حرکت اسلامی افغانستان
|
| |
| نام | حرکت اسلامی افغانستان |
|---|---|
| تأسیس | ۱۳۵۸ش |
| مذهب | اسلام - شیعه |
| کشور | افغانستان |
حرکت اسلامی افغانستان، حزبی شیعی در افغانستان که پس از روی کار آمدن حکومت مارکسیستی با هدف مقابله با این حکومت و اقدامات آن تشکیل شد.
حرکت اسلامی افغانستان به رهبری محمدآصف محسنی قندهاری، در قم با اعلامیه‌ای در ۱۹ فروردین ۱۳۵۸ش اعلام موجودیت کرد و بعدها به صورت حزب جهادی درآمد.
تشکیل حزب
پس از انقلاب اسلامی ایران در بهمن ۱۳۵۷ش، جمعی از روحانیان و طلاب افغانستانی با عنوان «روحانیون مبارز» در قم شروع به فعالیت کردند. به دعوت آنان محمدآصف محسنی که پس از کودتای مذکور از افغانستان به عربستان و سپس سوریه رفته و در حوزه علمیه سوریه مشغول تدریس بود، در فروردین ۱۳۵۸ش وارد قم شد و با حمایت و پیوستن اعضای چند گروه دیگر، حرکت اسلامی افغانستان به مثابه یک حزب شکل گرفت. شش ماه بعد از اعلان موجودیت، اولین شورای مرکزی حزب با ۸ عضو، به ریاست سید محمدعلی جاوید شکل گرفت. پس از مدتی، این حزب برای شروع فعالیت‌های نظامی خود، شورای عالی جهاد را تشکیل داد.
ساختار تشکیلاتی حزب
- رهبری
مطابق با اساسنامه حزب حرکت اسلامی، رهبر این حزب، بالاترین مرجع حزب است و باید مجتهد باشد. از جمله وظایف رهبری حرکت اسلامی، اعلام مواضع کلی حزب، انتصاب اعضای شورای مرکزی، موافقت با مصوبات شورای مذکور، و انحلال حزب یا ادغام آن در تشکیلات دیگر است. رهبر ناظر بر همه بخش‌های حزب است، با این حال حق تخلف از مرامنامه حزب را ندارد و در صورت تخطی یا زوال دیگر شرایط رهبری، مانند عدالت، که تشخیص آن بر عهده دو سوم اعضای شورای مرکزی است، کنگره حزب در مورد عزل او تصمیم می‌گیرد.
- شورای مرکزی
شورای مرکزی بالاترین مقام ذی‌صلاح در حرکت اسلامی افغانستان محسوب می‌شود که برخی وظایف مهم آن عبارت است از: اتخاذ تصمیمات کلی، تصویب آیین‌نامه‌ها و دستورهای تشکیلاتی، وضع مقررات حزب، عزل و نصب اعضای شورای اجرایی و ایجاد تغییرات در اساسنامه.
- شورای اجرایی
این شورا امور اجرایی حزب را برای ۲ سال در دست دارد و در برابر رهبر و شورای مرکزی و کنگره مسئول است. اعضای شورای اجرایی را که ۱۲ نفرند، رهبر یا شورای مرکزی تعیین می‌کنند.
اهداف و مرامنامه
- ایجاد جمهوری اسلامی بر اساس قرآن و سنّت و عقل
- برقراری نظام اقتصادی اسلامی
- تأمین آزادی بر مبنای اسلام
- رسمیت مذهب جعفری در افغانستان در کنار مذهب حنفی
- رسمیت دو زبان پشتو و فارسی
- برابری حقوق زنان و مردان
- پایه‌گذاری سیاست خارجی بر اساس همزیستی مسالمت‌آمیز و احترام متقابل
- تشکیل ارتش منظم ملی
- حضور شیعیان در دولت‌های افغانستان به تناسب جمعیت اهل تشیع
- درج عقاید و احکام فقهی شیعیان در کتاب‌های درسی و توزیع عادلانه بیت المال در همه استان‌ها
در عرصه نظامی
با توجه به هدف از تشکیل حزب، از همان آغاز (خرداد ۱۳۵۸ش) تصمیم گرفته شد که در شهرها و به ویژه کابل، پایتخت کشور، فعالیت نظامی صورت گیرد. به این ترتیب، نخستین هسته مقاومت در شهر کابل به وجود آمد. با تشدید فعالیت‌های نظامی به صورت شبکه‌های مخفی در شهرها، بیشتر اعضای طرفدار حرکت اسلامی از این شبکه‌ها جذب می‌شدند و سپس با تشدید فعالیت‌ها ضرورت ساماندهی دقیق امور نظامی احساس شد؛ بنابراین سه مرکز عمده به نام‌های شورای عالی جهاد، شورای عالی ایثار و شورای عالی مقاومت به وجود آمد.
با این همه، تمرکز اصلی نظامی حزب در کابل و اطراف آن متمرکز بود.
جنگ‌های داخلی
حرکت اسلامی در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۳ش درگیر جنگ‌های داخلی شد و همراه شورای انقلابی اتفاق اسلامی با گروه‌های سازمان نصر، نیروی اسلامی، نهضت اسلامی، پاسداران جهاد و دیگران جنگید.
ارتباط با جمهوری اسلامی ایران و پاکستان
مناسبات حزب با جمهوری اسلامی ایران تا سال‌های اخیر با بی‌اعتمادی همراه بوده است، به گونه‌ای که در یک مقطع (از ۱۲ اسفند ۱۳۶۹ تا ۱۲ اسفند ۱۳۷۵ش) دفاتر نمایندگی حرکت اسلامی در ایران تعطیل و مراکز فعالیت حزب به پاکستان منتقل شد. اما اکنون این حزب رابطه خوبی با دولت ایران دارد. مناسبات حرکت اسلامی با پاکستان و احزاب افغانی مستقر در آن کشور، صورت عادی و حسنه‌ای داشت. چنانکه پس از انتقال مرکز حزب به پاکستان، سیاست نزدیکی به حزب جمعیت اسلامی افغانستان ــ که از نظر ایدئولوژی و عضوگیری، مشابه با گروه‌های اهل تسنن است ــ تعقیب گردید و از ۱۳۶۸ش حرکت اسلامی همچون دیگر گروه‌های مستقر در پاکستان، از کمک‌های مادّی و معنوی دولت آن کشور بهره‌مند شد.
حکومت مجاهدین
اقامت در پاکستان و مناسبات حسنه با گروه‌های اهل سنت افغانی مستقر در پیشاور باعث شد که با پیروزی مجاهدین، مسئولان حزب، همگام با گروه‌های مذکور به کابل انتقال یابند و رهبر آن نیز از اولین رهبرانی بود که در ۱۴ اردیبهشت ۱۳۷۱ش وارد این شهر شد. او به عنوان دبیر و سخنگوی شورای رهبری حکومت مجاهدین، ادای وظیفه کرد. اداره چند وزارتخانه و برخی مناصب دیگر دولتی نیز به حزب حرکت اسلامی تعلق گرفت و این حزب تا سقوط کابل به دست طالبان در بهار ۱۳۷۵ش، یکی از شرکای اصلی دولت بود.
در این زمان، این حزب در کنار احمد شاه مسعود، فرمانده نظامی شورای نظار و شریک سیاسی برهان الدین ربانی در دولت مجاهدین، به مقابله با حزب وحدت اسلامی افغانستان به رهبری عبدالعلی مزاری برخاست و در فاجعه افشار شرکت داشت.
حکومت طالبان
حرکت اسلامی در دوره تسلط طالبان، به دو شاخه منشعب شد:
- حرکت اسلامی افغانستان به رهبری سید محمدعلی جاوید
- حرکت اسلامی مردم افغانستان به رهبری سید حسین انوری، پس از وی، فرزندش، سید خلیل انوری به عنوان رئیس حزب انتخاب شد.
