (۲)،ص۱۷۷،حیدرآباد دکن، ۱۳۷۸قمری/۱۹۵۹م.
[۴]
عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
[۵]
احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۴، ص۱۷۶، قاهره، ۱۳۲۸ق.
حتی در برخی از منابع اوس یا انیس برادر ابومحذوره دانسته شده که در جنگ بدر در زمره کافران کشته شد و به گفته ابن عباس در شمار مصادیق «مقتسمین» در آیه ۹۰ سوره حجر بوده است. [۶]
محمد ابن حبیب، المحبر، ج۱، ص۱۶۰-۱۶۱، به کوشش لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م.
[۷]
عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
[۸]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۰۰، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
۲ - اسلام آوردنگویند ابومحذوره در روز فتح مکّه اسلام آورد و به گفته برخی بعد از جنگ حنین بود که مسلمان شد و به فرمان پیامبراسلام به اذان‌گویی در مکّه تعیین گردید [۹]
محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۴۵۰، بیروت، دار صادر.
[۱۰]
عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
و نیز گویند:وی همراه با چند تن دیگر به تقلید از مؤذّن پیامبر (ص)، اذان گفت و چون آن حضرت آوای وی را شنید، او را به اذان‌گویی در مکه گماشت [۱۱]
سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، ج۷، ۲۰۴-۲۰۵، به کوشش حمدی عبدالحمید سلفی، بغداد، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
[۱۲]
محمد بن اسحاق ابن خزیمه، صحیح، ج۱، ص۱۹۵، به کوشش محمد مصطفی اعظمی، بیروت، ۱۹۷۱م.
در روایتی که ابن سعد [۱۳]
محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۴، بیروت، دار صادر.
نقل کرده، گفته شده که پیامبر اکرم (ص) سه مؤذن داشت: بلال ، ابومحذوره و عمر بن ام مکتوم ، و هنگامی که بلال حاضر نبود، ابومحذوره اذان می‌گفت، اما با توجه به این‌که ابن سعد، [۱۴]
محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۴۵۰، بیروت، دار صادر.
خود به اقامت ابومحذوره در مکه اشاره می‌کند، باید به موضوع جانشینی او در غیاب بلال با تردید نگریست.ابومحذوره گوید که پیامبر (ص) اذان را حرف به حرف به او آموخت و فرمود که اذان ۱۹ کلمه و اقامه ۱۷ کلمه است. [۱۵]
محمد بن اسحاق ابن خزیمه، صحیح، به کوشش محمد مصطفی اعظمی، بیروت، ۱۹۷۱م.
[۱۶]
سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن، ج۱، ص۱۳۷-۱۳۸، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، دار احیاء السنة النبویة.
[۱۷]
محمد بن عیسی ترمذی، سنن، ج۱، ص۳۶۶-۳۶۷، به کوشش احمد محمد شاکر، قاهره، ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷م.
۳ - اهمیت روایات اذان و اقامهروایات ابومحذوره در باب اذان و اقامه از نظر ارزش فقهی شایان توجه و مبنای مهمی برای فقها در استنباط احکام آن‌ها بوده است. برخی از راویان اذان را با دو تکبیر از وی نقل نموده‌اند ، اما روایات مشهور ناظر به چهار تکبیر است و ابوحنیفه ، شافعی ، احمد بن حنبل و بیش‌تر فقیهان نیز قائل به ۴تکبیر بوده و به آن فتوی داده و آن را عمل اهل مکه دانسته‌اند، [۱۸]
محمد بن یزید ابن ماجه، سنن، ج۱، ص۲۳۴-۲۳۵، به کوشش محمدفؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۴م.
[۱۹]
سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن، ج۱، ص۱۳۶، ۱۳۸، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، دار احیاء السنة النبویة.
[۲۰]
محمد بن عیسی ترمذی، سنن، ج۱، ص۳۶۶، به کوشش احمد محمد شاکر، قاهره، ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷م.
[۲۱]
محمد بن ادریس شافعی، الام، ج۱، ص۸۴-۸۵، به کوشش محمد زهری نجار، بیروت، دارالمعرفة.
[۲۲]
نووی، یحیی، شرح صحیح (نکـ: همـ، مسلم بن حجاج)ج۳، ص۸۱ .
ولی مالک به ۲ تکبیر فتوی داده و آن را عمل اهل مدینه دانسته است. [۲۳]
عبدالرحمن ابن قاسم عتقی، المدونة الکبری، ج۱ ص۵۷،۵۸، قاهره، مطبعة السعادة.
[۲۴]
عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، المعارف،ج۳، ص۸۰، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
[۲۵]
نووی، یحیی، شرح صحیح (نکـ: همـ، مسلم بن حجاج)ج۳، ص۸۱، .
در روایت عبدالله بن محیریز از ابومحذوره تثویب یعنی گفتن «الصلاة خیر من النوم» نیز در اذان فجر آمده است، [۲۶]
عبدالرحمن ابن قاسم عتقی، المدونة الکبری، ج۱ ص۵۷،۵۸، قاهره، مطبعة السعادة.
[۲۷]
سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن، ج۱، ص۱۳۷-۱۳۸، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، دار احیاء السنة النبویة.
[۲۸]
محمد بن عیسی ترمذی، سنن، ج۱، ص۳۷۸، به کوشش احمد محمد شاکر، قاهره، ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷م.
لیکن شافعی آن را از جانب پیامبر (ص) نمی‌داند و کراهت خویش را در این مورد بیان می‌دارد. [۲۹]
محمد بن ادریس شافعی، الام، ج۱، ص۸۵، به کوشش محمد زهری نجار، بیروت، دارالمعرفة.
