ماه
ماه تنها قمر طبیعی زمین است. این قمر با حدود یک چهارم قطر زمین تقریباً برابر عرض استرالیا است. ماه بزرگترین قمر طبیعی در منظومه شمسی نسبت به اندازه بزرگی سیاره ای که به دور آن می‌چرخد، می‌باشد.
بدر (ماه) با دیدِ نیم‌کره شمالی | |||||||||||||
| طبقه‌بندی | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| صفات | |||||||||||||
| ویژگی‌های مداری | |||||||||||||
| اوج | ۳۶۲۶۰۰ کیلومتر (۳۵۶۴۰۰–۳۷۰۴۰۰ کیلومتر) | ||||||||||||
| حضیض | ۴۰۵۴۰۰ کیلومتر (۴۰۴۰۰۰–۴۰۶۷۰۰ کیلومتر) | ||||||||||||
| ۳۸۴۳۹۹ km (۰٫۰۰۲۵۷ AU) | |||||||||||||
| خروج از مرکز مداری | ۰٫۰۵۴۹ | ||||||||||||
۲۹٫۵۳۰۵۸۹ d (29 d 12 h 44 min 2.9 s) | |||||||||||||
میانگین سرعت مداری | ۱٫۰۲۲ km/s | ||||||||||||
| انحراف | ۵٫۱۴۵° به دائرةالبروج | ||||||||||||
پَس‌روی یک دور در هر ۱۸٫۶ سال | |||||||||||||
پیش‌روی یک دور در هر ۸٫۸۵ سال | |||||||||||||
| ماه | زمین | ||||||||||||
| ویژگی‌های فیزیکی | |||||||||||||
میانگین شعاع | ۱۷۳۷٫۱ km (۰٫۲۷۳ برابر زمین) | ||||||||||||
شعاع استوایی | ۱۷۳۸٫۱ km (۰٫۲۷۳ برابر زمین) | ||||||||||||
شعاع قطبی | ۱۷۳۶٫۰ km (۰٫۲۷۳ برابر زمین) | ||||||||||||
| تخت‌شدگی | ۰٫۰۰۱۲ | ||||||||||||
| ۳٫۷۹۳×۱۰ km (۰٫۰۷۴ برابر زمین) | |||||||||||||
| حجم | ۲٫۱۹۵۸×۱۰ km (۰٫۰۲۰ برابر زمین) | ||||||||||||
| جرم | ۷٫۳۴۲×۱۰ kg (۰٫۰۱۲۳۰۰ برابر زمین) | ||||||||||||
میانگین چگالی | ۳٫۳۴۴ g/cm ۰٫۶۰۶ × زمین | ||||||||||||
| ۱٫۶۲ m/s (۰٫۱۶۵۴ g) | |||||||||||||
| ۰٫۳۹۲۹±۰٫۰۰۰۹ | |||||||||||||
| ۲٫۳۸ km/s | |||||||||||||
دوره چرخش Sidereal | ۲۷٫۳۲۱۶۶۱ d (قفل جزر و مدی) | ||||||||||||
سرعت چرخش استوایی | ۴٫۶۲۷ متر بر ثانیه | ||||||||||||
| |||||||||||||
| سپیدایی | 0.136 | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| ۲۹٫۳ تا ۳۴٫۱ arcminutes | |||||||||||||
| جو | |||||||||||||
فشار سطح |
| ||||||||||||
| ترکیب جو | |||||||||||||
این قمر پنجمین قمر بزرگ در منظومه خورشیدی است. به‌طور کلی ماه بزرگتر از هر سیاره کوتوله شناخته شده‌است. ماه یک جرم سیاره‌ای است که یک جسم سنگی متمایز را تشکیل می‌دهد و آن را به یک سیاره اقماری تحت تعاریف ژئوفیزیکی این اصطلاح تعریف می‌کند. ماه فاقد هر گونه اتمسفر، هیدروسفر یا میدان مغناطیسی قابل توجهی است. گرانش سطحی آن حدود یک ششم گرانش زمین است (۰٫۱۶۵۴ گرم). قمر مشتری آیو تنها قمر منظومه خورشیدی است که گرانش و چگالی سطحی بالاتری نسبت به ماه دارد. گردش به دور زمین در فاصله متوسط ۳۸۴۴۰۰ کیلومتر (۲۳۸۹۰۰ مایل)،[۱۸] یا حدود ۳۰ برابر قطر زمین، تأثیر گرانشی آن اندازه زمانی روز زمین را طولانی می‌کند و محرک اصلی جزر و مد زمین است. گردش ماه به دور زمین یک دوره تقریبی ۲۷٫۳ روزه دارد. در طول هر دوره سینودیک ۲۹٫۵ روزه، مقدار سطح قابل مشاهده ای که توسط خورشید روشن می‌شود از صفر تا ۱۰۰٪ متغیر است و در نتیجه فازهای قمری که اساس ماه‌های یک تقویم قمری را تشکیل می‌دهند، ایجاد می‌شوند. ماه به صورت جزر و مدی به زمین قفل شده‌است، به این معنی که طول یک چرخش کامل ماه روی محور خود باعث می‌شود که همان سمت آن (سمت نزدیک) همیشه رو به زمین باشد و روز قمری کمی طولانی‌تر مانند روز سینودی است. دوره زمانی. با این حال، ۵۹٪ از کل