ابنمخلبابنمخلب محمد بن اسماعیل از امیران مکه در زمان خلافت مقتدر عباسی بود. در زمان حکمرانی او، ابوطاهر قرمطی رئیس قرامطه بحرین به مکه حمله کرد و حجر الاسود را دزدید. بنابر گزارشی ابن‌مخلب به همراه بزرگان مکه به حضور ابوطاهر رفت و از وی توقف کشتار حجاج و بازگرداندن اموال آنان را خواستار شد. ۱ - معرفی اجمالیمحمد بن اسماعیل بن مخلب مشهور به ابن‌مخلب، از والیان مکه در روزگار خلافت عباسیان است. در اوایل سده چهارم هجری، هم‌زمان با خلافت مقتدر بالله خلیفه عباسی بر مکه حکمرانی داشت. [۲]
حسین راوه، عبدالفتاح، امراء مکه عبر عصور الاسلام، ص۱۱۷، الطائف، مکتبة المعارف.
اما از تعیین او از جانب خلیفه عباسی گزارشی در دست نیست. برای او نام‌های دیگری چون ابن‌مُحارِب، [۳]
ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، ج۲۳، ص۳۸۰، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق.
[۵]
ابن‌عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۴، ص۸۱، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق.
ابن‌مُخلد [۶]
زینی دحلان، سیداحمد، امراء البلد الحرام، ص۲۰، بیروت، دار المتحده.
و ابن مجلب [۷]
زینی دحلان، سیداحمد، امراء البلد الحرام، ص۲۰، بیروت، دار المتحده.
یاد شده که گویا تصحیف ابن‌مخلب است.آغاز و مدت حکمرانی او مشخص نیست. [۸]
مکی، عبدالعزیز بن فهد، غایة المرام باخبار سلطنة البلد الحرام، ج۱، ص۴۶۸، به کوشش فهیم شلتوت، جده، دار المدنی، ۱۴۰۶ق.
[۹]
غازی، عبدالله بن محمد، افادة الانام، ج۳، ص۷۱، به کوشش ابن‌دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۳۰ق.
به سبب نابسامانی اوضاع مکه در آن روزگار، در ولایت ابن‌مخلب بر مکه تردید شده است. [۱۰]
زکی یمانی، احمد، موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره، ج۱، ص۴۳۸، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۸ق.
تاریخ درگذشت ابن‌مخلب ثبت نشده است.۲ - کشتار حجاج و دزدیدن حجر الاسوداز زندگی ابن‌مخلب جز همزمانی حکمرانی وی با حمله قرامطه بحرین به سرکردگی ابوطاهر قِرمطی در روز ترویه به سال ۳۱۷ق، گزارشی در دست نیست. [۱۴]
ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، ج۲۳، ص۳۸۰، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق.
[۱۵]
ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن‌خلدون، ج۳، ص۴۷۲، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق.
در این حمله که به کشتار حج‌گزاران و غارت اموال حرم و کعبه انجامید، او که از رویارویی با مهاجمان ناتوان بود، همراه بزرگان مکه به حضور ابوطاهر رسید و توقف کشتار و بازپس دادن اموال را خواستار شد. گزارشی دیگر ملاقات وی با ابوطاهر را پس از ربوده شدن حجرالاسود به دست قرامطه و قصد انتقال آن به بحرین دانسته است. در این دیدار، ابن‌مخلب بازپس دادن حجرالاسود در برابر تحویل تمام اموال مکیان را خواستار شد. [۱۶]
عبدالغنی، عارف، تاریخ امراء مکة المکرمه، ص۳۷۸، دمشق، دار البشائر، ۱۴۱۳ق.
۳ - درگذشتبسیاری از گزارش‌ها از درگیری ابن‌مخلب با قرامطه در پی رد درخواست او و کشته شدنش حکایت دارند؛ [۱۹]
ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن‌خلدون، ج۳، ص۳۷۹، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق.
اما برخی منابع هم از نقش او به سال۳۲۱ق، در جریان بازپس‌گیری اموال برخی از اشراف گزارش کرده‌اند. فاسی در نقد این گزارش، تشابه اسمی ابن‌مخلب را با یکی از خویشان خود محتمل دانسته است. صاحب‌نظران سبب بیشتر این اختلاف‌ها را اوضاع وحشت‌آمیز ناشی از کشتارهای قرامطه در آن زمان دانسته‌اند. [۲۱]
عبدالغنی، عارف، تاریخ امراء مکة المکرمه، ص۳۷۸، دمشق، دار البشائر، ۱۴۱۳ق.
[۲۲]
زکی یمانی، احمد، موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره، ج۱، ص۴۳۸، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۸ق.
۴ - فهرست منابع(۱) غازی، عبدالله بن محمد، افادة الانام، به کوشش ابن‌دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۳۰ق. (۲) زینی دحلان، سیداحمد، امراء البلد الحرام، بیروت، دار المتحده. (۳) حسین راوه، عبدالفتاح، امراء مکه عبر عصور الاسلام، الطائف، مکتبة المعارف. (۴) ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن‌خلدون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق. (۵) ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق. (۶) عبدالغنی، عارف، تاریخ امراء مکة المکرمه، دمشق، دار البشائر، ۱۴۱۳ق. (۷) دیار بکری، حسین بن محمد، تاریخ الخمیس، بیروت، مؤسسة شعبان، ۱۲۸۳ق. (۸) مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، بیروت، دار الصعب. (۹) ابن‌عماد حنبلى، عبدالحى بن احمد، شذرات الذهب، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق. (۱۰) فاسی، محمد، شفاء الغرام، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹م. (۱۱) مکی، عبدالعزیز بن فهد، غایة المرام باخبار سلطنة البلد الحرام، به کوشش فهیم شلتوت، جده، دار المدنی، ۱۴۰۶ق. (۱۲) ابن‌اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق. (۱۳) زکی یمانی، احمد، موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۸ق. (۱۴) نویری، شهاب‌الدین، نهایة الارب، قاهره، دار الکتب و الوثائق، ۱۴۲۳ق. ۵ - پانویس۶ - منبع• دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۱، برگرفته از مقاله «ابن‌مخلب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۳/۰۷. |