جهر
«جَهر» مقابل «اخفات»، از اصطلاحات علم تجوید، به معنای آشکار کردن جوهر صدا (جریان نفَس هنگام تلفظ حروف) است. از این عنوان در باب‌هاى صلات، حج و دیات در فقه سخن رفته است.
احکام جهر
حد جهر:
کلمات فقها در پایین‌ترین حد جَهر قرائت مختلف است. بسیارى گفته‌اند: کمترین حد جهر آن است که شخصِ نزدیک نمازگزار، قرائت او را بشنود؛ لیکن محقق ثانى و فقهاى پس از وى، قیدى را به آن افزوده و گفته‌اند: جوهر صدا نیز باید آشکار گردد و بدون آن جهر تحقق نمى‌یابد، هر چند فرد نزدیک نمازگزار قرائت او را بشنود.
بنابر تصریح بسیارى از فقها، بالاترین حد جهر آن است که به حد افراط (خارج از حد متعارف)، مانند فریاد زدن نرسد.
کسى که وظیفه‌اش جهر قرائت است، اگر به عمد آهسته بخواند نمازش باطل است؛ لیکن در فرض جهل یا فراموشى، نمازش صحیح است و نیازى به اعاده قرائت نیست. بسیارى، جهر خارج از حدّ متعارف - مانند فریاد زدن - را موجب بطلان نماز دانسته‌اند. در مقابل، برخى آن را مبطل نمى‌دانند.
جهر واجب:
جَهر در قرائت حمد و سوره در نماز صبح و دو رکعت اول نماز مغرب و عشاء - بنابر مشهور بلکه بر آن ادعاى اجماع شده - بر مرد واجب است. از برخى قدما استحباب آن نقل شده است.
جهر مستحب:
جهر قرائت در موارد زیر مستحب است: نماز آیات؛ نماز جمعه؛ نماز ظهر روز جمعه بنابر قول گروهى؛ نماز عید فطر و قربان؛ نماز استسقاء (نماز باران) و نوافل شبانه‌روز.
جهر قنوت براى امام جماعت و کسى که فُرادا نماز مى‌خواند، بنابر قول مشهور مستحب است. قول مقابل، استحباب جهر به آن تنها در نمازهایى است که قرائت در آن به جهر خوانده مى‌شود. همچنین جهر بسمله در موارد وجوب اخفات قرائت، حتى در رکعت سوم و چهارم در فرض اختیار حمد به جاى تسبیحات اربعه، بنابر قول مشهور مستحب است.
در مقابل مشهور، چهار قول نقل شده است: وجوب جهر به بسمله مطلقاً؛ وجوب جهر تنها در دو رکعت اول نماز ظهر و عصر؛ استحباب جهر تنها در دو رکعت اول نماز ظهر و عصر و قول چهارم استحباب جهر تنها براى امام جماعت.
جهر تکبیرهاى نماز میت و نیز تکبیرة الإحرام و دیگر اذکار نماز بر امام جماعت مستحب است. جهر تلبیه براى مرد مستحب است.
جهر حرام:
جهر عمدى در موارد وجوب اخفات، حرام و موجب بطلان نماز مى‌شود. جهر قرائت براى زن در صورتى که نامحرم صداى او را بشنود با علم به آن، بنابر قول گروهى - بلکه بنابر آنچه به مشهور متأخران نسبت داده شده - حرام است و موجب بطلان نماز مى‌گردد؛ هر چند برخى - بنابر قول به حرمت - بر بطلان اشکال کرده‌اند.
جهر مکروه:
جهر ذکرهاى نماز براى مأموم کراهت دارد.
تخییر در جهر:
نمازگزار در ذکرها و دعاهاى نماز جز حمد و سوره و تسبیحات اربعه، و زن در قرائت نمازهاى جهرى (صبح، مغرب و عشا) در صورتى که نامحرم صداى او را نشنود، همچنین در قرائت نمازهاى اخفاتى (ظهر و عصر) بنابر قول به عدم وجوب اخفات بر زن، مخیّر بین جهر و اخفات است.
اگر شخصى بر اثر جنایت و صدمه شخص دیگرى نتواند جوهر صداى خود را آشکار کند، بر جانى دیه کامل ثابت مى‌گردد.
پانویس
- ↑ جامع المقاصد ۲ج۲، ص ۶۰.
- ↑ الحدائق الناضرة ۸/ ۱۳۷-۱۴۰؛ مفتاح الکرامة ۴/ ۶۴۶-۶۴۸.
- ↑ جواهرالکلام، ۹ج۳، ص ۸۲؛ مستمسک العروة ۶ج۲، ص ۱۵.
- ↑ جواهرالکلام ۱۲ج۲، ص ۲۸.
- ↑ ۲۳۰؛ غنائم الایّام ۲ج۵، ص ۳۸.
- ↑ جواهرالکلام ۹ج۳، ص ۸۲؛ العروة الوثقىٰ ۲ج۵، ص ۱۱؛ مهذّب الاحکام ۶ج۳، ص ۰۴؛ مستند العروة (الصلاة) ۳ج۴، ص ۳۵.
- ↑ العروةالوثقىٰ ۲ج۵، ص ۱۱.
- ↑ جواهرالکلام ۹/ ۳۶۴-۳۷۰.
- ↑ جواهرالکلام ۱۱ج۴، ص ۵۷.
- ↑ همان، ۱۳۳-۱۳۴؛ مستمسک العروة ۶/ ۲۰۲-۲۰۴.
- ↑ العروة الوثقىٰ ۳ج۳، ص ۹۷.
- ↑ جواهرالکلام، ۱۲ج۱، ص ۵۱.
- ↑ مستند الشیعة، ۵ج۱، ص ۸۵.
- ↑ همان، ۳۸۸؛ جواهرالکلام ۱۰/ ۳۷۲-۳۷۳.
- ↑ جامع المقاصد ۲ج۲، ص ۶۸؛ مدارک الاحکام ۳/ ۳۵۹-۳۶۰؛ جواهر الکلام ۹/ ۳۸۵-۳۹۰.
- ↑ جواهرالکلام، ۱۲ج۹، ص ۹.
- ↑ مناهج الاحکامج۴، ص ۹۶.
- ↑ کشف الغطاء ۲ج۲، ص ۸۵؛ الأقطاب الفقهیةج۸، ص ۷.
- ↑ العروة الوثقىٰ، ۴ج۶، ص ۶۸.
- ↑ جواهرالکلام، ۱۲ج۲، ص ۲۸.
- ↑ بحارالانوار ۸۵ج۸، ص ۳؛ جواهرالکلام ۹ج۳، ص ۸۳؛ مستمسک العروة ۶/ ۲۱۱-۲۱۲.
- ↑ غنائم الایّام ۲ج۵، ص ۳۸؛ المسائل الواضحة (اراکى) ۱ج۲، ص ۵۷.
- ↑ جواهرالکلام ۹/ ۳۸۳-۳۸۵.
- ↑ ۴۳ج۳، ص ۱۶؛ تحریر الوسیلة ۲ج۵، ص ۹۳.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، ج ۳، ص ۱۴۹.