المسترشد فی الامامة (کتاب)

اَلْمُسْتَرشَدُ فِی الاِمامَة کتابی کلامی درباره امامت نوشته ابن رستم طبری از عالمان دینی و متکلمان امامیه در اواخر قرن ۳ و اوایل قرن ۴ق. این کتاب افزون بر لحاظ کلامی، به لحاظ تاریخی نیز دارای اهمیت است زیرا مولف برخی نقل‌های تاریخی را از منابع تاریخی مفقود آورده است.

نویسنده کتاب

ابوجعفر محمد بن جریر بن رستم آملی، متکلم امامی قرن سوم و چهارم قمری است که اطلاعاتی چندانی درباره او و زندگی‌اش در دست نیست. با توجه به این که تنها راوی شناخته‌شده او حسن بن حمزه طبری در ۳۵۸ق وفات یافته است، حیات او را در نیمه دوم قرن سوم و شاید اوایل قرن چهارم قمری حدس زده‌اند. از کتاب المسترشد برمی‌آید که ابن رستم از متکلمان امامیه بوده است؛ اما برخی او را معتزلی دانسته‌اند. از قرائنی حدس زده‌اند که او در طبرستان ایران می‌زیسته که در آن زمان تحت حکومت علویان زیدی(حکو: ۲۵۰-۲۱۶ق.)بوده است.

موضوع کتاب

المسترشد اثری کلامی تاریخی است که در صدد اثبات امامت علی علیه‌السلام است و به بیان احادیثی از رسول خدا و مطاعن خلفا و عدم شایستگی آنان برای امامت میپردازد. مؤلف در آغاز کتاب می‌نویسد: برخی دشمنان خدا و رسولش گفته‌اند امامت پس از پیامبر جز شایسته ابوبکر نیست و او بهترین فرد پس از آن حضرت است. ما به نقد این نشسته و توضیح می‌دهیم که جانشین پیامبر در نماز دلالتی بر امامت ندارد.

نگاهی به محتوا

آغاز کتاب خطبه پیامبر(ص) در پاسخ به اعتراض برخی از صحابه نسبت به فرماندهی اسامة بن زید برای لشگر است. رسول خدا افرادی مانند: ابوبکر، عمر، ابوعبیده جراح و سعد بن ابی وقاص و...را به عنوان افرادی که باید در لشگر اسامه باشند معرفی کرد. پیامبر(ص) در این خطبه که در روزهای آخر حیات و در دوران بیماری پیش از وفاتش ایراد کرده فرمود: چرا برخی از شما درباره فرماندهی اسامه بی جهت اعتراض دارید چنان چه درباره فرماندهی پدرش(زید بن حارثه) در جنگ موته برخی اعتراض داشتند. سوگند به خدا که هم پدرش و هم اسامه شایسته فرماندهی هستند و هر دو شایسته هر خوبی هستند و شما را به خوبی درباره اسامه سفارش می‌کنم. پیامبر خدا(ص) در سخت ترین شرایط بیماری حتی تأکید بر حرکت لشگر تحت فرماندهی اسامه را داشت اما پیامبر خدا از دنیا رفت و لشگر هم روانه برای نبرد با رومیان نشد و پیش از دفن رسول خدا با ابوبکر بیعت کردند و اد عا کردند که ابوبکر داخل در لشگر اسامه وجزء نیروهایش نبوده است. مطلب پایانی کتاب در باره این نکته است که ما از باقی ماندن فضائل اهل‌البیت علیهم‌السلام و نقل آنها توسط راویان تعجب می‌کنیم در حالی که باید از محو و نابودی و از بین رفتن فضائل بیشمارشان تعجب کنیم. فضائلی که در طول بیش از یکصد سال حکومت امویان کسی جرأت بازگو کردن آنها را نداشت و حتی کسی جسارت ذکر خیر آنها را نداشت تاچه رسد به این که بخواهد منقبت و فضیلتی را برایشان نقل کند.

روش تألیف

طبری در این کتاب به شیوه حدیثی با ذکر سلسله اسناد اقدام کرده و گاه به نقد راویان می‌پردازد. کتاب نظم خاصی ندارد و کرامات ائمه و مطاعن بنی امیه و موضوعات کلامی را در کنار هم آورده است. نجاشی و طوسی از این کتاب و مؤلف آن نام برده‌اند و در طول تاریخ شیعه محل توجه علما و مؤلفان بوده است.

پانویس

منابع

• نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.
• ابن حجر، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۳۹۰ق.