تحدیث
تَحدیث شنیدن صدای فرشته که گاهی با دیدن صورت تمثّل‌یافته فرشته نیز همراه است. به باور شیعه، امامان(ع) و برخی دیگر از اولیای الهی از این موهبت الهی برخوردارند؛ بیآنکه نبی باشند. گفته شده صدای فرشته برخلاف صدای شیطان، با سکینه و وقار و آرامش همراه است.
مفهوم‌شناسی
به شنیدن صدای فرشته با قلب و گوش باطنی -در خواب یا بیداری- «تحدیث» می‌گویند؛ از این رو، گفته شده محدَّث کسی است که صدای فرشته را می‌شنود بی‌آن که صورت او را ببیند.
به گفته برخی از محققان، ممکن است گاهی محدَّث صورت فرشته را نیز ببیند؛ چنانکه مریم و ساره هم صدای فرشته را شنیدند و هم صورت فرشته را دیدند. همچنین برخی از محققان در جمع روایات تحدیث گفته‌اند که محدَّث صورت ملکوتی فرشته را نمی‌بیند اما می‌تواند صورت تمثل‌یافته او را ببیند و صدایش را بشنود. گفته شده چون تحدیث با گوش باطنی شنیده می‌شود، غیرمحدَّث آن را نمی‌شنود، حتی اگر آنجا حاضر باشد.
در روایتی از امام صادق(ع) نیز نقل شده که تحدیث به شیوه‌های مختلفی رخ می‌دهد: افکندن به قلب، سخن گفتن فرشته با او، دیدن روح القدس، شنیدن صدایی شبیه به صدای افتادن زنجیر در تشت.
محدَّثان امت اسلامی
شیعه و سنی اتفاق‌نظر دارند که با خاتمیت ارتباط فرشتگان با انسان‌های برگزیده (محدَّثان) قطع نمی‌شود. برخی از این روایات، در کتاب الغدیر جمع‌آوری شده است.
در منابع شیعی، به امام علی(ع) و سایر امامان شیعه، محدَّث گفته می‌شود به این معنا که آنها بی‌آن که نبی باشند، فرشتگان در گوششان نجوا کرده و در قلبشان الهام می‌کنند.
در منابع روایی، فاطمه(س) را نیز محدَّثه می‌دانند چرا که فرشتگان با او بی آن که نبی باشد، سخن می‌گفتند. از امام جعفر صادق(ع) نقل شده که سلمان نیز محدَّث بود.
در منابع اهل سنت، از عمر بن خطاب به عنوان محدَّث یاد شده است. عالمان اهل سنت، در شرح محدَّث بودن عمر بن خطاب، گوناگون سخن گفته‌اند.
فرق محدَّث با نبی و رسول
از امام صادق(ع) روایت شده که امام و رسول الله(ص) در شیوه کسب علم از این جهت متفاوت هستند که امام، وحی از جانب خدا را نمی‌شنود و آنچه را رسول الله(ص) می‌بیند، او نمی‌بیند؛ بلکه امام محدَّث است بدین بیان که خداوند فرشته‌ای را به سوی او می‌فرستد تا در گوش او صدایی طنین افکند. عالمان شیعه نیز بر این نکته تأکید دارند که محدَّث اگرچه با فرشته در ارتباط است، اما نبی و رسول نیست و بر او وحی نازل نمی‌شود.
به گفته امام باقر(ع)، ابوالخطاب -از غلات نامدار و بنیانگذار فرقۀ خَطّابیه- به سبب غفلت از فرق محدَّث و نبی، از محدَّث بودن امامان پیامبر بودن آنها را نتیجه گرفت.
فرق تحدیث با الهام
اکثر متکلمان مسلمان، تحدیث را به معنای عام در نظر می‌گیرند که الهام از مصادیق آن است؛ اما برخی از محققان درباره فرق تحدیث و الهام گفته‌اند: در تحدیث، شخص صدای فرشته را می‌شنود؛ (خواه صورت تمثل‌یافته او را ببیند خواه نبیند) اما در الهام، مطلبی به قلب شخص القاء می‌شود بیآنکه صدایی شنیده و یا تصویری دیده شود.
فیض کاشانی در کتاب الوافی بعد از برشمردن شباهت‌های الهام و تحدیث در نحوه دریافت علم غیب، تفاوت آنها را فقط در شیوه رفع حجاب از غیب می‌داند.
فرق تحدیث فرشته و فریب شیطان
امام صادق(ع) در پاسخ به این پرسش که چگونه محدَّث تشخیص می‌دهد در حال شنیدن صدای فرشته است، به این معیار اشاره دارد که تحدیث فرشته، با سکینه و وقار همراه است و محدَّث از این طریق می‌فهمد صدایی که شنیده، صدای فرشته است.
محمدحسین طباطبائی نیز مستند به منابع دینی، در فرق تحدیث فرشته و فریب شیطان به این نکته اشاره دارد که صدای فرشته حق است و شنیدنش با سکینه و اطمینان و وقار همراه است و محدَّث بواسطه تایید و نور الهی مطمئن می‌گردد که این صدای فرشته است اما صدای شیطان گاهی با باطل عجین شده و گاهی به ظاهر حق است اما شنیدنش با اضطراب و نگرانی و دودلی و شتاب و خواری همراه است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۲۰؛ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۲۲۲.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۹۰ش، ج۱۴، ص۲۲۵.
- ↑ سوره مریم، آیات۱۷-۱۹.
- ↑ سوره هود، آیات۷۱-۷۳.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۲۱.
- ↑ هاشمی، ماهیت علم امام، ۱۳۹۶ش، ص۲۴۹.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۲۰-۲۲۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۱۹.
- ↑ سوره احزاب، آیه۴۰.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۶۷.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۶۷-۸۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۷۱ و ج۱۴، ص۲۳۶.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۲۳۶.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۶۷؛ صفار قمی، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۳۴۲.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۱۲.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۶۷-۷۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۴۳.
- ↑ صفار قمی، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۳۴۳.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۶۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۵۴؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۷۰.
- ↑ محمدزاده و نیرومند، «رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه»، ص۵۵-۷۴.
- ↑ هاشمی، ماهیت علم امام، ۱۳۹۶ش، ص۲۵۵.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۷۷-۷۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۷۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۶۸.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۲۱.
منابع
- قرآن
- امینی، عبدالحسین، الغدیر، انتشارات مرکز الغدیر، ۱۴۱۶ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری،دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۹۰ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن،دار القلم، ۱۴۱۲ق.
- صفار قمی، محمد بن حسن، بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد، انتشارات مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۴ق.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب اسلامیۀ، ۱۳۶۲ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، انتشارات مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.