ابوالحسن علی بن احمد بوشنجیبوشَنجی، ابوالحسن علی بن احمد، از صوفیان و جوانمردان خراسان در نیمه اول قرن چهارم، از مردم بوشنج از توابع هرات می‌باشد. ۱ - تولد بوشنجیوی را نباید با ابوالحسن عبدالرحمان بن محمد بن مظفر داودی بوشنجی (متوفی ۴۶۷) که فقیه بوده و در بوشنج درگذشته است، اشتباه کرد. [۱]
تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، ابراهیم بن محمد صریفینی، ص ۴۸۳ـ۴۸۴
[۲]
راسله مزارات هرات، تصحیح و حواشی فکری سلجوقی، ج۱، ص۱۴۰، کابل ۱۹۶۷.
از تاریخ تولد او اطلاع دقیقی نداریم ولی از آن‌جا که گفته‌اند در جوانی، ابوعثمان حیری (متوفی ۲۹۸) را دیده است. [۳]
طبقات الصوفیة، محمد بن حسین سلمی، ص۴۵۸.
[۴]
طبقات الصوفیه، به تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، عبدالله بن محمد انصاری، ص۴۲۱.
، باید در اواسط نیمه دوم قرن سوم متولد شده باشد. به سال ۲۹۷ به نیشابور رفت. [۵]
تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۲۱۲.
۲ - اساتید بوشنجیدر آن‌جا روزگاری چند مرید ابوعثمان حیری بود. [۶]
طبقات الشافعیة الکبری، عبدالوهاب بن علی سبکی، ج۳، ص۳۴۴.
پس از فوت ابوعثمان به بغداد رفت و در زمره مریدان ابومحمد جُریری (متوفی ۳۱۲ یا ۳۱۴) و ابن عطا (متوفی ۳۰۹) در آمد و با ابوبکر شبلی (متوفی ۳۳۴) مصاحبت داشت. سپس به دمشق رفت و در آن‌جا مرید ابوعمرو دمشقی (متوفی ۳۲۰) و طاهر مقدسی شد. [۷]
طبقات الصوفیة، محمد بن حسین سلمی، ص۴۵۸.
[۸]
طبقات الصوفیه، به تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، عبدالله بن محمد انصاری، ص۴۲۱.
[۹]
طبقات الشافعیة الکبری، عبدالوهاب بن علی سبکی، ج۳، ص۳۴۴.
پس از آن، به بوشنج بازگشت. گفته‌اند که در آن‌جا زندیقش خواندند. [۱۰]
ذکرة الاولیاء، محمد بن ابراهیم عطار، ص۵۲۱.
۳ - محل سکونت بوشنجیدر ۳۴۰ به نیشابور رفت و تا پایان عمر در همان‌جا سکونت گزید. [۱۱]
الطبقات الکبری، عبدالوهاب بن احمد شعرانی، ج۱، ص۱۴.
[۱۲]
تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۲۱۲.
در نیشابور برای او دارالتصوفی بنا کردند [۱۳]
تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۲۱۲.
[۱۴]
ابن ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۲۵۲، چاپ نورالدین شریبه، مصر ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
و شاگردان و مریدان بسیاری یافت. [۱۵]
النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ابن تغری بردی، ص۳۲۰.
از داستانهایی که درباره او نقل می‌کنند چنین برمی‌آید که از مشایخ مشهور نیشابور به شمار می‌آمده است. [۱۶]
تذکرة الاولیاء، محمد بن ابراهیم عطار، ص۵۲۱ ـ۵۲۳.
۴ - وفات ومحل دفن بوشنجیوی در پایان عمر عزلت گزید و سرانجام در ۳۴۸ [۱۷]
طبقات الصوفیة، محمد بن حسین سلمی، ص۴۵۸.
[۱۸]
طبقات الصوفیه، به تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، عبدالله بن محمد انصاری، ص۴۲۱.
[۱۹]
طبقات الشافعیة الکبری، عبدالوهاب بن علی سبکی، ج۳، ص۳۴۴.
یا ۳۴۷ [۲۰]
طبقات الشافعیة الکبری، عبدالوهاب بن علی سبکی، ج۳، ص۳۴۴.
[۲۱]
طبقات الشافعیة، عبدالرحیم بن حسن اسنوی، ج۱، ش۱۸۹.