سطح ماه را می‌توان از زمین از طریق تغییر در پرسپکتیو به دلیل رخگردی مشاهده کرد. پذیرفته‌شده‌ترین توضیح مبدأ نشان می‌دهد که ماه حدود ۴٫۵۱ میلیارد سال پیش، اندکی پس از زمین، از قطعات ناشی از برخورد غول پیکر بین سیاره و جسم فرضی به اندازه مریخ به نام Theia شکل گرفت. سپس به دلیل برهم کنش جزر و مدی با زمین به مدار وسیع تری فرورفت. سمت نزدیک ماه با ماریاهای آتشفشانی تیره ("دریاها") مشخص شده‌است، که فضاهای بین ارتفاعات پوسته درخشان باستانی و دهانه‌های برخوردی برجسته را پر می‌کند. بیشتر حوضه‌های ضربه ای بزرگ و سطوح مادیان تا پایان دوره ایمبریا، حدود سه میلیارد سال پیش، در جای خود قرار داشتند. سطح ماه نسبتاً غیر انعکاسی است، با انعکاس کمی روشن‌تر از سطح آسفالت فرسوده. با این حال، به دلیل داشتن قطر زاویه ای بزرگ، ماه کامل درخشان‌ترین جرم آسمانی در آسمان شب است. اندازه ظاهری ماه تقریباً مشابه اندازه خورشید است و به آن اجازه می‌دهد در طول یک خورشید گرفتگی کامل، خورشید را تقریباً به‌طور کامل بپوشاند. هم برجستگی ماه در آسمان زمین و هم چرخه منظم مراحل آن، ارجاعات فرهنگی و تأثیراتی را برای جوامع بشری در طول تاریخ فراهم کرده‌است. چنین تأثیراتی را می‌توان در زبان، نظام‌های تقویمی، هنر و اسطوره‌ها یافت. اولین جسم مصنوعی که به ماه رسید، فضاپیمای بدون خدمه لونا ۲ اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۵۹ بود. به دنبال آن اولین فرود موفقیت‌آمیز توسط Luna 9 در سال ۱۹۶۶ انجام شد. تنها ماموریت‌های انسانی در ماه تا به امروز، برنامه آپولو ایالات متحده بوده‌است که دوازده فضانورد مرد را بین سال‌های ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۲ بر ماه فرود آورد. این ماموریت‌ها و بعداً بدون سرنشین. سنگ‌های ماه برگشتی که برای ایجاد درک دقیق زمین‌شناسی از منشأ ماه، ساختار داخلی و تاریخ بعدی استفاده شده‌اند.
| دوره | دور | میلیون سال پیش |
|---|---|---|
| کوپرنیکی Copernican | امروز - ۱۱۰۰ | |
| اراتوستنی Eratosthenian | ۱۱۰۰ - ۳۲۰۰ | |
| رگباری Imbrian | بالا | ۳۲۰۰ - ۳۸۰۰ |
| پایین | ۳۸۰۰ - ۳۸۵۰ | |
| شهدی Nectarian | ۳۸۵۰ - ۳۹۲۰ | |
| پیشاشهدی Pre-Nectarian | گروه‌های حوضه‌ای Basin Groups | ۳۸۵۰ - ۴۱۵۰ |
| رازینه Cryptic | ۴۱۵۰ - ۴۵۶۷ | |
شکل‌گیری
ماه ۴٫۵۱ میلیارد سال پیش، نزدیک به ۶۰ میلیون سال پس از تشکیل منظومهٔ خورشیدی ایجاد شد. چندین سازوکار برای چگونگی پدید آمدن ماه پیشنهاد شده‌است مانند جدا شدن ماه از پوستهٔ زمین در اثر نیروی گریز از مرکز (که باید گردش اولیهٔ زمین بسیار قوی بوده باشد)، نیروی جاذبهٔ ماه دیگری که پیشتر تشکیل شده‌است(که برای آن باید اتمسفر زمین به طرز غیرمنطقی گسترش یافته باشد که انرژی ماه عبوری را هدر دهد)، تشکیل همزمان ماه و زمین از آغاز به صورت قرص برافزایشی (که نبود یا کمبود فلزها در ماه را نمی‌تواند توضیح دهد). هیچ‌کدام از این فرضیه‌ها نمی‌تواند تکانه زاویه‌ای بزرگ میان ماه و زمین را تأمین کند.
فرضیهٔ پذیرفته‌تر برای پدیداری ماه این است که سامانهٔ ماه-زمین پس از برخورد جِرمی به بزرگی مریخ (به نام تیا) با زمین نخستین به‌وجود آمده‌است (فرضیه برخورد بزرگ). برخورد باعث شد جرم‌هایی از زمین کَنده و وارد مدار زمین شود سپس با گذشت سال‌ها این جرم‌ها یکپارچه شدند و ماه شکل می‌گیرد.
