وهب بن عبدالله بن مسلمه
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | وهب بن عبدالله بن مَسْلمه |
| لقب | وهب الخیر |
| ولادت | مدینه |
| وفات | ۷۴ق ، کوفه |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین(ع) |
وهب بن عبدالله بن مَسْلمه مشهور به اَبوجُحَیفه، از طایفه بنی سُوائة بن عامر بن صَعصَعه (در حدود ۷۴ق)، از صحابه پیامبر(ص) و یاران امام علی(ع) بود. وی به هنگام رحلت پیامبر(ص) به بلوغ نرسیده بود. امام علی(ع) در زمان خلافت خود مسئولیت اداره شرطه و بیت المال را برعهده او نهاد و لقب «وهب الخیر» را به وی داد. او در جنگ نهروان در رکاب آن حضرت شرکت کرد. روایاتی در باب اذان، استقبال قبله و نیز اثبات امامت ائمه دوازدهگانه از طریق اهل‌سنت، از وی نقل شده است. او پس از درگذشت اصحاب کهنسال پیامبر(ص)، در کوفه مرجع فقه و حدیث شد.
نسب، ولادت و درگذشت
در برخی منابع نام پدر او جابر یا وهب نیز آمده است.
اگرچه تاریخی درباره ولادت او داده نشده است، ولی به تصریح ابن سعد که برخی از رجال‌شناسان روایت او را تأیید می‌کنند ابوجحیفه به هنگام رحلت پیامبر(ص) به بلوغ نرسیده بود. وی علاوه بر آنچه از پیامبر(ص) دیده و شنیده و سال‌ها بعد به عنوان خاطرات کودکی آنها را باز گفته است، از اصحاب رسول اکرم(ص) چون حضرت علی(ع) و براء بن عازب نیز حدیث روایت کرده است.
وفات ابوجحیفه در اثنای امارت بشر در کوفه واقع شد و برخی چون ابن حبان وفات او را دقیقاً در ۷۴ق دانسته‌اند.
هجرت به کوفه
ابوجحیفه پس از پیامبر(ص) مدت زیادی در مدینه نماند و در پی آبادانی شهر کوفه که از ۱۷ق آغاز شد، همراه خاندان بنی سوائة راهی کوفه گشت و آنجا را به عنوان وطن برگزید.
در عصر حضرت علی(ع)
چنانکه روایت شده است، پس از ورود امام علی(ع) به عراق در ۳۶ق، ابوجحیفه در شمار یاران او درآمد و از وی لقب وهب الخیر گرفت. از نویسندگان امامی، برقی او را در شمار یاران خاص حضرت علی(ع) قرار داده و طوسی نیز بدون هیچ توضیحی وی را در زمره اصحاب آن حضرت آورده است.
گفته‌اند که امیرالمومنین(ع) او را به اداره شرطه (پاسبانان) کوفه منصوب کرد و امور بیت المال را به وی سپرد. به گفته خطیب بغدادی ابوجحیفه در جنگ نهروان در رکاب علی(ع) بود و به همراه او به مداین رفت. همچنین ابن اثیر نقل کرده که او در دیگر جنگ‌های آن حضرت نیز شرکت داشت.
مرجعیت فقهی و حدیثی
با درگذشت اصحاب کهنسال پیامبر(ص)، ابوجحیفه در کوفه مرجع فقه و حدیث شد، چنانکه یعقوبی او را از فقهای دوره عبدالملک بن مروان (حکومت ۶۵-۸۶ق) شمرده است.
روایات وی
از ابوجحیفه احادیث چندانی روایت نشده است. بر پایه شمارشی که نووی به دست داده است، مجموع روایات او از پیامبر(ص) در کتب معتبر حدیث از جمله صحاح سته بالغ بر ۴۵ حدیث بوده که از آن میان ۷ مورد در صحیح بخاری و صحیح مسلم نقل شده است. دو مورد از روایات ابوجحیفه در فقه مورد توجه بیشتری قرار گرفته و در باب اذان و استقبال قبله بدان استناد شده است.
یکی از روایات ابوجحیفه که به ویژه از دیدگاه امامیه حایز اهمیت است و در اثبات امامان دوازدهگانه از طریق روایات اهل سنت بدان استناد می‌شود، حدیث نص پیامبر(ص) بر وجود دوازده خلیفه پس از اوست.
علاوه بر احادیثی که ابوجحیفه از پیامبر(ص) و اصحاب آن حضرت روایت کرده،گاه برخی حکایات تاریخی نیز نقل کرده که از آن جمله می‌توان روایات نصر بن مزاحم از طریق اجلح بن عبدالله کندی را یاد کرد.
راویان وی
گفته‌اند کسانی چون پسرش عون، عامر شعبی، علی بن اقمر، ابواسحاق سبیعی، سلمة بن کهیل، حکم بن عتیبه و اسماعیل بن ابی خالد از او حدیث روایت کرده‌اند.
