همام

هَمَّام از شیعیان امام علی(ع) بود که امام علی(ع) خطبه متقین را در پاسخ به درخواست او ایراد کرد. او با شنیدن اوصاف متقین از زبان امام علی(ع) بیهوش شده و درگذشت.

نام و نسب

نام همّام در نهج البلاغه آمده ولی اشاره‌ای به نسب او نشده است. با این حال به گفته محمد بن علی کراجکی، نویسنده قرن پنجم قمری، همّام فرزند عباده بن خیثم و برادرزاده ربیع بن خثیم، از فرماندهان امام علی(ع) و زهاد ثمانیه بوده است. اما ابن ابی‌الحدید در شرح نهج البلاغه او را فرزند شریح بن یزید بن عمر معرفی کرده است.

سید رضی گردآورنده نهج‌البلاغه همّام را فردی عابد معرفی می‌کند. همچنین از امام صادق(ع) نقل شده که او عابد و خداپرست بوده است. برخی منابع همّام را از «اصحاب برانس» دانسته‌اند. اصحاب برانس افراد زاهدی در صدر اسلام بودند که کلاهی به نام بُرنُس بر سر می‌گذاشتند.

ابن ابی‌الحدید همام را از شیعیان امام علی(ع) برشمرده است. کراجکی خطاب همام را به امام علی(ع) که گفت: «ای امیرمومنان! از تو در خواست می‌کنم به حق خداوندی که شما خاندان پیامبر را گرامی داشته و برگزیده و برتری داده است... که ویژگی های شیعیانتان را برای من بیان کنید» شاهدی بر محبت او نسبت به اهل بیت دانسته‌ است.

خطبه متقین

همّام از امام علی(ع) درخواست کرد که پرهیزگاران را به گونه‌ای برایش توصیف کند که گویا به آنان می‌نگرد. امام علی(ع) در پاسخ او درنگی کرد و گفت «ای همّام از خدا بترس و نیکوکار باش «همانا خدا با کسانی است که پرهیزگارند و آنان که نیکو کردارند.» نحل ۱۱۸. همّام به این مقدار قانع نشد و بر خواسته‌اش اصرار ورزید. امام علی(ع) در پاسخ او خطبه متقین را ایراد کرد.

گفته شده وقتی امام علی(ع) حدود ۱۰۵ صفت از صفات متقین را برشمرد، همّام بیهوش شد و در بیهوشی جان داد. امام علی(ع) گفت: به خدا از همین بر او می‌ترسیدم. سپس گفت: پندهای رسا با آنان که شنوای آن هستند چنین کند. امام علی(ع) در تشییع همّام شرکت کرده و بر پیکرش نماز خواند.

پانویس

منابع