ائتلاف‌ها
حرکت اسلامی از آغاز در ائتلاف‌های احزاب شیعه که با عناوین مختلف صورت می‌گرفت، حضور داشت و کوشید جبهه مخالف حکومت قبلی افغانستان را حداقل در بعد سیاسی به یکپارچگی سوق دهد. این ائتلاف‌ها به ترتیب عبارت بودند از:
- اتحاد اسلامی افغانستان: در ۲۴ دی ۱۳۵۸ش در قم تشکیل شد و شامل حرکت اسلامی، سازمان نصر اسلامی، نهضت اسلامی و روحانیت جوان بود، اما بیشتر از ۲ ماه دوام نیافت.
- جبهه آزادی‌بخش اسلامی افغانستان: همه احزاب شیعی مستقر در ایران را دربرمی‌گرفت و شیخ محمدآصف محسنی، به عنوان دبیر کل آن، در اجلاس سران کشورهای اسلامی در اسلام آباد پاکستان شرکت کرد.
- شورای ائتلاف اسلامی افغانستان: این شورا در ۱۳۶۵ش به صحنه سیاست قدم گذاشت، اما با تشکیل حزب وحدت اسلامی افغانستان و خودداری حرکت اسلامی از پیوستن به آن، این حزب و دیگر احزاب و شاخه‌های ناراضی از تشکیل حزب وحدت اسلامی، در پیشاور پاکستان گرد هم آمدند و در ۱۹ مرداد ۱۳۶۹ش شورای ائتلاف اسلامی را احیا نمودند که مشتمل بود بر حرکت اسلامی به رهبری آصف محسنی، شورای اتفاق اسلامی شاخه نادرعلی مهدوی، جبهه متحد انقلاب اسلامی به نمایندگی عرفانی قره باغی و دیگران، سازمان نصر اسلامی شاخه کریم خلیلی و عزیزاللّه شفق، سازمان نیروی اسلامی شاخه سیدعنایت اللّه حیدری و شاخه‌ای از نهضت اسلامی افغانستان.
با آنکه تنی چند از اعضای شورای مرکزی حرکت اسلامی افغانستان پیمان وحدت را امضا کردند، اما پس از ورود هیئت حزب وحدت اسلامی به جمهوری اسلامی ایران (و تشکیل چهار جلسه از ۱۸ تا ۲۸ شهریور ۱۳۶۸ش در تهران)، حرکت اسلامی از پیوستن به وحدت اسلامی خودداری کرد.
در همین حال، اعضای بخش‌هایی از حرکت اسلامی پیوستگی خود را به حزب وحدت اسلامی اعلام کردند. آنان در ۱۲ اسفند ۱۳۶۹ش حرکت اسلامی را منحل کردند و گروه دیگری از مجاهدین به صورت انفرادی به حزب وحدت اسلامی پیوستند. با وجود این، مشکل دو حزب وحدت اسلامی و حرکت اسلامی همچنان باقی بود تا آنکه کابل به دست طالبان سقوط کرد و هر دو حزب، در اتئلافی با یکدیگر، در تهران به فعالیت پرداختند.
در عرصه فرهنگی
حرکت اسلامی از طریق دو مرکز فعالیت‌های فرهنگی خود را انجام می‌داد:
- انجمن صبح دانش: این انجمن را آصف محسنی در سال‌های قبل از کودتای ۱۳۵۷ش، در قندهار تأسیس کرد که در تشکیلات حزب جایگاه برجسته‌ای یافت و مرکز فعالیتش تهران گردید. در این انجمن، دروس اعتقادی، سیاسی و ادبیات به جوانان آموزش داده می‌شد.
- شرطةالخمیس: در این نهاد که از زمستان ۱۳۶۱ش در حرکت اسلامی به وجود آمد، علاوه بر مأموریت نظامی و اطلاعاتی، از نظر فکری و فرهنگی نیز فعالیت‌هایی صورت پذیرفته و به ویژه به امر آموزش و پرورش جوانان ملتزم و معتقد به حرکت اسلامی توجه شده است.
نشریات
حرکت اسلامی افغانستان از آغاز تأسیس تا هنگام سقوط کابل به دست طالبان، در مجموع ۲۵ عنوان نشریه منتشر نمود که مهم‌ترین آنها به این قرار است:
- ماهنامه استقامت: از ۱۳۵۸ش تا ۱۳۶۹ش در قم و سپس در پیشاور پاکستان چاپ می‌شد.
- هفته‌نامه پیام جهاد: از ۱۳۶۶ش در پیشاور و سپس در کابل چاپ می‌شد.
- ماهنامه فجر امید: از ۱۳۶۰ش تا ۱۳۶۱ش در قم چاپ شد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ روآ، ص۲۰۳؛ احزاب سیاسی افغاستان، ج۱، ص۲۰۳ـ۲۰۴.
- ↑ رجوع کنید به احزاب سیاسی افغانستان، ج۱، ص۲۰۴ـ۲۰۵.
- ↑ احزاب سیاسی افغانستان، ج۱، ص۲۰۵ـ۲۰۶؛ سیدمحمدعلی جاوید، تهران، مصاحبه، بهار ۱۳۸۰.
- ↑ دولت آبادی، ص۲۶۱ـ۲۶۹.
- ↑ خواست‌های شیعیان افغانی یا اهداف اساسی حرکت اسلامی افغانستان، ص۲۵، ۲۷ـ۲۸، ۳۰؛ برای آگاهی از مرامنامه جدید ۷۶ مادّه‌ای حزب رجوع کنید به فاروق انصاری، ص۶۳ـ۶۸.
- ↑ امیری، مصاحبه، بهار ۱۳۸۰؛ فاروق انصاری، ص۲۸ـ۲۹؛ روآ، ص۲۰۳.
- ↑ خسروشاهی، ص۲۷ـ۲۸؛ سیدمحمدعلی جاوید، تهران، مصاحبه، بهار ۱۳۸۰؛ فاروق انصاری، ص۲۹.
- ↑ روآ، ص۲۰۳؛ کوهسار، ص۸۸؛ سیدعلی محمد جاوید، مصاحبه، بهار ۱۳۸۰.
- ↑ فاروق انصاری، ص۳۰.
- ↑
- ↑ خسروشاهی، ص۲۸؛ امیرحاتم امیری، عضو شورای مرکزی حرکت اسلامی افغانستان، تهران، مصاحبه، بهار ۱۳۸۰.
- ↑ رجوع کنید به خسروشاهی، ص۲۸.
- ↑ دولت آبادی، ص۳۴۷ به بعد؛ شورای ائتلاف زمینه ساز اتحاد شیعیان افغانستان، ص۲۹۵.
- ↑ کوهسار، ص۱۵۲ـ۱۵۴، ۱۵۶؛ محمدهاشم عصمت اللهی، مصاحبه، بهار ۱۳۸۰.
- ↑ خسروشاهی، ص۲۶؛ سیدعلی محمد جاوید، تهران، مصاحبه، بهار ۱۳۸۰.
- ↑ فاروق انصاری، ص۳۰.
منابع
- احزاب سیاسی افغانستان: مرامنامه‌ها و اساسنامه‌ها، ]کابل[: وزارت عدلیه جمهوری اسلامی افغانستان، ۱۳۸۴ش؛
- فاروق انصاری، احزاب و جریان‌های سیاسی شیعیان افغانستان (زیر چاپ)؛
- محمدتقی انصاری، اندیشه گران معاصر شیعه قندهار، مشهد ۱۳۷۶ش؛
- هادی خسروشاهی، نهضتهای اسلامی افغانستان، تهران ۱۳۷۰ش؛
- خواست‌های شیعیان افغانی یا اهداف اساسی حرکت اسلامی افغانستان، قم: نشر دارالانشای شورای مرکزی حرکت اسلامی افغانستان، ۱۳۷۶ش؛
- بصیراحمد دولت آبادی، شناسنامه احزاب و جریانات سیاسی افغانستان، قم ۱۳۷۱ش؛
- شورای ائتلاف زمینه ساز اتحاد شیعیان افغانستان، تألیف جمعی از نویسندگان، تهران: نشر مؤسسه فرهنگی ثقلین، ۱۳۷۸ش؛
- یارمحمد کوهسار، جنبش هزاره‌ها و اهل تشیع در افغانستان، به اهتمام قطب الدین نجمی، پیشاور ۱۳۷۸ش؛
- Olivier Roy, l'Afghanistan: Islam et modernite politique, Paris 1985.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: