ابوالعاص بن ربیعاَبوالْعاص، ابن ربیع بن عبدالعزّی بن عبد شمس (د ذیحجه ۱۲/ فوریه ۶۳۴)، داماد پیامبر (ص) و خواهر زاده خدیجه کبری بود. ۱ - پیشینهدرباره نام او در منابع اختلاف است. عده‌ای او را قاسم یا مقسّم و بعضی هشیم یا مهشم (یا مُهَشِّم) گفته‌اند، اما بیش‌تر او را لَقیط نامیده‌اند. [۲]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۹۷، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
[۴]
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابــه فی تمییز الصحابه، ج۴، ص۱۲۱، قاهره، ۱۳۲۸ ق.
ابوالعاص پیش از بعثت پیامبر (ص)، با زینب دختر بزرگ آن حضرت ازدواج کرد. پس از بعثت، با آن‌که خدیجه و دخترانش ایمان آوردند، ابوالعاص همچنان در شرک باقی ماند. ۲ - وضعیت اجتماعی ویوی که بازرگانی ثروتمند و امین و از جمله مشاهیر مکه بود، [۶]
ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۰۶، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
در جنگ بدر در صف مشرکان حضور داشت و به اسارت مسلمانان درآمد. [۷]
واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۱، ص۱۳۹، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
[۸]
ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۰۶، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
هنگامی که مردم مکه برای آزادی اسیران، به تأدیه فدیه پرداختند، زینب هم فدیه‌ای برای ابوالعاص به مدینه فرستاد که ضمن آن گردن بندی از آن خدیجه بود و گفته‌اند که چون چشم پیامبر (ص) بر آن افتاد، متأثر شد و پس از کسب موافقت مسلمانان، ابوالعاص را آزاد ساخت و اموال زینب را نیز پس فرستاد و از ابوالعاص پیمان گرفت که زینب را آزاد گذارد. [۹]
ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۰۷_۳۰۸، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
[۱۰]
واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۱، ص۱۳۰ ـ ۱۳۱، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
[۱۱]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۹۷، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
او نیز پس از بازگشت به مکه، زینب را همراه با یاران پیامبر (ص) به مدینه فرستاد. [۱۲]
ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۰۸ ـ ۳۱۰، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
۳ - پناهنده شدن ابوالعاصابوالعاص در مکه به کار خود مشغول بود تا این‌که در جمادی الاول ۶ ق همراه با کاروانی از مردان و اموال مردم قریش برای تجارت راهی شام شد. [۱۳]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۷۷، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
[۱۴]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۹۸، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م.
این کاروان در برابر حمله مسلمانان به فرماندهی زید بن حارثه تاب مقاومت نیاورد، برخی گریختند وبرخی دیگر گرفتار شدند و اموال‌شان به دست مسلمانان افتاد. ابوالعاص نیز گریخت و شبانه خود را به مدینه رساند و به خانه زینب رفت و به او پناهنده شد. زینب او را پناه داد و آن واقعه را در مسجد در حضور مسلمانان به اطلاع پیامبر (ص) رساند. پیامبر (ص) نیز پناهندگی او را پذیرفت و هنگامی که به درخواست زینب دستور داد اموال کاروان را به مشرکان باز گردانند، ابوالعاص نیز همراه با اموال به مکه بازگشت و ضمن بازگرداندن اموال مردم گفت که به اسلام گرویده است.۴ - مسلمان شدن ویابوالعاص پس از چندی به مدینه بازگشت و پیامبر (ص) در محرم ۷ ق زینب را با همان عقد زناشویی پیشین نزد او فرستاد. [۱۵]
واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۲، ص۵۵۳ ـ ۵۵۴، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م.
[۱۶]
ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۱۲ ـ ۳۱۴، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م.
بعضی گفته‌اند که زینب با مهر و نکاح جدید به زوجیت ابوالعاص درآمد. [۱۸]
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابــه فی تمییز الصحابه، ج۴، ص۱۲۲، قاهره، ۱۳۲۸ ق.
زینب برای ابوالعاص پسری به نام علی و دختری به نام امامه به دنیا آورد. ۵ - فهرست منابع(۱) ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، قاهره، ۱۲۸۵ ق. (۲) ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابــه فی تمییز الصحابه، قاهره، ۱۳۲۸ ق. (۳) ابن‌سعد، محمد، طبقات الکبری، بیروت، دار صادر. (۴) ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰ م. (۵) ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵ م. (۶) بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹ م. (۷) واقدی، محمد بن عمر، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ م؛ ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالعاص»، ج۵، ص۲۳۰۳. |