عقیق
عَقیق (به انگلیسی: Agate) گونه‌ای گوهرسنگ است که از کوارتز و سنگ یمانی تشکیل شده و دارای انواع و رنگ‌های متنوعی است. عقیق‌ها به‌طور معمول، در میان سنگ‌های دگرگون‌شده و سنگ‌های آتشفشانی، شکل می‌گیرند. بر پایهٔ تحقیقات باستان‌شناسی، نخستین موارد استفادهٔ بشر از عقیق، به هزاره سوم پیش از میلاد و تمدن دره سند بازمی‌گردد. در یونان باستان، از عقیق‌ها به منظور ساخت جواهر و زیورآلات، استفاده می‌شد. عقیق همچنین برای ساخت مُهر و نشان‌های ویژه برای جنگجویان یونانی، مورد استفاده بوده‌است.
| عقیق | |
|---|---|
| اطلاعات کلی | |
| رده‌بندی | از انواع سنگ یمانی |
| فرمول شیمیایی (بخش تکراری) | SiO2 (سیلیسیم دی‌اکسید) |
| دستگاه بلوری | دستگاه بلوری شش‌گوشه (microcrystalline) |
| ویژگی‌ها | |
| رنگ | رگه‌دار |
| رفتار بلوری | Cryptocrystalline silica |
| رَخ | None |
| شکستگی | Conchoidal، دارای لبه‌های بسیار تیز |
| سختی موس | ۶٫۵–۷ |
| جلا | براق |
| رنگ خاکه | سفید |
| شفافیت | نیمه‌شفاف |
| وزن مخصوص | ۲٫۵۸–۲٫۶۴ |
| ضریب شکست | ۱٫۵۳۰–۱٫۵۴۰ |
| دوشکستی | تا +0.004 (B-G) |
| چندرنگ‌نمایی | ندارد |
کانی‌شناسی
ترکیب شیمیایی اصلی عقیق، SiO۲ یا سیلیسیم دی‌اکسید است. گاهی در فرایند تشکیل عقیق، عناصرشیمیایی دیگری نظیر آلومینیوم، آهن، منیزیم، کلسیم، نیکل، کروم در کنار آن قرار گرفته و وارد ساختار بلورین عقیق می‌شوند. این پدیده ممکن است باعث ایجاد انواع و رنگ‌های گوناگون عقیق شود. عقیق، درخشنده و دارای ساختاری بلورین است و گونه‌ای از آن که دارای مقدار زیادی میکا است، دلربا نامیده می‌شود. شکل بلورهای عقیق، نازک و شش‌گوش است. این کانی در پتاسیم هیدروکسید (KOH) حل می‌شود.
ویژگی‌ها و نحوهٔ تشکیل
عقیق‌ها معمولاً به‌صورت دانه‌هایی در حفره‌ها و منافذ موجود در سنگ‌های آتشفشانی یافت می‌شوند. این حفره‌ها محل خروج گازها از گدازه‌های آتشفشانی در حال سرد شدن هستند که در نهایت منجر به ایجاد یک بافت حفره‌ای و متخلخل در سنگ‌های آتشفشانی می‌شود. با ورود مایعات مملو از سیلیس به این حفره‌ها، مراحل شکل‌گیری عقیق، آغاز می‌شود. نخست، لایه نازکی از عقیق، موسوم به لایهٔ پرایمر یا آغازگر، سراسر سطوح حفره و دیواره‌های داخلی آن را می‌پوشاند. در ادامه، شکل‌گیری ساختار بلورین عقیق به آرامی ادامه پیدا می‌کند. وضعیت و شرایط تشکیل عقیق‌ها و ترکیبات شیمیایی موجود در محیط، باعث تولید انواع متنوعی عقیق با ویژگی‌ها، نقش و نگارها و الگوهای رنگی متفاوت می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر مایعات حاوی سیلیس، به‌طور کامل، حفره را پُر نکنند، نوعی عقیق به‌نام عقیق توخالی (Hollow agate) ساخته می‌شود. چنان‌چه در هنگام تشکیل عقیق، اکسیدهایی از آهن یا منگنز در محل موجود باشد، ممکن است در نهایت، سنگی دارای رگه‌های سبز با نام عقیق خزه‌ای ایجاد شود.
تشکیل عقیق بر روی بقایای یک مرجان
علاوه بر سنگ‌های آتشفشانی و سنگ‌های دگرگون‌شده، عقیق‌ها در شرایطی می‌توانند در میان سنگ‌های رسوبی مانند دولومیت و سنگ آهک نیز شکل بگیرند. شکل‌گیری عقیق همچنین در مجاورت سنگواره‌چوب‌ها، بقایای اجساد، صدف و فسیل جانورانی از جمله شکم‌پایان، مرجان‌ها و برجکی‌ها مشاهده شده‌است.