در کنفرانس ۱۹۸۴ کونا، هاوایی، فرضیهٔ برخورد بیش از همه مورد پذیرش قرار گرفت:
پیش از کنفرانس شرکت کنندگان به سه دسته تقسیم می‌شدند، آنهایی که به سه نظریهٔ سنتی تشکیل ماه باور داشتند، گروه اندکی که تازه داشتند برخورد بزرگ را جدی می‌گرفتند و دستهٔ بزرگی که در میانه قرار داشتند، نسبت به بحث بی‌تفاوت بودند و معتقد بودند که این بحث هرگز به نتیجه نمی‌رسد. پس از کنفرانس تنها دو گروه اصلی وجود داشت: گروه طرفداران برخورد بزرگ و ندانم‌گراها
برخوردهای بزرگ در دوران آغازین منظومهٔ خورشیدی بسیار معمول بوده‌است، شبیه‌سازی کامپیوتری برخوردهای پرقدرت نشان داده که جرم هسته ماه با گشتاور (حرکت زاویه دار) سامانه زمین-ماه همخوانی دارد، همچنین شیبه سازی‌های قدیمی نشان دادند که بیشتر جرم ماه از جرم برخوردکننده گرفته شده‌است و نه از زمین نخستین؛ اما شبیه‌سازی‌های تازه‌تر بیان می‌دارد که بخش زیادی از جرم ماه از زمین نخستین گرفته شده‌است. دیگر جرم‌های داخل منظومه خورشیدی مانند وستا و مریخ بر اساس شهاب سنگ‌هایی که از آنها به دست آمده ترکیب‌های ایزوتوپی بسیار متفاوتی از اکسیژن و تنگستن نسبت به آنچه در زمین است دارند اما ماه و زمین ترکیب‌های ایزوتوپی تقریباً یکسانی دارند. نزدیکی ایزوتوپ‌های ماه و زمین می‌تواند ناشی از آمیخته شدن بخارهایی باشد که پس از برخورد ایجاد شده‌است البته بر سر این مطلب هنوز اختلاف نظر وجود دارد.
برخورد بزرگ انرژی زیادی آزاد کرد و مواد آزاد شده دوباره در اثر نیروی گرانش به سامانهٔ ماه-زمین تبدیل شد. این احتمالاً باعث مذاب شدن لایهٔ بیرونی زمین و تشکیل اقیانوسی از مواد مذاب شده‌است؛ به طریق مشابه ماه تازه تشکیل شده هم تأثیر پذیرفته و اقیانوسی از مواد مذاب در سطحش تشکیل شده‌است که عمق آن از ۵۰۰ کیلومتر تا ۱۷۳۷ کیلومتر برآورد می‌شود. همچنین پوستهٔ چهرهٔ دورتر ماه ۵۰ کیلومتر از چهرهٔ نزدیک تر ماه ضخیم‌تر است، پژوهشگران هنوز در این باره تحقیق می‌کنند.
در حالی که فرضیهٔ برخورد بزرگ بسیاری از شواهد را توضیح می‌دهد اما همچنان سوالات بسیاری بی‌پاسخ مانده‌است که مهم‌ترین آنها دربارهٔ ترکیبات ماه است.
در سال ۲۰۰۱ گروهی از دانشگاه کارنگی واشینگتن گزارشی بسیار دقیق از ایزوتوپ‌های سنگ‌های ماه ارایه کردند. با کمال تعجب آنها دریافتند که سنگ‌های بدست آمده از برنامه فضایی آپولو همان نشانه‌های ایزوتوپی را داشتند که سنگ‌های زمین داشت اما با تقریباً با تمام جرم‌های دیگر سامانهٔ خورشیدی متفاوت است. این مشاهده به این دلیل غیرقابل انتظار بود که تصور می‌شود بیشتر مادهٔ سازندهٔ ماه از تیا گرفته شده‌است در سال ۲۰۰۷ نیز اعلام شد که کمتر از ۱ درصد احتمال این وجود دارد که تیا و زمین نشانه‌های ایزوتوپی یکسان داشته باشند. در سال ۲۰۱۲ اعلام شد که دیگر نمونه‌های گرفته شده از ماه توسط آپولو ایزوتوپ‌های تیتانیم یکسان با زمین دارند.
ویژگی‌های فیزیکی
بر طبق یافته‌های جدید آب در ماه موجود است و برخلاف زمین، ماه دارای هوا، زندگی و میدان مغناطیسی نیست. نمی‌توان گفت که ماه کاملاً غیرفعال است، زیرا «ماه‌لرزه» را باید نشانه‌ای از وجود نوعی حرکت در درون آن دانست. ماه در دوران گذشته، آتشفشانهایی داشته‌است؛ اما غالب حفره‌هایی را که در آن می‌بینیم، نتیجه اصابت سنگ‌های آسمانی در نخستین روزهای شکل‌گیری آن است. بعضی از این حفره‌ها عظیمند برای نمونه عمق حفره نیوتون ۸٬۰۰۰ متر است. هنگامی که سفینه فضایی شوروی به نام لونا ۳ از پشت ماه عکس گرفت، دانشمندان دیدند که روی پنهان ماه درست مانند روی آشکار آن نیست. در آنجا، تعداد حفره‌ها بسیار بیشتر بود؛ اما به‌طور کلی، از حفره‌های روی آشنای ماه کوچک‌تر بودند.
جو و خاک ماه
جو کره ماه نسبت به جوّ زمین بسیار رقیق و ناچیز است و به این دلیل صدا در جوّ ماه منتقل نمی‌شود و سطح ماه مکانی خاموش و بی‌صداست. فقدان جوّ واقعی به این معنی است که در سطح ماه، مولکول‌های هوا نیز وجود ندارند تا نور خورشید را بپراکنند و با این کار در آسمان ماه ایجاد رنگ کنند؛ به این دلیل، آسمان ماه همیشه سیاه است. نبودِ جو همچنین باعث می‌شود که شهاب‌سنگ‌های کوچک و بزرگ که پیش از رسیدن به زمین در هوا می‌سوزند، در آسمان ماه نسوزند و به‌آسانی به سطح ماه برسند و با شدت به آن اصابت کنند.
