سعدی
|
آرامگاه سعدی شیرازی، شیراز | |
| اطلاعات | |
|---|---|
| نام کامل | مُصلِح‌الدین سعدی شیرازی |
| زمینه فعالیت | شعر |
| ملیت | ایرانی |
| تولد | ۶۰۶ق، شیراز |
| محل زندگی | شیراز، بغداد |
| وفات | ۶۹۱ق، شیراز |
| محل دفن | شیراز |
| مذهب | اهل سنت |
| هم زمان با | خوارزمشاهیان، حکومت اتابکان فارس، حمله مغولان، عباسیان (بغداد) |
| کتاب‌ها | بوستان، گلستان |
| دیوان اشعار | کلیات سعدی |
| اساتید | شهاب‌الدین سهروردی |
مُصلِح‌الدین سعدی شیرازی مشهور به سعدی (۶۰۶ - ۶۹۱ق) شاعر و نویسنده ایرانی قرن هفتم هجری قمری بود.
سعدی را پیرو مذهب اهل‌سنت دانسته‌اند. او اشعاری در وصف امام علی(ع) سروده و در اشعارش به حضرت زهرا(س) و فرزندانش توسل کرده است.
سعدی تحصیلات مقدماتی را در شیراز فراگرفت سپس به مدرسه نظامیه بغداد رفت و در درس شیخ شهاب‌الدین سهروردی و دیگران شرکت کرد. سپس به شام، حجاز، بعلبک و ... سفر کرد و در سال ۶۵۴ق به شیراز بازگشت.
آثار سعدی شامل ۲۲ رساله و کتاب می‌شود. دو کتاب بوستان و گلستان از مهم‌ترین آثار او در ادبیات فارسی به حساب می‌آید. در تقویم جمهوری اسلامی ایران، اول اردیبهشت روز ملی بزرگداشت سعدی نامگذاری شده است.
زندگی‌نامه
درباره نام سعدی و تاریخ تولد و وفات او اختلاف هست. برخی «مُشَرَّف‌الدین» و گروهی دیگر «مُصلِح‌الدین» گفته‌اند. به‌نظر ذبیح‌الله صفا، ادیب و پژوهشگر ادبیات فارسی، نامش مصلح، برگرفته از نام جد مادری‌اش بوده است.
پژوهشگران، سال‌های متفاوتی را از سال ۵۷۷ تا ۶۱۰ق، تاریخ تولد سعدی در شیراز دانسته‌اند؛ اما به قرینه سخن سعدی در کتاب گلستان، می‌توان آن را ۶۰۶ق دانست.
درگذشت سعدی را نیز از سال ۶۹۰ تا ۶۹۴ق در شیراز ذکر کرده‌اند. سعید نفیسی، نویسنده و شاعر و پژوهشگر ادبیات فارسی، همه موارد ذکر شده دراین‌باره را بررسی کرده و تاریخ ۲۷ ذی‌الحجه ۶۹۱ق را درست دانسته است. گفته‌اند خاندان سعدی از علمای اسلام بوده‌اند. پدرش از نزدیکان حکومت اتابکان فارس بوده است. سعدی پس از تحصیلات مقدماتی در شیراز، به مدرسه نظامیه بغداد رفت و در درس استادانی مانند شیخ شهاب‌الدین سهروردی، فیلسوف و مؤسس حکمت اشراق، شرکت کرد.
وی پس از این دوره، سالیان بسیاری در سرزمین‌های اسلامی مانند شام، حجاز و بعلبک (در لبنان امروزی) سفر کرد و در روزگار سلطنت اتابک ابوبکر بن سعد و پسرش سعد در سال ۶۵۴ق به شیراز بازگشت.
برخی معتقدند که لقب سعدی را از نام «سعد بن ابوبکر» گرفته است؛ اما به نظر ذبیح‌الله صفا و عبدالحسین زرین‌کوب، پژوهشگران معاصر ادبیات، این گفته صحیح نیست و سعدی در آن زمان، فردی شناخته شده بود. اول اردیبهشت در تقویم ایران روز ملی بزرگداشت سعدی نامگذاری شده و مراسم و نشست‌های مختلفی در این روز برگزار می‌شود.