در صنعت و هنر
عقیق به‌دلیل استحکام بسیار بالا و مقاومت آن و عدم واکنش با مواد شیمیایی، در برخی صنایع مورد استفاده است. در تولید برخی از تجهیزات سنجش و اندازه‌گیری دقیق آزمایشگاهی، ساخت هاون‌های آزمایشگاهی و در ساخت ابزارهای مورد استفاده در صنایع چرمکاری، از عقیق استفاده می‌شود. عقیق همچنین در ساخت جواهرات و زیورآلاتی چون سنجاق سینه، گردنبند، انگشتر و در ساخت مهر و تیله مورد استفاده است.
تأثیر بر سلامتی
افزایش ابتلا به بیماری‌های تنفسی مانند سیلیکوزیس و بیماری سل، در کارکنان معادن عقیق در چین و هند، گزارش شده‌است.
منابع
- ↑ Wang, Yifeng; Merino, Enrique (1990-06-01). "Self-organizational origin of agates: Banding, fiber twisting, composition, and dynamic crystallization model". Geochimica et Cosmochimica Acta (به انگلیسی). 54 (6): 1627–1638. Bibcode:1990GeCoA..54.1627W. doi:10.1016/0016-7037(90)90396-3. ISSN 0016-7037.
- ↑ Warr, L.N. (2021). "IMA-CNMNC approved mineral symbols". Mineralogical Magazine. 85: 291–320.
- ↑ "Masterpiece of Greek Art Found in the Griffin Warrior Tomb". Smithsonian Magazine. 7 November 2017.
- ↑ Wikipedia contributors, "Agate," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Agate&oldid=205474813
- ↑ لغتنامه دهخدا، سرواژه عقیق.
- ↑ "Agate: Mineral information, data and localities". www.mindat.org. Retrieved 2020-02-11.
- ↑ T, Moxon (2006). "Agate and chalcedony from igneous and sedimentary hosts aged from 13 to 3480 Ma: a cathodoluminescence study". Mineralogical Magazine. 70 (5): 485–498. Bibcode:2006MinM...70..485M. doi:10.1180/0026461067050347. S2CID 54607138. Retrieved October 1, 2006.
- ↑ "Agate chalcedony: The mineral Agate information and pictures". www.minerals.net (به انگلیسی). Retrieved 2020-02-27.
- ↑ T, Moxon (2006). "Agate and chalcedony from igneous and sedimentary hosts aged from 13 to 3480 Ma: a cathodoluminescence study". Mineralogical Magazine. 70 (5): 485–498. Bibcode:2006MinM...70..485M. doi:10.1180/0026461067050347. S2CID 54607138. Retrieved October 1, 2006.
- ↑ "What Is Moss Agate?" (به انگلیسی). Retrieved 2021-10-09.
- ↑ «Moss Agate gemstone information». www.gemdat.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۰۹.
- ↑ T, Moxon (2006). "Agate and chalcedony from igneous and sedimentary hosts aged from 13 to 3480 Ma: a cathodoluminescence study". Mineralogical Magazine. 70 (5): 485–498. Bibcode:2006MinM...70..485M. doi:10.1180/0026461067050347. S2CID 54607138. Retrieved October 1, 2006.
- ↑ Grant, Ember (2016-06-08). The Second Book of Crystal Spells: More Magical Uses for Stones, Crystals, Minerals... and Even Salt (به انگلیسی). Llewellyn Worldwide. ISBN 978-0-7387-4844-3.
- ↑ Team، Farlang. «Idar Oberstein gemstones, gem cutters & carvers». Farlang (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۰۹.
- ↑ Chaudhury, Nayanjeet; Phatak, Ajay; Paliwal, Rajiv (January 2012). "Co-morbidities among silicotics at Shakarpur: A follow up study". Lung India. 29 (1): 6–10. doi:10.4103/0970-2113.92348. PMC 3276038. PMID 22345906.
- ↑ Jiang, CQ; Xiao, LW; Lam, TH; Xie, NW; Zhu, CQ (July 2001). "Accelerated silicosis in workers exposed to agate dust in Guangzhou, China". American Journal of Industrial Medicine. 40 (1): 87–91. doi:10.1002/ajim.1074. PMID 11439400.
- ↑ Tiwari, RR; Narain, R; Sharma, YK; Kumar, S (September 2010). "Comparison of respiratory morbidity between present and ex-workers of quartz crushing units: Healthy workers' effect". Indian Journal of Occupational and Environmental Medicine. 14 (3): 87–90. doi:10.4103/0019-5278.75695. PMC 3062020. PMID 21461160.