در کرهٔ ماه همچنین سنگ بازالت به فراوانی یافت می‌شود. در زیر بیشتر سطح ماه، گدازههای بازالتی در جریان‌اند. پس از برخورد شهاب‌های کهن به سطح ماه به خاطر نازک شدن سطح، گدازههای بازالت به سطح راه یافت و بخشهای عظیمی از رویه کره را پوشاند. این مناطق بازالتی و تیره‌رنگ کره ماه به نام دریاوارهای ماه شناخته می‌شوند.
خاک ماه تقریباً یک‌رنگ و در همه‌جا خاکستری‌رنگ است و با گرد و غباری پوشیده شده که اصطلاحاً خاکه‌سنگ نامیده می‌شود. ماه در زمین خود صفحات زمین‌ساختی ندارد و از آنجا که در کره زمین کوه‌ها در نتیجه فشرده شدن این صفحات به هم پدید می‌آیند در ماه پدیده کوهزایی منشأ زیرسطحی ندارد و تنها بر اثر برخورد شهاب‌ها است که ماه دارای پستی و بلندی‌هایی شده‌است. ماه مثل زمین روز و شب دارد. روز ماه آن قدر گرم است که می‌تواند سرب را ذوب کند. پدیدهُ تفاوت مفرط دمای شب با روز (°۱۵۳-) و (°۱۲۳+) درجه سلسیوس نتیجهُ دیگری از نبودن جو در ماه است.
دهانه‌ها و دریاوارها
بیش از ۴٬۵ میلیارد سال پیش، سطح ماه به شدت توسط شهاب‌سنگ‌ها بمباران شد و گودال‌های زیادی به نام دهانه در سطح آن به‌وجود آمدند. وسعت بعضی از این دهانه‌های برخوردی به ۳۰۰ کیلومتر (۱۸۵ مایل) می‌رسد که توسط دیواره‌هایی از کوه‌های سنگی که بر اثر برخورد شهاب سنگ‌ها به‌وجود آمده‌اند، محصور شده‌اند. بعضی از گودالها، دیوارهای تراس دار یا حلقه‌های کوهستانی هم مرکز داشته و در اکثر آنها قله‌هایی نیز وجود دارند. دهانه‌هایی که رگه‌های بزرگ و درخشان توف نام دارند، بسیار تماشایی هستند. تعدادی از گودال‌های بزرگتر از گدازه آتشفشانی پر شده و دریاهایی در سطح ماه به‌وجود آورده‌اند.
سوی رو به زمین کره ماه (سوی نزدیک)، ظاهری بسیار متفاوت نسبت به سوی دور آن دارد. علت آن اینست که پهنه‌های زیادی از این سوی ماه بر اثر فعالیت‌های آتشفشانی با گدازههای تیره‌رنگ پوشیده شده‌اند و آبگیروارهای گوناگونی را به‌وجود آورده‌اند ولی سوی دور ماه همچنان به شکل قدیم یعنی آکنده از گودال باقی‌مانده‌است.
حرکاتِ ماه
انسان‌ها از قدیم از کرهٔ ماه و چرخشِ منظم آن برای گاهشماری، به‌ویژه در کشاورزی بهره می‌گرفتند، مسافران و دریانوردان نیز از نور و حضورِ ماه برای جهت‌یابی و ناوبری استفاده می‌کردند؛ ماه همچنین در اسطوره‌های اقوام حضور زیادی دارد و در برخی فرهنگ‌ها حتی آن را به عنوان یک ایزد پرستش می‌کرده‌اند. گرانش (جاذبه) ماه باعث به‌وجود آمدن جزر و مد آب‌های کره زمین می‌شود و گرانش کره ماه همچنین باعث باثبات ماندن محور گردش زمین به دور خود می‌شود که در صورت عدم وجود ماه، انحراف محوری زمین مرتباً تغییر می‌کرد و این امر باعث آشفته شدن آب و هوا و فصل‌ها در زمین می‌شد.
نیمکره‌ای از ماه در اثر پدیدهُ قفل جزر و مدی به‌طور دائمی رو به زمین قرار دارد که سمت پیدای ماه نامیده می‌شود. نیمه پنهان ماه را سمت پنهان ماه می‌نامند.
ماه هر سال حدود ۴ سانتیمتر از زمین دور می‌شود.
حرکت انتقالی، وضعی و شبانه‌روز ماه
از آنجا که همیشه یک سمت ماه به سوی زمین است؛ به‌طور متوسط، ماه در هر ۲۷٫۳۲۱۶۶۱ روز یک بار تناوب مداری یا نجومی دارد (یعنی نسبت به یک ستاره ثابت یکبار بدور زمین حرکت انتقالی دارد) که با حرکت وضعی آن نیز برابر است؛ و به‌طور متوسط در هر ۲۹٫۵۳۰۵۸۹ روز یک بار تناوب هلالی دارد (یعنی هر بار زاییده شدن هلال ماه) که دقیقاً با یک شبانه‌روز در کره ماه و همچنین با یک ماه قمری در تقویم قمری برابر است.
