نوروز
نوروز آغاز بهار و جشن سال نوی هجری شمسی است. جشن نوروز را کهن‌ترین نماد فرهنگی ایران دانسته‌اند. این جشن با مجموعه‌ای از آداب و سنت‌های ملی، قومی و مذهبی همراه است.
در منابع روایی شیعه، عید نوروز تأیید و توصیه به غسل، پوشیدن بهترین لباس، روزه و خواندن نمازی خاص در این روز شده است. بسیاری از علمای شیعه هم عید نوروز را تأیید کرده، آداب و دعاهایی برای آن نقل کرده‌اند.
امروزه جشن نوروز در میان کشورها و ملت‌های مختلف برگزار می‌شود و در برخی کشورها تعطیل رسمی است. مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز را با ریشهٔ ایرانی در تقویم خود جای داده است.
معرفی
نوروز اولین روز فروردین، مصادف با اول بهار و آغاز سال جدید خورشیدی است. در مورد پیدایش نوروز، برخی آن‌را به اولین پادشاهان ایرانی نسبت داده و عده‌ای نیز نوروز را از اعتقادات دین زرتشت دانسته؛ به همین جهت آن‌را جشن زرتشتیان معرفی می‌کنند. در مقابل، دیگران نوروز را جشن ملی و آیین کهن ایرانی می‌دانند که کهن‌ترین نماد فرهنگی ایران و بزرگ‌ترین جشن ملی ایرانیان است.
نوروز را نشانی از فرهنگ متنوع ایرانی و زمینه همزیستی فرهنگ‌های مختلف معرفی کرده‌اند. نوروز را چنین توصیف می‌کنند که در یک زمان، افراد مختلف اعم از زرتشتی، شیعه، سنی، مسیحی و... با مقدسات، کتاب‌ها و علائق متفاوت را بر سر سفره هفت‌سین و مراسم نوروز گردهم می‌آورد.
حاکمان در ایام نوروز، هدایا و خراج را از مردم می‌گرفتند و در برخی دوران‌ها، انتصاب حاکمان و مسئولان توسط پادشاه در این ایام انجام می‌شد.
نوروز در میان کشورها و ملت‌های مختلف جشن گرفته می‌شود و در برخی کشورها تعطیل رسمی نیز است. مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز را با ریشهٔ ایرانی در تقویم خود جای داده است.
آیین‌ها
نوروز از قدیم با سنت‌هایی همراه بوده است. ایرانیان برای برگزاری جشن نوروز، از مدت‌ها قبل، خود را آماده می‌ساختند. خانه تکانی از قدیم در میان اقوام ایرانی وجود داشت. ایرانیان به پوشیدن لباس نو در زمان نوروز اهمیت خاصی می‌دهند. کاشتن سبزه عید به صورت نمادین در میان اقوام ایرانی مرسوم بوده است. خانواده‌ها این سبزه‌ها را تا ۱۳ فروردین نگاه می‌داشتند و در آن روز آن‌را در آب روان می‌انداختند.
سفره هفت سین نیز از جمله سنت‌های ایرانیان است که برای آن فلسفه‌هایی نیز ذکر شده است. علاوه بر هفت سین، قرآن نیز در سر سفره هفت سین قرار داده می‌شود.
ایرانیان در شب چهارشنبه آخر سال، مراسم چهارشنبه سوری را انجام می‌دهند. این سنت، مورد انتقاد برخی پژوهشگران است. از آیین‌های کهن ایرانیان، یاد کردن مردگان است. پنج‌شنبه آخر سال ایرانیان بر سر قبر مردگان می‌روند و خیراتی را نیز برای آن‌ها پخش می‌کنند.
عیدی‌دادن و گرفتن در نوروز بر پایه سنتی دیرینه رواج دارد. رنگ کردن تخم‌مرغ و هدیه دادن آن نیز از جمله سنت‌ها است.
از سنت‌هایی که در این ایام رواج بسیاری دارد، دید و بازدید و صله ارحام است.
بسیاری از مردم هنگام تحویل سال به اماکن مقدس می‌روند. سفر رفتن رواج بسیاری در ایام نوروز دارد و مردم بسیاری در این ایام به سفر می‌روند.
