غیرت

غِیرَت فضیلتی اخلاقی که انسان را به دفاع از ناموس و خانواده، دین و آیین و همچنین مال و وطن وا می‌دارد. بر اساس روایات، غیرتمندی از صفات خداوند است. ملا احمد نراقی در کتاب معراج السعاده گفته است، مؤمنان نباید از خانواده خود غافل باشند و درباره امری که عاقبت آن به فساد منجر می‌شود، نباید اهمال کنند. وی اجرای امر به معروف و نهی از منکر و مقابله با بدعت در دین را از مصادیق غیرت دانسته است.

در روایات شیعه عفت و پاکدامنی، ثبات خانواده و جلوگیری از فساد، از آثار و فواید غیرت و اختلاط محرم و نامحرم، موسیقی حرام، نگاه به نامحرم و شرابخواری از علت‌های ایجاد بی‌غیرتی، معرفی شده‌اند.

بر اساس روایتی از امام علی(ع) افراط در غیرت‌ورزی، می‌تواند نتیجه معکوس داشته و موجب فساد شود.

مفهوم‌شناسی

غیرت در فرهنگ اسلامی به عنوان یک فضیلت مهم اخلاقی به شمار آمده که انسان را به دفاع از آبرو و ناموس، دین و آیین، مال و سرزمین وامی‌دارد.

واژه غیرت در قرآن کریم به صورت مستقیم به‌کار نرفته است، ولی ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید شیعه و مفسر قرآن، آیات ۶۰ تا ۶۲ سوره احزاب را بیان‌کنندهٔ مفهوم غیرت دانسته که در آن، «منافقان، بيماردلان و شایعه‌پراکنان درباره زنان پاکدامن»، به مجازاتِ شدید، تبعید و قتل تهدید می‌شوند.

پیامبر(ع): اَلا وَ اِنَّ اللهَ حَرَّمَ الْحَرامَ وَ حَدَّ الحُدودَ وَ‌ ما اَحَدٌ اَغْیرَ مِنَ اللهِ وَ مِنْ غَیرَتِهِ حَرَّمَ الْفواحِشَ. (ترجمه: آگاه باشید که خداوند، محرمات را حرام و حدود را وضع کرد و هیچ کس غیورتر از خدا نیست که از روی غیرت، زشتی‌ها را حرام کرده است.)

مجلسی، بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۳۲.

بنابر روایات شیعه، غیرتمندی از صفات خداوند است و خداوند بی‌غیرتی را نمی‌پسندد. غیرت در روایات مذکور، همراه با کرامت و عزت آمده است. بر اساس برخی روایات، مردان بی‌غیرت ملعون هستند.

انواع و مصادیق

ملااحمد نراقی، فقیه قرن سیزدهم هجری، در کتاب معراج السعادة، علاوه بر غیرت درباره زنان، غیرت درباره دین، آبرو و مال را هم بیان کرده است. به باور نراقی، مؤمنان نباید از خانواده خود غافل شوند و درباره امری که عاقبت آن به فساد منجر می‌شود، نباید اهمال کنند. نراقی همچنین اجرای بی‌کم و کاست امر به معروف و نهی از منکر را از مصادیق غیرت دانسته است.

حسین مظاهری، از عالمان معاصر، علاوه بر غیرت شخصی، با تکیه بر روایات، موارد دیگری را برای غیرت ذکر کرده است؛ از جمله غیرت عمومی و اجتماعی، به معنای غیرت‌ورزی مردان جامعه درباره همه زنان، غیرت وطن و سرزمین، به معنای دوست داشتن وطن و تلاش برای رشد آن، و غیرت دینی به معنای دفاع از حریم اسلام.

علت‌هایی برای بی‌غیرتی، در روایات ذکر شده است؛ از جمله اختلاط محرم و نامحرم، موسیقی حرام، نگاه به نامحرم، شراب‌خواری، و خوردن گوشت خوک.