چرا ماه به روی زمین سقوط نمی‌کند
زمین با نیروی گرانش ماه را به سوی خود می‌کشد. اگر انسان ماه را که در حقیقت بی‌وقفه به دور سیاره ما می‌چرخد، از گردش بازمی‌داشت، ماه فقط برای مدت کوتاهی ثابت می‌ایستاد، آنگاه با سرعتی فزاینده به سمت زمین می‌شتافت و در نهایت با آن برخورد می‌کرد. البته این عمل میسر نیست. ماه از همان زمان‌های اولیه با سرعتی برابر ۳۶۵۹ کیلومتر در ساعت به دور زمین در حال گردش بوده‌است. در اثر این حرکت گردشی، یک نیروی گریز از مرکز به سمت خارج ایجاد می‌شود، که درست به اندازه نیروی گرانش زمین که به سمت داخل کشش دارد، است. این دو نیروی مخالف، اثر یکدیگر را به‌طور متقابل خنثی می‌کنند، به نحوی که ماه همواره بر مدار خود باقی می‌ماند.
هلال و بدر چگونه تشکیل می‌شود
خورشید خود می‌درخشد، ماه را از این رو می‌بینیم که خورشید به آن می‌تابد. اگر آن روی ماه که به سوی ماست، به‌طور کامل مورد تابش خورشید قرار گیرد، ما ماه را به صورت قرص کامل و به عبارت دیگر در حالت بدر مشاهده می‌کنیم. اگر نور خورشید فقط قسمتی از آن روی ماه را که بسوی ماست دربر گیرد، ما ماه را بر حسب میزان تابش نور به صورت هلال باریک نوری، نیم قرص یا به صورت یک گلوله تقریباً گرد نورانی می‌بینیم. این پدیده‌های نوری را فازها یا صورتهای مختلف ماه می‌نامند.
هنگامی که ماه در جهت تابش خورشید قرار گیرد، دیده نمی‌شود، زیرا در تابش شدید خورشید محو می‌گردد و علاوه بر این، آن روی ماه که بسوی ماست مورد تابش واقع نمی‌گردد. این وضعیت را ماه نو می‌نامیم. اکنون ماه بر روی مدار خود به حرکت ادامه می‌دهد و پس از چند روز به‌طور محسوسی در سمت چپ یا در شرق خورشید واقع می‌شود. در این وضعیت قسمت کوچکی از نیمه رو به زمین ماه، تحت تابش نور خورشید قرار می‌گیرد. در این دوران ماه را در اوایل شب به صورت داس باریکی که البته روز به روز بر قطر هلال آن افزوده می‌شود، مشاهده می‌کنیم، زیرا در این وضع ماه بعد از خورشید غروب می‌کند.
تقریباً یک هفته پس از ماه نو، از دید ناظر زمینی، ماه دقیقاً از پهلو مورد تابش نور خورشید واقع می‌شود. در این حالت انسان نیمی از ماه را تاریک و نیم دیگر را روشن می‌یابد؛ این وضعیت یک‌چهارم نخست نامیده می‌شود. دوباره یک هفته بعد، ماه از دید این ناظر، دقیقاً در مقابل خورشید قرار می‌گیرد. در این حالت ماه به صورت قرص کامل نورانی می‌شود، که به آن بدر (یا در اصطلاح عامیانه ماه شب چهاردهم) می‌گویند.
از این حالت به بعد از قطر قسمت نورانی ماه کاسته می‌شود. تقریباً هفت روز پس از بدر، دوباره یک‌چهارم دوم حادث می‌شود. ماه در این حالت از دید ناظر زمینی اکنون در سمت راست یا در غرب خورشید قرار دارد و به عبارت دیگر قبل از طلوع خورشید در آسمان صبحگاهی پدیدار می‌شود، تا بالاخره دوباره به وضعیت ماه نو می‌رسد.
فاصله
ماه نزدیک‌ترین جِرم آسمانی به زمین است و کرهٔ ماه در حدود سی برابر قطر زمین از زمین فاصله دارد. میانگین فاصلهٔ ماه تا زمین ۳۸۴٬۴۰۳ کیلومتر و قطر ماه ۳٬۴۷۶ کیلومتر است. به‌خاطر این نزدیکیِ نسبیِ فاصله، ماه در آسمان شب تقریباً به‌اندازهٔ خورشید دیده می‌شود، و گاه با گذر از جلوِ خورشید، باعث خورشیدگرفتگی نیز می‌شود.
مَهتاب نوری است که از خورشید آمده و از سطح ماه رو به کره زمین بازتابانده شده. نور تقریباً در مدت ۱٫۳ ثانیه فاصله بین زمین تا ماه را طی می‌کند.
گام‌های ماه
همیشه ۵۰ درصد سطح ماه در معرض نور خورشید قرار دارد. میزان ناحیه روشن ماه، به موقعیت ماه نسبت به زمین و خورشید بستگی دارد. اندازه ناحیه قابل رویت، از کاملاً تاریک تا ماه کامل متغیر است. این دوره کامل هشت مرحله دارد که اهله ماه نامیده می‌شوند. چرخه گام‌های ماه، هر ۲۹٫۵۳ روز کامل می‌شود.