نوروز نزد شیعه
منابع شیعه روایات مختلفی در مورد نوروز نقل کرده‌اند:
۱. برخی روایاتِ شیعه، نوروز را تأیید کرده‌اند:
- امام صادق(ع) در ذیل روایتی که معلی بن خنیس آن‌را نقل کرده، عید نوروز را تأیید می‌کند و توصیه به غسل، پوشیدن بهترین لباس، روزه و نماز خاص به این روز را دارد.
- علامه مجلسی روایتی طولانی را نقل کرده که براساس آن امام صادق(ع) وقایع مهم دینی همچون غدیر و حوادث غیر دینی همچون اولین روزی که خورشید طلوع کرد را در نوروز دانسته است.
۲. روایتی از امام موسی کاظم(ع) نقل شده که براساس آن، نوروز از سنت‌هایی است که اسلام آن را قبول ندارد و امام از احیای آن إبا داشته است.
بسیاری از علماء و محققان این دو دسته از روایات را مورد بررسی سندی و محتوایی خود قرار داده‌اند. علامه مجلسی روایت تأیید نوروز را قوی‌تر و مشهورتر می‌داند و احتمال می‌دهد که روایت مخالف با نوروز از باب تقیه باشد. ابن‌فهد حلی نوروز را «جلیل القدر» معرفی می‌کند. بسیاری از علماء
نیز روایت تأیید نوروز را پذیرفته‌اند و براساس آن فتوا داده‌اند: امام خمینی غسل و روزه در عید نوروز را مستحب دانسته است.
برخی محققان به این نکته توجه داده‌اند که رویکرد اسلام نسبت به سنت‌ها، آداب و جشن‌های ملی، لزوما رویکردی منفی نیست. تأیید و یا رد این موارد بستگی به محتوای آن دارد. اسلام در مقابل آداب و رسوم دوره جاهلیت نیز همین برخورد را داشته است. به همین جهت برخی معتقدند عید نوروز به دلیل توأم بودن آن با اعمالی مثل هدیه دادن، صله رحم، احترام به بزرگترها، مهربانی با کوچکترها، پاکیزگی و آراستگی که مورد پسند عقل و شرع است، باید گرامی داشته شود. این تأیید تا زمانی است که برپایی جشن نوروز، به خرافه و اعمال خلاف شرع آلوده نگردد.
نوروز در نگاه اهل سنت
برخی از علمای اهل سنت بزرگداشت نوروز را حرام دانسته‌اند. گروهی هدیه دادن در نوروز را نیز حرام می‌دانند و آورده‌اند اگر شخصی پنجاه سال عبادت خداوند را انجام دهد سپس با هدیه دادن در بزرگداشت نوروز برآید، کافر شده و اعمالش برای او نفعی ندارد.
گروه طالبان نیز زمانی که بر افغانستان حکومت می‌کردند، اعلام کردند نوروز برخلاف اسلام و بدعت بوده و برگزارى آن حرام می‌باشد.
دعا و آداب دینی
علمای شیعه براساس روایات، دعا و آدابی برای نوروز ذکر کرده‌اند:
برای نوروز توصیه به انجام غسل، روزه گرفتن، پوشیدن لباس تمیز و خوشبو شده است. علامه مجلسی برای تحویل سال دعای «يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ يَا مُدَبِّرَ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ يَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَال » را نقل می‌کند.
علامه مجلسی دعای دیگری را نیز برای نوروز نقل کرده است: «اللَّهُمَّ هَذِهِ سَنَةٌ جَدِيدَةٌ وَ أَنْتَ مَلِكٌ قَدِيمٌ أَسْأَلُكَ خَيْرَهَا وَ خَيْرَ مَا فِيهَا وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِيهَا وَ أَسْتَكْفِيكَ مَؤُنَتَهَا وَ شُغْلَهَا يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ».
دو نماز دو رکعتی با اعمالی خاص برای عید نوروز نقل شده است.
نوروز در اشعار
شاعران بزرگ فارسی زبان، اشعار مختلفی در مورد نوروز سروده‌اند:
| ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی | از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی. |
| آدمی نیست که عاشق نشود وقت بهار | هر گیاهی که به نوروز نجنبد حطب است. |
| نوروز رخت دیدم خوش اشک بباریدم | نوروز و چنین باران باریده مبارک باد. |
| نوروز می‌نوازد روح از نسيم اسحار | خورشيدمی‌درخشدبرچشمه های كُهسار |
همچنین نوروز در اشعار عربی نیز تبلور یافته است.
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، واژه «نوروز».
- ↑ طهماسبی، نوروز،پیر برنای جاوید، ۱۳۸۴ش، ص۵.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۲.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۲۳،ص۱۵۴.
- ↑ بیدختی، شریفی، سرمایه اجتماعی در عید نوروز و پیش از آن، ۱۳۹۳ش، ص۶۴۹
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، واژه «نوروز».
- ↑
- ↑
- ↑ ابن عبدالبر، الإستيعاب فی معرفة الأصحاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۴۲۰.
- ↑
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۴.
- ↑
- ↑
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۳.
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۰.
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۰.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۴.
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑ شهمردان، آتش و چهارشنبه سوری، ۱۳۵۲ش، ص۴۳۷.
- ↑ پاک نیا تبریزی، نگاهی نو به جایگاه عید نوروز، ۱۳۸۹ش، ص۱۴
- ↑ افشار، جشن نوروز، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑
- ↑ دارابی، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۴
- ↑ فجری، فرصت‌های طلایی نوروز، اسفند۱۳۸۶ش، ص۳۸.
- ↑ فجری، فرصت‌های طلایی نوروز، اسفند۱۳۸۶ش، ص۳۷.
- ↑ فجری، فرصت‌های طلایی نوروز، اسفند۱۳۸۶ش، ص۳۶.
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۱۷۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۹۲-۱۰۰.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب، ۱۳۷۹ش، ج۴، ص۳۱۹.
- ↑ فاضل استرآبادی، مجموعه مقالات در زمینه عاشورا، اربعین، و نوروز، ۱۳۹۲ش،ص۱۱۲-۱۲۰.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۱۰۱.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۱۱۷.
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۸۲
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۳۷
- ↑ زمانی محجوب، بازخوانی سند نوروز در روایات اسلامی؛ مطالعه موردی: روایت معلی بن خنیس، زمستان ۱۳۹۵ش، ص۴۱.
- ↑ المناوی، فيض القدير شرح الجامع الصغير، ۱۳۵۶ق، ج۴، ص۵۱۱.
- ↑ أبوالبركات النسفی، كنز الدقائق، ۲۰۱۱م، ج۱، ص۶۹۵
- ↑ التقی الغزی، الطبقات السنية في تراجم الحنفية، ص۳۴۳.
- ↑
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق،ج۸، ص۱۷۲.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد (مفتاح الجنان)، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۸.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد (مفتاح الجنان)، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۸.
- ↑ سید ابن طاووس، إقبال الأعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۵۳.
- ↑ حر عاملی، هداية الأمة إلى أحكام الأئمة، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۳۱۶.
- ↑ حافظ، غزلیات، غزل۴۵۴.
- ↑ سعدی، غزلیات، غزل۵۱.
- ↑ مولوی، دیوان شمس، غزل۵۹۷.
- ↑ دیوان شهریار، نشر نگاه، ۱۳۸۹ش
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: ابن فوطى، مجمع الآداب فی معجم الألقاب، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۳۸۰.
- ↑ اجزای اصلی هفت سین: سبزه سیر سیب سمنو سنجد سرکه سماق، گذاشتن ماهی سرخ در تُنگ، سکه، گل سنبل، اسپند (سپنج) و ساعت در کنار اجزای اصلی سفره هفت سین درمیان برخی از مردم رایج است.
- ↑ آرزوی عمر هزار ساله وهزار نوروز زیستن و زنده ماندن میان ایرانیان رایج بوده است. گفتن این جمله که امروزه متداول است که «هزار سال به این سا ل‌ها» سابقه‌ای طولانی دارد. در [[تفسیر مجمع‌البیان| مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب) ]]ج۱ ص۳۱۳ درتفسیر آیه ۹۶سوره بقره مِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا ۚ يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ «برخی از کافران دوست دارند که هزار سال در این دنیا عمر کنند.» گفته است که مجوسیان اینگونه برای یکدیگر دعا می کردند و به پادشاهانشان احترام می گذاشتند که به آنان می‌گفتند:هزار نوروز و هزار مهرگان زنده بمانید ...کانت المجوس يدعو به بعضهم لبعض، وتحيى به الملوك، يقولون: عش ألف نوروز وألف مهرجان.
- ↑ برخی از صاحب نظران براین باورند که تایید و تکریم نوروز در روایات بدین سبب است که نوروز بزرگداشت سالگشت شمسی غدیر است ودر واقع باید برای غدیر دوبزرگداشت قمری(۱۸ ذی حجه) وشمسی(نوروز) برگزار کرد.
- ↑ البته در میان علماء مخالفانی نیز با تایید نوروز در روایات دیده می شود به عنوان نمونه علامه سید محمدحسین حسینی تهرانی معتقد است که آنچه راجع به عيد نوروز شهرت یافته كه اسلام آن را امضاء كرده، و غسل و نماز و دعا را در هنگام تحويل شمس به بُرج حَمَل، مرغوب دانسته است، كلامی خالی از حقیقت است واسلام گرفتن عيد را به عنوان سنّت ملی و آداب قومی بدعت شمرده، و مردود دانسته است و روايتی كه در اين باب از مُعلّی بن خُنَيس وارد شده، ضعيف السّند است. و بقيّۀ احاديث نيز به همين مِنوال. حسینی طهرانی، سیدمحد حسین، امام شناسی، ج۶، ص۲۱۵
- ↑ ای تغییر دهنده دل‌ها و دیدهها * ای تدبیرکننده شب و روز * ای گرداننده سال و حالت‌ها * حال ما را به نیکوترین حال تغییر ده
- ↑ برخی منابع این دعا را از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده‌اند که در ابتدای سال قمری می‌خوانده است.
منابع
- ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب علیهم السلام، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابن فوطى، عبد الرزاق بن احمد، مجمع الآداب في معجم الألقاب، محقق: محمد كاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ۱۴۱۶ق.
- أبوالبركات النسفی، كنز الدقائق، محقق: سائد بكداش، بی‌جا، دار البشائر الإسلامية، ۲۰۱۱م.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
- افشار، ایرج، جشن نوروز، مجله کیهان فرهنگی، شماره ۱۹۸، ۱۳۸۲ش.
- امام خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، تهران، تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۹ش.
- امین بیدختی، علی‌اکبر، شریفی، نوید، سرمایه اجتماعی در عید نوروز و پیش از آن، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره۲، شماره۴، ۱۳۹۳ش،
- پاک نیا تبریزی، عبدالکریم، نگاهی نو به جایگاه عید نوروز، مبلغان، شماره ۱۳۸، اسفند ۱۳۸۹ش.
- التقی الغزی، الطبقات السنية في تراجم الحنفية، بی‌جا، بی‌تا.
- حسینی طهرانی، سیدمحد حسین، امام شناسی، ج۶، ص۲۱۵ پایگاه علوم و معارف اسلام
- دارابی، علی‌رضا، نوروز از دید سفرنامه نویسان دوره صفویه و قاجاریه، فرهنگ مردم ایران، شماره ۴۷، ۱۳۹۵ش.
- دهخدا، لغتنامه دهخدا.
- زمانی محجوب، حبیب، بازخوانی سند نوروز در روایات اسلامی؛ مطالعه موردی: روایت معلی بن خنیس، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره ۲۵، زمستان ۱۳۹۵ش،
- [ سعدی، غزلیات.
- سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- شهمردان، رشید، آتش و چهارشنبه سوری، وحید، شماره۱۱۵، تیر ۱۳۵۲ش.
- شیخ حر عاملی، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة(ع)، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- طهماسبی، طغرل، نوروز، پیر برنای جاوید، حافظ، شماره ۲۶، اسفند ۱۳۸۴ش،
- فاضل استرآبادی، محمد، مجموعه مقالات در زمینه عاشورا، اربعین، و نوروز، قم، شیعه‌شناسی، ۱۳۹۲ش،
- فجری، محمد مهدی، فرصت‌های طلایی نوروز، مبلغان، شماره۱۰۱، اسفند ۱۳۸۶ش.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمد باقر، زاد المعاد (مفتاح الجنان)، محقق و مصحح: علاء الدین اعلمی، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- المناوی، زین الدین، فيض القدير شرح الجامع الصغير، مصر، المكتبة التجارية الكبرى، ۱۳۵۶ق.