مذهب
سعدی را سُنی‌مذهب دانسته‌اند؛ زیرا در دوره‌ای زندگی می‌کرد که بیشتر مردم آن روزگار به ویژه در شیراز از اهل تسنن بودند. همچنین وی در مدرسه نظامیه بغداد تحصیل کرده است و هدف از تأسیس مدارس نظامیه، پرورش افرادی بود که فقه شافعی و کلام اشعری را تدریس کنند.علامه طهرانی براین باور است که افرادی مانند سعدی و عطار و محی الدین عربی در اوایل عمرشان سنی بوده اند و بعدها بر اثر مطالعات بسيار و يا تابش نور عرفان حقيقت را دريافتهاند و شيعه شده اند. وی هم چنان به نقل از قاضی نورالله شوشتری در مجالس المؤمنين»دوبیت شعر از سعدی (در یکی از دیوان های کهنه او)نقل کرده که دلالت برتشیع او دارد
| غير از على،كه لايق پيغمبرى بُدى؟ | گر خواجه رسل نَبُدى ختم انبياء | |
| فردا كه هركسى به شفيعى زنند دست | دست من است و دامن معصوم مرتضى |
آثار
سعدی در روزگار سلطنت اتابک ابوبکر بن سعد، به شیراز بازگشت و در همین ایام، دو اثر بوستان (به نظم) و گلستان (به نظم و نثر) را نوشت که از مهم‌ترین آثار در ادبیات فارسی است. وی علاوه بر این دو کتاب، آثار دیگری نیز دارد که در مجموع شامل ۲۲ رساله و کتاب می‌شود. بیشتر آثار او شامل پند و نصیحت و موعظه در موضوعات اخلاقی-اجتماعی است. آثار وی به زبان‌های مختلفی ترجمه شده است. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- مجالس پنج‌گانه: این کتاب به نثر است و در بردارنده خطابه‌ها و سخنرانی‌های سعدی است.
- نصیحة‌الملوک: در پند و اخلاق در موضوعات گوناگون است.
- قصاید عربی و فارسی.
- غزلیات که خود شامل چهار بخش است: طیِّبات، بَدایِع، خَواتیم و غزلیات قدیم.
ائمه(ع) در شعر سعدی
سعدی اشعاری در وصف امام علی(ع) سروده‌است. همچنین در برخی از اشعارش به حضرت زهرا(س) و فرزندانش، توسل کرده‌است. شعر زیر از او در وصف امام علی است:
| کس را چه زور و زَهره که وصف علی کند | جبّار در مناقب او گفته هَلْ اَتیٰ | |
| زورآزمای قلعه خیبر که بند او | در یکدگر شکست به بازوی لافَتیٰ | |
| مردی که در مصاف، زرهِ پیش بسته بود | تا پیش دشمنان ندهد پشت بر غَزا | |
| جوانمرد اگر راست خواهی ولی‌ست | کرم پیشهٔ شاهِ مردان علی‌ست | |
| شیر خدای و صفدر میدان و بحر جود | جان‌بخش در نماز و جهان‌سوز در وغا | |
| دیباچه مروّت و سلطان معرفت | لشکرکِشِ فُتُوّت و سردار اَتْقیا | |
| فردا که هرکسی به شفیعی زنند دست | ماییم و دست و دامنِ معصوم مرتضی |
در اشعار زیر هم به فرزندان حضرت زهرا توسل جسته‌است:
| پیغمبر آفتاب منیرست در جهان | وینان ستارگان بزرگ‌اند و مقتدا | |
| یا رب به نسل طاهر اولاد فاطمه | یا رب به خون پاک شهیدان کربلا | |
| یا رب به صدق سینه پیران راستگوی | یا رب به آبِ دیده مردان آشنا | |
| دل‌های خسته را به‌کرم مرهمی فرست | ای نام اعظمت درِ گنجینه شفا |
| خدایا به حق بنی‌فاطمه | که بر قول ایمان کنم خاتمه | |
| اگر دعوتم رد کنی ور قبول | من و دست و دامانِ آل رسول |
در میان اشعاری که هم نام پیامبر آمده و هم تصریح به کلمه آل شده شعر معروف سعدی در گلستان است که می‌تواند به نحوی بیانگر مذهب وی نیز باشد.