خانه‌های ماه
خانه‌های ماه، تقسیم‌بندی حرکت شبانه‌روزیِ ماه نسبت بر روی دائرةالبروج است که به ۲۸ خانه تقسیم شده‌است.
رخگردی
رخگردی یا لیبراسیون پدیده پدیدار شدن ۹ درصد از گوشه‌های نیمه ناآشکار ماه به صورت متناوب در زمانبندی گردش ماهانه ماه است.
سَمتِ پنهانِ ماه
سَمتِ پنهانِ ماه نیمکره‌ای از کرهٔ ماه است که به‌طور دائمی از کرهٔ زمین روی‌گردان است. سمتِ رو به زمین از کرهٔ ماه را سمت پیدای ماه می‌نامند. سمت پنهان ماه نخستین بار در سال ۱۹۵۹ توسط کاوشگر لونا ۳ شوروی عکس‌برداری شد و نخستین رؤیت مستقیم با چشم انسان در سال ۱۹۶۸ و در جریان مأموریت آپولو ۸ صورت گرفت. تا امروز جمعاً ۲۴ انسان موفق به مشاهدهٔ عینی سمت پنهان ماه شده‌اند. این افراد فضانوردان مأموریت‌های آپولو ۸ و آپولو ۱۰ تا ۱۷ بوده‌اند.
رصد و اکتشاف
انسان تاکنون ۷۳ مأموریت فضایی به سوی ماه انجام داده‌است. تغییرات دمایی زیاد بر سطح ماه، تابش‌های زیان بار کیهانی و بارش انواع شهاب‌سنگ‌ها اسکان انسان در ماه را با دشواری‌هایی روبه‌رو می‌کند. پژوهشگران آژانس فضایی ژاپن موفق به کشف حفره‌ای گدازه‌ای در کره ماه شده‌اند که به باور آنها این حفره مکانی مناسب برای ساخت اقامتگاه‌های فضایی در آینده‌ای نه چندان دور خواهد بود.
سفر به ماه با فناوری‌های کنونی سه روز به درازا می‌کشد و ماه تنها کره خارج از زمین است که انسان‌ها بر آن گام نهاده‌اند. در سال ۱۹۶۹ سازمان ناسا اعلام کرد که نخستین فضانوردان به نام‌های نیل آرمسترانگ و باز آلدرین در قالب پروژه آپولو بر سطح ماه فرود آمدند.
مأموریت‌های تجاری پیش‌بینی‌شده
در سال ۲۰۰۷ بنیاد جایزهٔ ایکس با همراهی گوگل جایزه لونار ایکس گوگل را جهت تشویق و ترغیب فعالیت‌های تجاری به سمت ماه راه‌اندازی کردند. برای نخستین اقدام خصوصی که تا پایان مارس ۲۰۱۸ برای رسیدن به ماه با یک فرودگر رباتیک صورت می‌گرفت، جایزه‌ای به مبلغ ۲۰ میلیون دلار، و برای دستیابی به شاخص‌های فراتر از آن نیز یک جایزهٔ ۱۰ میلیون دلاری در نظر گرفته شده‌بود. بر پایه گزارش‌ها، تا ماه اوت ۲۰۱۶ تعداد ۱۶ تیم در این رقابت شرکت می‌کرده‌اند. در ژانویه ۲۰۱۸ این بنیاد اعلام کرد که با توجه به این که هیچ‌یک از تیم‌های فینالیست قادر نخواهند بود که تا پیش از موعد مقرر اقدام به پرتاب فضاپیما کنند، این جایزه غیرقابل دریافت خواهد بود.
در اوت ۲۰۱۶ دولت ایالات متحده آمریکا اجازهٔ فرود بر روی ماه را برای یک شرکت نوپای مستقر در این کشور با نام «مون اکسپرس» صادر کرد. این اولین باری بود که حق انجام چنین کاری به یک سرمایه‌گذاری خصوصی اعطا می‌شد. این تصمیم به‌عنوان سابقه‌ای در نظر گرفته می‌شود که به تعریف استانداردهای نظارتی برای فعالیت‌های تجاری در اعماق فضا در آینده کمک کرد. از آن زمان تاکنون عملیات شرکت‌ها به روی زمین یا اطراف آن محدود شده‌است.
در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸ ناسا اعلام کرد که نه شرکت بازرگانی در قالب آنچه که با عنوان خدمات محموله‌های قمری تجاری شناخته می‌شود، برای رسیدن به قراردادی با یکدیگر رقابت خواهند کرد که طبق آن قرارداد قادر خواهند بود تا محموله‌های کوچکی را به ماه ارسال کنند. جیم برایدنستاین، مدیر ناسا گفته‌است: «ما در حال بنا کردن یک قابلیت آمریکایی بومی هستیم تا به سطح ماه رفت و آمد کنیم.»
تأثیر انسانی
علاوه بر ردپاهای برجای مانده از فعالیت‌های انسانی بر روی ماه، تأسیسات دائمی از پیش معین‌شده‌ای نظیر اثر هنری موزهٔ ماه، پیام‌های حسن نیت آپولو ۱۱، پلاک قمری، یادبود فضانورد افتاده، و مصنوعات دیگری نیز وجود داشته‌اند.
ستاره‌شناسی از روی ماه
ماه محلی مناسب برای استقرار تلسکوپ‌ها است چون فاصلهٔ آن بازمین کم است، نگرانی برای قوهٔ دید نجومی در آن وجود ندارد، دهانه‌های نزدیک قطب‌های ماه به‌طور دائمی تاریک و سرد بوده و برای تلسکوپ‌های فروسرخ سودمند و کاربردی هستند. رادیو تلسکوپ‌های مستقر در سوی دیگر ماه نیز در برابر تداخل با امواج رادیویی زمین محافظت می‌شوند. اگرچه خاک ماه برای بخشهای متحرک تلسکوپ‌ها مشکلاتی را ایجاد می‌کند، اما ترکیب نانولوله‌های کربنی و اپوکسی می‌تواند در ساخت آینه‌هایی با قطر تا ۵۰ متر به‌کار گرفته‌شود. تلسکوپ سمت‌الرأس قمری با استفاده از مایع یونی با کمترین هزینه ساخته می‌شود.
در آوریل ۱۹۷۲ در مأموریت آپولو ۱۶ با استفاده از طیف‌سنج/دوربین فرابنفش دور طیف‌ها و تصاویر نجومی متنوعی در طیف فرابنفش به‌ثبت رسید.
وضعیت حقوقی
با وجود این که سطح‌نشین‌های لونا پرچم‌های شوروی را بر روی ماه پراکنده کرده‌بودند، و پرچم‌های ایالات متحده توسط فضانوردان آپولو به‌طور نمادین در منطقهٔ فرودشان کاشته شده‌بودند، اما هیچ کشوری ادعای مالکیت بر هیچ‌یک از بخشهای سطح ماه را ندارد. روسیه، چین و ایالات متحدهٔ آمریکا هرسه عضو پیمان فضای بیرونی سال ۱۹۶۷ هستند، که بر پایهٔ آن، ماه و تمام فضای بیرونی به‌عنوان قلمروی همهٔ بشریت شناخته شده‌اند. این پیمان استفاده از ماه را به استفاده با اهداف صلح‌آمیز محدود کرده و استقرار تأسیسات نظامی و جنگ‌افزارهای کشتارجمعی را صراحتاً منع کرده‌است.
در سال ۱۹۷۹ پیمان ماه ایجاد شد تا بهره‌برداری از منابع ماه توسط هر یک از کشورها را محدود کند، اما این پیمان تا ماه نوامبر ۲۰۱۶ تنها توسط ۱۸ کشور به امضا رسیده و تصویب شده‌بود که هیچ‌یک از آنها مشغول برنامهٔ اکتشاف فضایی انسانی که راه‌اندازی آن به‌عهدهٔ خودش بوده‌باشد نبوده یا برنامه‌ای برای اجرای آن نداشته‌است. گرچه چندین شخص حقیقی ادعای مالکیت بر بخش‌ها یا کلیت ماه را داشته‌اند، اما هیچ‌یک از این‌ها معتبر و موثق در نظر گرفته نشده‌اند.
در فرهنگ
اسطوره‌شناسی
تضاد نور میان ارتفاعات درخشان‌تر و دریاوارهای تاریک باعث خلق الگوهایی می‌شوند که از نظر فرهنگ‌های مختلف به‌شکل‌هایی نظیر انسانی در ماه، خرگوش، بوفالو و اشکال دیگری دیده شده‌اند. ماه در بسیاری از تمدن‌های باستانی و ماقبل تاریخی دارای شخصیت یک خدای قمری و دیگر پدیده‌های فراطبیعی بوده‌است، و ترویج مناظر طالع‌بینی ماه امروزه نیز ادامه دارد.
در دین نیاهندواروپایی شخصیت خدای مذکری به‌نام مت‌نات به ماه نسبت داده شده‌است. سومری‌های باستان معتقد بودند که ماه همان خدای نانا، پدر اینانا، ایزدبانوی سیارهٔ زهره، و اوتو، خدای خورشید بوده‌است. نانا بعداً با نام سین شناخته‌شد و منحصراً به افسون و جادوگری ربط پیدا کرد. در اسطوره‌شناسی یونانی-رومی خورشید و ماه به‌ترتیب به‌عنوان مرد و زن نمود یافته‌اند (هلیوس/سل و سلنه/لونا). این سیر تکاملی منحصر به شرق دریای مدیترانه است، و در سنت یونان آثار یک خدای قمری مذکر در پیکرهٔ منلائوس حفظ شده‌است.
در شمایل‌نگاری بین‌النهرینی هلال نماد اصلی نانا-سین بود. در هنر یونان باستان، سلنه، ایزدبانوی ماه، با یک هلال در پوشش سر خود تصویر شده‌است؛ آرایش این هلال به گونه‌ای است که یادآور شاخ است. چیدمان ماه و ستاره نیز به عصر برنز بازمی‌گردد، جایی که این نماد نمایانگر ترکیب خورشد و ماه، یا ماه و سیارهٔ زهره بوده‌است. این نماد به‌عنوان نشان آرتمیس و هکاته استفاده‌شد، و سپس بواسطهٔ حمایت هکاته، به‌عنوان نماد بیزانتیوم مورد استفاده قرار گرفت.
در اواخر قرون وسطی، سنت نمادینی برای نمایش دادن خورشید و ماه با صورت شکل گرفت.
شق‌القمر (به عربی: انشقاق‌القمر) معجزه‌ای است که به محمد نسبت داده شده‌است.