همچنین در یک روایت زیدی از طریق عبدالعزیز بن رفیع «حی علی خیرالعمل» نیز در بیان کلمات اذان آمده است. [۳۰]
محمد بن علی ابوعبدالله علوی، کتاب الاذان بحیّ علی خیر العمل، ج۱، ص۱۵-۱۶، به کوشش یحیی عبدالکریم فضیل، دمشق، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
از ابومحذوره، پسرش عبدالملک، عبدالله بن محیریز، صفیه بنت بحره، اسود بن یزید ، عبدالعزیز بن رفیع و ابن ابی ملیکه در باب اذان روایت کرده‌اند. [۳۱]
عبدالرحمن بن محمد ابن ابی‌حاتم، الجرح و التعدیل، ج۲ (۱)،ص۱۵۵، حیدرآیاد دکن، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۳۲]
سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن، ج۱، ص۱۳۶-۱۳۸، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، دار احیاء السنة النبویة.
[۳۳]
محمد بن علی ابوعبدالله علوی، کتاب الاذان بحیّ علی خیر العمل، ج۱، ص۱۵، به کوشش یحیی عبدالکریم فضیل، دمشق، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۳۴]
عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، المعارف، ج۳، ص۸۰، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
[۳۵]
سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، ج۷، ص۲۰۹، به کوشش حمدی عبدالحمید سلفی، بغداد، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
[۳۶]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام (عهد معاویة بن ابی‌سفیان ۴۰-۶۰ق)، ج۱، ص۳۴۴، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
۴ - مؤذن بودن در نسل ابومحذورهابومحذوره پس از درگذشت پیامبر (ص) همچنان در مکه اذان می‌گفت و حتی هنگامی که معاویه مؤذنی به جای وی تعیین کرد، ابومحذوره او را به چاه زمزم افکند [۳۷]
محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۵۱۵، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
و اذان گویی در مسجد الحرام در خاندان وی نسل به نسل تا سده ۳ق باقی بود. [۳۸]
محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۴۵۰، بیروت، دار صادر.
[۳۹]
عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
[۴۰]
محمد بن ادریس شافعی، الام، ج۱، ص۸۵، به کوشش محمد زهری نجار، بیروت، دارالمعرفة.
به گفته ابومحذوره پیامبر (ص) در مکه سقایت را در بنی عبدالمطلب، حجابت را در بنی‌عبدالدار و اذان را در خاندان ابومحذوره قرار داده بود. [۴۱]
سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، ج۷، ص۲۰۸، به کوشش حمدی عبدالحمید سلفی، بغداد، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
ابومحذوره آوازی خوش داشت و ابودهبل در شعری صدای رسا و خوش او را سنوده است. [۴۲]
هشام بن محمد کلبی، جمهرة النسب، ج۱، ص۱۰۰، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
۵ - وفاتوی در اواخر عمر سفری کوتاه به کوفه داشت و تا پایان عمر مؤذن مسجدالحرام بود و سرانجام در مکه درگذشت. [۴۳]
محمد ابن حبان، مشاهیر علماء الامساء، ج۱، ص۳۱، به کوشش فلایشهامر، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م.
۶ - فهرست منابع(۱) عبدالرحمن بن محمد ابن ابی‌حاتم، الجرح و التعدیل، حیدرآیاد دکن، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م. (۲) محمد ابن حبان، مشاهیر علماء الامساء، به کوشش فلایشهامر، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م. (۳) محمد ابن حبیب، المحبر، به کوشش لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م. (۴) احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، قاهره، ۱۳۲۸ق. (۵) محمد بن اسحاق ابن خزیمه، صحیح، به کوشش محمد مصطفی اعظمی، بیروت، ۱۹۷۱م. (۶) محمد ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر. (۷) عبدالرحمن ابن قاسم عتقی، المدونة الکبری، قاهره، مطبعة السعادة. (۸) عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م. (۹) محمد بن یزید ابن ماجه، سنن، به کوشش محمدفؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۴م. (۱۰) سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، دار احیاء السنة النبویة. (۱۱) محمد بن علی ابوعبدالله علوی، کتاب الاذان بحیّ علی خیر العمل، به کوشش یحیی عبدالکریم فضیل، دمشق، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۱۲) محمد بن اسماعیل بخاری، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۸قمری/۱۹۵۹م. (۱۳) احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م. (۱۴) محمد بن عیسی ترمذی، سنن، به کوشش احمد محمد شاکر، قاهره، ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷م. (۱۵) محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری، المستدرک، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م. (۱۶) خلیفة بن خیاط، الطبقات، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م. (۱۷) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام (عهد معاویة بن ابی‌سفیان ۴۰-۶۰ق)، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م. (۱۸) محمد بن ادریس شافعی، الام، به کوشش محمد زهری نجار، بیروت، دارالمعرفة. (۱۹) سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی عبدالحمید سلفی، بغداد، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م. (۲۰) هشام بن محمد کلبی، جمهرة النسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م. (۲۱) مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح، شرح نووی، بیروت، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م. (۲۲) نووی، یحیی، شرح صحیح (نکـ: همـ، مسلم بن حجاج). ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابومحذوره»، ج۶، ص۲۵۲۴. رده‌های این صفحه : اصحاب پیامبر | تاریخ اسلام | درگذشتگان سال 59 (قمری) | راویان حدیث از پیامبر | رجال | صحابه | محدثان قرن ۱ (قمری)
|