آثار غیرت

آثار و فوایدی برای غیرت، با اتکا به روایات معصومان ذکر شده است؛ از جمله:

  • عفت و پاکدامنی: گفته شده است که اگر کسی برای ناموس خود حرمت قائل باشد و نسبت به آن غیرت بورزد، به خود اجازه نمی‌دهد به ناموس دیگران چشم داشته باشد. در این زمینه به روایتی از امام علی(ع) استناد شده است: ما زنیٰ غیورٌ قطُّ؛ شخص باغیرت هرگز زنا نمی‌کند.
  • جلوگیری از فساد: به همان اندازه که بی‌غیرتی و بی‌تفاوتی، زمینه‌ساز فساد دانسته شده، غیرت و حساسیت در برابر منکرات هم دارای نقش بازدارنده در برابر فساد تلقی شده است.
  • ثبات خانواده: غیرتمندی، موجب ثبات و تحکیم خانواده دانسته شده است؛ چرا که در جامعه‌ای با مردانی باغیرت، افراد مزاحم و هوسران امنیت ندارند و دختران و زنان پاکدامن، در جامعه احساس آرامش می‌کنند.

زیاده‌روی در غیرت

در روایات نقل شده از معصومان، از غیرت بی‌جا، سوءظن و بهانه‌جویی مرد درباره زن، نهی شده؛ چرا که نتیجه معکوس دارد و خود موجب فساد می‌شود. در این باره به عبارتی از نامه امام علی به فرزندش امام حسن استناد شده است: بپرهیز از اینکه در غیر موضع درست، غیرت بورزی، چرا که غیرت بی‌جا، زنان پاک را به ناپاکی و بی‌گناهان را به آلودگی سوق می‌دهد.

همچنین در روایتی از امام صادق(ع)، غیرت‌ورزی در امر حلال، نفی شده است: لا غیرة فی الحلال.

تک‌نگاری‌ها

کتاب‌ها و تک‌نگاره‌هایی در موضوع غیرت منتشر شده است؛ از جمله:

  • گوهر غیرت، فاطمه اعظمی، مرکز حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس، اصفهان، ۱۳۹۰ش.
  • مقام غیرت در اخلاق و عرفان اسلامی، علی‌اکبر افتخاری‌فر، ناشر، عصر مدرن، ۱۳۹۴ش.
  • غیرت در مکتب عترت، فرید نجف‌نیا، ناشر، اسوه، ۱۳۹۴ش.
  • غیرت حسینی و عفت زینبی، محمدحسن وکیلی، ناشر، موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، ۱۳۹۵ش.
  • رابطه غیرت دینی با امر به معروف و نهی از منکر، رضا علی کرمی، نشر قلمگاه، ۱۳۹۳ش.