وفات یافت و در محله فَز در کنار قبر حمدون قصار و ابوعلی ثقفی به خاک سپرده شد. [۲۲]
تاریخ نیشابور، محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری، ج۲، ش۲۷۷۸.
۵ - مذهب بوشنجیبوشنجی شافعی مذهب بود [۲۳]
طبقات الشافعیة الکبری، عبدالوهاب بن علی سبکی، ج۳، ص۳۴۴.
[۲۴]
طبقات الشافعیة، عبدالرحیم بن حسن اسنوی، ج۱، ش۱۸۹.
و از ابوجعفر شامی، حسین بن ادریس انصاری هروی و دیگران حدیث شنیده بود. [۲۵]
طبقات الشافعیة الکبری، عبدالوهاب بن علی سبکی، ج۳، ص۳۴۴.
ابوعبدالرحمان سلمی او را محدّث دانسته و حدیثی مسند از او نقل کرده است، [۲۶]
حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، احمد بن عبدالله ابونعیم، ج۱۰، ص۳۷۹.
اما به نقل از حاکم نیشابوری، نویسنده تاریخ نیشابور، که ظاهراً قدیمترین گزارش احوال بوشنجی از اوست، گفته‌اند که او محدث نبوده و تنها یک حدیث مسند نقل کرده است. [۲۷]
طبقات الشافعیة الکبری، عبدالوهاب بن علی سبکی، ج۳، ص۳۴۵.
حاکم، بوشنجی را در نیشابور دیده بود و گویا خود از مریدان او بوده است. [۲۸]
تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، ابراهیم بن محمد صریفینی، ص۶.
۶ - افاضات بوشنجیبوشنجی در پاسخ سؤالات مریدان و در توضیح اصطلاحاتی چون توحید، تصوف، محبّت، فتوت، مروّت و طریقت سخنان کوتاه پرمغزی گفته است. این سخنان و همچنین حکایاتی که از بوشنجی نقل کرده‌اند از منابعی است که ما را با طریق فتوت و آداب آن آشنا می‌کند. [۲۹]
طبقات الصوفیة، محمد بن حسین سلمی، ص۴۵۹ـ۴۶۱.
[۳۰]
تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، ج۴۱، ص۲۱۷ـ۲۱۲.
[۳۱]
طبقات الشافعیة الکبری، عبدالوهاب بن علی سبکی، ج۳، ص۳۴۴ـ۳۴۵.
برخی از این سخنان در کتابهای صوفیه تا قرون متمادی نقل شده است؛ از جمله این سخن که درباره تصوف گفته است: «امروز نامی است بی حقیقت، پیش از این حقیقتی بود بی نام». [۳۲]
کشف المحجوب، علی بن عثمان هجویری، ص۴۹.
[۳۳]
طبقات الصوفیة، محمد بن حسین سلمی، ص۴۵۹.
[۳۴]
طبقات الصوفیه، عبدالله بن محمد انصاری، ص۴۲۲.
[۳۵]
ذکرة الاولیاء، محمد بن ابراهیم عطار، ص۵۲۲.
[۳۶]
نفحات الانس من حضرات القدس، عبدالرحمان بن احمد جامی، ص۲۳۰.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، مصر ۱۹۳۲. (۲) ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج ۴۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶. (۳) ابن ملقن، طبقات الاولیاء، چاپ نورالدین شریبه، مصر ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۴) احمد بن عبدالله ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۵) عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، بغداد ۱۳۹۰. (۶) عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیه، به تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش. (۷) عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش. (۸) محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، ترجمة محمدبن حسین خلیفة نیشابوری، چاپ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران ۱۳۷۵ ش. (۹) راسلة مزارات هرات، تصحیح و حواشی فکری سلجوقی، کابل ۱۹۶۷. (۱۰) عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد علو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶. (۱۱) محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۳۸۹/۱۹۶۹. (۱۲) عبدالوهاب بن احمد شعرانی، الطبقات الکبری، مصر ۱۳۴۳/۱۹۲۵. (۱۳) ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، چاپ محمد کاظم محمودی، قم ۱۳۶۲ ش. (۱۴) محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش. (۱۵) علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، چاپ و ژوکوفسکی، تهران ۱۳۷۱ ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علی بن احمد بوشنجی »، شماره۲۰۷۸. |