| شفیعٌ مطاعٌ نبیٌ کریم | قسیمٌ جسیمٌ نسیمٌ وسیم | |
| چه غم دیوار امّت را که دارد چون تو پشتیبان | ||
| چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان | ||
| بلغَ العلی بِکمالِه کشفَ الدُّجی بِجَمالِه | ||
| حَسنتْ جَمیعُ خِصالِه صلّوا علیه و آله | ||
پانویس
- ↑ ابن‌فُوَطی، مجمع الآداب، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۲۴۷ـ۲۴۸.
- ↑ سعدی شیرازی، کلیات سعدی شیرازی، مقدمه مصحح، ۱۳۷۶ش، ص۲.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۵۸۷.
- ↑ نگاه کنید به عباس اقبال آشتیانی، ، تهران، مجله تعلیم و تربیت (ویژه‌نامه سعدی‌نامه)، بی‌نا، سال هفتم، ش۱۱ و ۱۲، بهمن و اسفند ۱۳۷۷ش.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۵۸۹-۵۹۰.
- ↑ اقبال، «زمان تولد و اوایل زندگانی سعدی»، ۱۳۷۷ش، ص۱۴.
- ↑ نگاه کنید به نفیسی، سعید، ، تهران، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ششم، ش۱، مهر ۱۳۳۷ش.
- ↑ نفیسی، سخنان سعدی درباره خود، ۱۳۱۶ش، ص۲۴۷؛ سعدی، دیوان اشعار، .
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۱.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۰.
- ↑ براون، تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدی، ۱۳۶۸ش، ص۲۱۲.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۲؛ صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۵۸۹.
- ↑ ، تابناک.
- ↑ شبيري زنجانى، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۳۰۰.
- ↑ ابراهیمی دینانی، ، ۱۳۷۸ش، ص۳۲.
- ↑ طهرانی، محمدحسین،امام شناسی، ج۱۳، ص۱۸۳.
- ↑ طهرانی، محمدحسین،امام شناسی، ج۱۳، ص۱۸۳.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۴.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۴.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۴.
- ↑ نگاه کنید به ماسه، تحقیق درباره سعدی، ۱۳۶۹ش، ص۳۷۱-۳۹۶.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۴؛ براون، تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدی، ۱۳۶۸ش، ص۲۱۵.
- ↑ سعدی، مواعظ، .
- ↑ سعدی، مواعظ، .
- ↑ سعدی، بوستان، در نیایش خداوند، .
- ↑
منابع
- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، ، تهران، سالنامه سعدی‌شناسی (دفتر دوم)، اردیبهشت ۱۳۷۸ش.
- ابن فُوَطی، عبد الرزاق بن احمد، مجمع الآداب فی معجم الالقاب، به تحقیق محمد کاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- ، تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲ اسفند ۱۳۹۹ش.
- براون، ادوارد گرانویل، تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدی، با ترجمه فتح‌الله مجتبایی و غلامحسین صدری افشار، تهران، مروارید، ۱۳۶۸ش.
- ، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ فروردین ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۱بهمن ۱۳۹۹ش.
- صفا، ذبیح‌اللّه، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، تهران، فردوس، ۱۳۷۸ش.
- زرین‌کوب، عبدالحسین، با کاروان حُلّه، تهران، جاویدان، ۱۳۴۷ش.
- سعدی شیرازی، مصلح بن عبدالله، کلیات سعدی شیرازی با تصحیح و مقدمه رکن‌زاده‌آدمیت، محمدحسین، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۶ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، قم، موسسه کتاب شناسی شیعه، ۱۳۸۹ش.
- ماسه، هانری، تحقیق درباره سعدی، با ترجمه غلامحسین یوسفی، محمدحسن مهدوی اردبیلی، تهران، انتشارات توس، ۱۳۶۹ش.
- نفیسی، سعید، ، تهران، مجله مهر، سال پنجم، شماره ۵، ۱۳۱۶ش.
- نفیسی، سعید، ، تهران، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ششم، ش۱، مهر ۱۳۳۷ش.