پانویس

  1. نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۲۶۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۸۰.
  2. مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۰ش، ج۳، ص۴۳۱.
  3. مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۴۳۳و۴۳۴.
  4. کلینی، اصول کافی، ۱۴۰۱، ج۸، ص۳۷۲.
  5. نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، حکمت ۳۰۵، ص۵۲۹.
  6. شیخ حرعاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۲۰، ص۲۳۵.
  7. نراقی، معراج السعادة، انتشارات جاویدان، ص۱۵۲-۱۵۳.
  8. نراقی، معراج السعادة، انتشارات جاویدان، ص۱۵۲-۱۵۳.
  9. مظاهری، معرفت نفس، ۱۳۹۴ش، ج۳، ص۱۳۵.
  10. مظاهری، معرفت نفس، ۱۳۹۴ش، ج۳، ص۱۳۷.
  11. مظاهری، معرفت نفس، ۱۳۹۴ش، ج۳، ص۱۳۸.
  12. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۷۴
  13. حر عاملی، وسائل الشیعه، کتاب تجارت، باب۱۰۰، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۲۳۲، ح۱؛ کلینی، اصول کافی، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۶۵۵، ح۱۴.
  14. نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۶۸.
  15. حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۷، ص۲۵۳.
  16. بروجردی، تفسیر جامع، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۱۵۶.
  17. اکبری، غیرتمندی و آسیب‌ها، ۱۳۹۰ش، ص۳۸.
  18. نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، حکمت ۳۰۵، ص۵۲۹.
  19. اکبری، غیرتمندی و آسیب‌ها، ۱۳۹۰ش، ص۳۸.
  20. اکبری، غیرتمندی و آسیب‌ها، ۱۳۹۰ش، ص۴۰-۴۱.
  21. آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۴۱۰ق، ح۲۷۰۴، ص۱۶۹؛ جزایری، دروس اخلاق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۱۶۳.
  22. آمدی، غرر الحکم، ۱۴۱۰ق، ح۲۷۰۴، ص۱۶۹.
  23. عبدوس، بیست و پنج اصل از اصول اخلاقی امامان، ۱۳۷۷ش، ص۳۱۳.
  1. لَئن لَم ینَتهِ المُنافِقُونَ و الّذین فی قلوبهم مَرَضٌ و الُمُرْجِفُونَ فی المدینة لَنغرینَّکَ بِهِم ثُمَّ لایجارونَکَ فیها اِلاّ قلیلاً مَلعُونینَ اَینَما ثَقفوا اُخِذُوا و قُتّلِوُا تقتیلاً سُنَّةَ اللهِ فی الّذین خَلَوا مِن قَبلُ و لَن تَجِدَ لِسُنَّةِ الله تبدیلاً.
  2. امام علی(ع): نبّئت انّ نسائکم یدافعن الرّجال فی الطّریق، اما تستحیون؟ لعن اللّه من لایغار؛ به من خبر رسیده که زنان شما در مسیر راه‌ها به مردان تنه می‌زنند، آیا حیاء نمی‌کنید، خداوند لعنت کند کسی را که غیرت نمی‌ورزد.(حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۷۴).
  3. إنّ شَیطاناً یقال له القَفَندَرُ إذا ضَربَ فی مَنزل الرَّجلِ أَربعینَ صباحاً بالبَربَطِ و دَخلَ الرّجالُ وَضع ذلک... فلا یغار بعدَها؛ کسی که چهل روز در خانه‌اش بربط نوازند و مردمان بر او وارد شوند... پس غیرت از آن مرد برداشته می‌شود (حر عاملی، وسائل الشیعه، کتاب تجارت، باب۱۰۰، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۲۳۲، ح۱؛ کلینی، اصول کافی، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۶۵۵، ح۱۴).
  4. مفضل از امام صادق(ع) پرسید: چرا خداوند، شراب را حرام کرده است؟ امام فرمود: چون شراب معتاد به آن را به ارتعاش مبتلا می‌سازد. روشنی و بینش را از او می‌گیرد، شرف و غیرت و جوانمردی‌اش را زایل می‌کند و او را به گناهکاری و به کشتن بی‌گناهان و ارتکاب زنا، دلیر می‌سازد.(حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۷، ص۲۵۳).
  5. مردی از امام صادق(ع) پرسید چرا خداوند گوشت خوک حرام نموده است؟ امام فرمودند: خداوند تبارک و تعالی چیزی را حلال ننموده و چیزی را حرام نکرده، مگر برای حفظ مصالح خود مردم. گوشت خوک را حرام نموده، زیرا سبب بی‌غیرتی و بی‌تعصبی و فساد اخلاق می‌شود(بروجردی، تفسیر جامع، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۱۵۶).
  6. إِيَّاكَ وَ التَّغَايُرَ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهِ فَإِنَّ ذَلِكَ يَدْعُو الصَّحِيحَةَ إِلَى السُّقْمِ وَ الْبَرِيئَةَ إِلَى الرَّيْبِ (آمدی، غرر الحکم، ۱۴۱۰ق، ح۲۷۰۴، ص۱۶۹.

منابع

  • اکبری، محمود، غیرتمندی و آسیب‌ها، قم، فتیان، ۱۳۹۰ش.
  • بروجردی، سید محمد ابراهیم، تفسیر جامع، تهران، انتشارات صدر، ۱۳۶۶ش.
  • جزایری (آل غفور)، محمدعلی، دروس اخلاق اسلامی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۸۸ش.
  • حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
  • طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، دفتر نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ علی‌اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب (ع)، ۱۳۸۷ش.
  • نراقی، احمد، معراج السعادة، قم، هجرت، ۱۳۷۷ش.
  • نراقی، مهدی بن ابی ذر، علم اخلاق اسلامی: ترجمة کتاب جامع السعادات، ترجمة جلال الدین مجتبوی، تهران ۱۳۸۱ش.
  • نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.
  • نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، ۱۹۸۰م.
  • نهج الفصاحه، سخنان پیامبر، گروآورنده ابوالقاسم پاینده، تصیح و تنظیم عبدالرسول پیمانی و محمدامین شریعتی، اصفهان، خاتم الانبیاء، ۱۳۸۳ش.