پذیرفتن هدیه از بشر بن مروان
از ۴۰ق تا کشته شدن مصعب بن زبیر در ۷۱ق، کوفه درگیر فتنه‌های گوناگونی بود که نقش ابوجحیفه و موضع او در جریان آن سال‌ها در هاله‌ای از تاریکی است. او در اواخر عمر، به هنگام امارت بشر بن مروان اموی بر عراق (۷۱-۷۵ق)، برخلاف تنی چند از عالمان کوفه، هدیه ارسال شده از جانب بشر را بدون مخالفت پذیرفت.
پانویس
- ↑ نک: جمهرة انساب العرب، ص۲۷۳؛ الاستیعاب، ج۴، ص۱۵۶۱.
- ↑ الطبقات الکبیر، ج۶، ص۴۲.
- ↑ نک: تاریخ الکبیر، ج۴ (۲)، ص۱۶۲؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۹۶؛ تاریخ طبری، ج۳، ص۱۸۱.
- ↑ نک: الجمع بین الرجال الصحیحین، ج۲، ص۵۴۰.
- ↑ نک: الطبقات الکبیر، ج۶، ص۴۲؛ تاریخ (خلیفه)، ج۱، ص۳۴۹.
- ↑ مشاهیر علماء الامصار، ص۴۶.
- ↑ برای اقوال دیگر، نک: تاریخ الاسلام، ج۳، ص۲۱۹.
- ↑ نک: تاریخ الکبیر، ج۴ (۲)، ص۱۶۲؛ الجرح و التعدیل، ج۴ (۲)، ص۲۲.
- ↑ اسدالغابة، ج۵، ص۹۶ و ص۱۵۷.
- ↑ کتاب الرجال، ص۵.
- ↑ رجال طوسی، ص۶۱.
- ↑ اسدالغابة، ج۵، ص۹۶ و ص۱۵۷.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑ اسدالغابة، ج۵، ص۱۵۷.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۸۲.
- ↑ تهذیب الاسماء و اللغات، ج۱ (۲)، ص۲۰۲.
- ↑ برای متن احادیث، نک: صحیح بخاری، ج۱، ص۵۵، جاهای مختلف؛ صحیح مسلم، ج۱، ص۳۶۰، جاهای مختلف؛ مسند احمد، ج۴، ص۳۰۷-۳۰۹؛ نیز تحفة الاشراف، ج۹، ص۶۹-۱۰۳.
- ↑ نک: تهذیب الاسماء و اللغات، ج۱ (۲)، ص۲۰۱-۲۰۲.
- ↑ نک: الغیبة، ص۷۸؛ تقریب المعارف، ص۱۷۵؛ اعلام الوری، ص۳۶۳؛ المناقب، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ وقعة صفین، ص۱۴۱، ص۴۶۲.
- ↑ نک: الجرح و التعدیل، ج۴ (۲)، ص۲۲؛ الجمع بین الرجال الصحیحین، ج۲، ص۵۴۰-۵۴۱.
- ↑ انساب الاشراف، ج۵، ص۱۷۰.
منابع
- ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۳م.
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسدالغابة، قاهره، ۱۲۸۰ق.
- ابن حبان، محمد، مشاهیر علماء الامصار، به کوشش فلایشهامر، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م.
- ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- ابن سعد، محمد، کتاب الطبقات الکبیر، به کوشش سترستن، لیدن، ۱۹۰۹م.
- ابن شهر آشوب، محمدبن علی، المناقب، قم، چاپخانه علمیه.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
- ابن قیسرانی، محمد بن طاهر، الجمع بین الرجال الصحیحین، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
- ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم، تقریب المعارف، به کوشش رضا استادی، قم، ۱۴۰۴ق.
- ابونعیم اصفهانی، احمدبن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، به کوشش ددرینگ، لیدن، ۱۹۳۱م.
- احمدبن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق.
- بخاری، محمدبن اسماعیل، تاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
- همو، صحیح، استانبول، ۱۳۱۵ق.
- برقی، احمدبن ابی عبدالله، کتاب الرجال، تهران، ۱۳۴۲ش.
- بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، ج۱، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
- همو، همان، ج۵، به کوشش گویتین، بیت المقدس، ۱۹۳۶م.
- حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
- خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق.
- خلیفه بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۷م.
- ذهبی، محمدبن احمد، تاریخ الاسلام، قاهره، ۱۳۶۸ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، بیروت، ۱۳۹۹ق.
- طبری، تاریخ.
- طوسی، محمد ابن حسن، رجال، به کوشش محمد کاظم کتبی، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
- مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، تحفة الاشراف، بمبئی، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.
- مسلم بن حجاج، صحیح، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
- نصر بن مزاحم، وقعة صفین، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق.
- نعمانی، محمدبن ابراهیم، الغیبة، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، قاهره، اداره الطباعة المنیریة.
- هیثمی، علی بن ابی بکر، مجمع الزوائد، قاهره، ۱۳۵۳ق.
- یعقوبی، احمد ابن اسحاق، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: