زاد المعاد (کتاب)

زادُ الْمَعاد (به معنای توشۀ روز معاد)، کتابی به زبان فارسی درباره پاره‌ای از اعمال مستحب نوشته علامه مجلسی که در سال ۱۱۰۷ق و در اواخر عمر خود تألیف کرده است. محتوای این کتاب، دعاها، زیارت‌ها و اعمال مستحبی در طول سال است که مختصری از برخی احکام شرعی نیز در آن بیان شده است. این کتاب پیش از رواج مفاتیح الجنان، کتاب دعای رایج بین مردم بود. کتابی دیگر از ابن قیم جوزی با عنوانی شبیه این کتاب، یعنی «زادُ الْمَعاد، فی هُدی خَیْرِ الْعِباد» در فقه و سیره پیامبر (ص) نوشته شده است.

مؤلف کتاب

محمد باقر بن محمد تقی بن المقصود علی المجلسی معروف به علامه مجلسی یا مجلسی دوم (۱۰۳۷ ـ ۱۱۱۰ق) و از معروف‌ترین علما، فقها و محدثان در جهان اسلام است. وی از صاحب منصبان با نفوذ شیعه در عصر صفویه و صاحب کتاب حدیثی بحار الانوار است.

او در علوم مختلف اسلامی مانند تفسیر، حدیث، فقه، اصول، تاریخ، رجال و درایه ، فلسفه، منطق، ریاضیات، ادبیات، لغت، جغرافیا، طب، نجوم و علوم غریبه متخصص بود.

انگیزه تألیف

مؤلف در مقدمۀ کوتاه کتاب، انگیزه تألیف این اثر دعایی را اینگونه بیان می‌کند که چون از ائمه معصومین، ادعیه و اعمال کثیری نقل شده و او هم اکثر آن‌ها را در کتاب بحارالانوار جمع کرده و سپس متوجه گردیده که تحصیل آن‌ها و عمل به آن برای اغلب مردم به سبب اشتغال آنان به مشاغل دنیوی میسر نیست لذا علاقه داشته که در این رساله، منتخبی از فضائل روزها و شب‌های شریف و کارهایی که به سند صحیح و معتبر وارد شده را بیاورد تا عامه مردم از برکات آن محروم نمانند. او این کتاب را به شاه سلطان حسین صفوی هدیه کرده است.

ساختار کتاب

این کتاب ۱۴ باب (۴۹ فصل) و یک خاتمه دارد. در  ۹  باب اول، که به اعمال و دعاهای دوازده ماه قمری اختصاص دارد ابتدا به فضایل و ویژگی‌های عبادی هر ماه اشاره شده و سپس اعمال و دعاها و زیارات آن ماه را از شب اول بیان می‌کند. در باب دهم اعمالی را ذکر می‏کند که در همه ماه‏‌ها مشترک هستند مانند دعاهایی که هنگام رویت هلال ماه وارد شده است. در باب یازدهم، زیارات چهارده معصوم(ع) که در ابواب قبلی ذکر نگردیده جمع‌آوری شده است. باب سیزدهم درباره احکام اموات و آداب هنگام احتضار و غسل و دفن میت است و بالاخره در باب آخر خلاصه‌ای از احکام زکات، خمس و اعتکاف را بیان می‌‏کند، در خاتمه هم به بیان کفارات می‏‌پردازد.

مفتاح الجنان

در پایان این کتاب، کتاب دیگری وجود دارد که در حاشیه زاد المعاد چاپ شده بود، تحت عنوان مفتاح الجنان که این کتاب پیرامون تعقیبات نمازها و زیارات مختلفی که درباره ائمه و اعمال مربوط به اماکن مشرفه آنان و دعاهایی که در دفع بعضی از امراض و آلام از اهل بیت به سند صحیح وارد شده است.

ترجمه و وضعیت نشر

این کتاب از آغاز مورد استقبال گسترده‌ای قرار گرفت و بعدها در کشورهای مختلف بارها به چاپ رسید. تا پیش از رواج کتاب مفاتیح الجنان، زاد المعاد کتاب دعای رایج بین مردم بود. حجم تقریبی این کتاب یک دوم مفاتیح است.

ادعیه این اثر توسط سید حسن موسوی به فارسی برگردانده شده است.

این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه و در لبنان منتشر شده است.

پانویس

منابع

• مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، زاد المعاد، سید حسن موسوی، قم، جلوه کمال، ۱۳۸۹ش.
• مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، زاد المعاد - مفتاح الجنان، تعریب و تعلیق‌ علاءالدین‌ الاعلمی‌، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
• زاد المعاد و مفتاح الجنان، کتابخانه دیجیتال نور.