تقویم
جنون
ماه در ادبیات و اساطیر ایرانی
ماه را در فارسی ماج و ماس و مج و مهیر نیز گفته‌اند. صورتهای این واژه در زبان‌های ایرانی کهن‌تر مانگ بوده‌است. در ادبیات عرفانی همچنین گوهر شب‌چراغ کنایه از ماه است.
در ستاره‌شناسی کهن گفته می‌شد که خانهٔ ماه سرطان است و شرف او در ثور است و این‌که ماه در فلک اول است و یکی از کواکب یا سیارات سبعه است. در ادبیات فارسی تابان، شب‌گرد، ناشسته‌رو، مهرپرور از صفات و شمع، چراغ، مشعله، شعله، نقره چنبر، دایره، شیشه، ساغر، پیمانه، قرص، ترنج، سیب، نسرین، صندل، پنبه، گوی، کف، پنجه از تشبیهات ماه است.
در اساطیر میان‌رودان خدای ماه را ایزدبانو سین می‌نامند.
توصیف ماه در شاهنامه فردوسی:
| چراغست مر تیره‌شب را بسیچ | به بد تا توانی تو هرگز مپیچ | |
| چو سی روز گردش بپیمایدا | شود تیره‌گیتی بدو روشنا | |
| پدید آید آنگاه باریک و زرد | چو پشت کسی کو غم عشق خوَرد | |
| چو بیننده دیدارش از دور دید | هم اندر زمان او شود ناپدید | |
| دگر شب نمایش کند بیشتر | ترا روشنایی دهد بیشتر | |
| به دو هفته گردد تمام و درست | بدان بازگردد که بود از نخست | |
| بود هر شبانگاه باریک‌تر | به خورشید تابنده نزدیک‌تر | |
| بدینسان نهادش خداوند داد | بود تا بود هم بدین یک نهاد |
نگارخانه
دو مرد تأمل کرده به ماه اثر کاسپار داوید فریدریش
جستارهای وابسته
یادداشت‌ها
- ↑ بین °۱۸٫۲۹ تا °۲۸٫۵۸ نسبت به استوای کره زمین.
- ↑ There are a number of near-Earth asteroids, including 3753 Cruithne, that are co-orbital with Earth: their orbits bring them close to Earth for periods of time but then alter in the long term (Morais et al, 2002). These are quasi-satellites – they are not moons as they do not orbit Earth. For more information, see Other moons of Earth.
- ↑ The maximum value is given based on scaling of the brightness from the value of −12.74 given for an equator to Moon-centre distance of 378 000 km in the NASA factsheet reference to the minimum Earth–Moon distance given there, after the latter is corrected for Earth's equatorial radius of 6 378 km, giving 350 600 km. The minimum value (for a distant new moon) is based on a similar scaling using the maximum Earth–Moon distance of 407 000 km (given in the factsheet) and by calculating the brightness of the earthshine onto such a new moon. The brightness of the earthshine is [ Earth albedo × (Earth radius / Radius of Moon's orbit) ] relative to the direct solar illumination that occurs for a full moon. (Earth albedo = 0.367; Earth radius = (polar radius × equatorial radius) = 6 367 km.)
- ↑ The range of angular size values given are based on simple scaling of the following values given in the fact sheet reference: at an Earth-equator to Moon-centre distance of 378 000 km, the angular size is 1896 arcseconds. The same fact sheet gives extreme Earth–Moon distances of 407 000 km and 357 000 km. For the maximum angular size, the minimum distance has to be corrected for Earth's equatorial radius of 6 378 km, giving 350 600 km.
- ↑ Lucey et al. (2006) give 10 particles cm by day and 10 particles cm by night. Along with equatorial surface temperatures of 390 K by day and 100 K by night, the ideal gas law yields the pressures given in the infobox (rounded to the nearest order of magnitude): 10 Pa by day and 10 Pa by night.
- ↑ age
- ↑ *Meh1not
منابع
- کتاب اطلس منظومه خورشیدی نوشته پاتریک مور
- ↑ Wieczorek, M.; et al. (2006). "The constitution and structure of the lunar interior". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60 (1): 221–364. doi:10.2138/rmg.2006.60.3.
- ↑ Lang, Kenneth R. (2011), The Cambridge Guide to the Solar System, 2nd ed. , Cambridge University Press.
- ↑ Morais, M.H.M.; Morbidelli, A. (2002). "The Population of Near-Earth Asteroids in Coorbital Motion with the Earth". Icarus. 160 (1): 1–9. Bibcode:2002Icar..160....1M. doi:10.1006/icar.2002.6937.
- ↑ Williams, Dr. David R. (2 February 2006). "Moon Fact Sheet". NASA (National Space Science Data Center). Retrieved 31 December 2008.
- ↑ Smith, David E.; Zuber, Maria T.; Neumann, Gregory A.; Lemoine, Frank G. (1 January 1997). "Topography of the Moon from the Clementine lidar". Journal of Geophysical Research. 102 (E1): 1601. Bibcode:1997JGR...102.1591S. doi:10.1029/96JE02940.
- ↑ Williams, James G.; Newhall, XX; Dickey, Jean O. (1996). "Lunar moments, tides, orientation, and coordinate frames". Planetary and Space Science. 44 (10): 1077–1080. Bibcode:1996P&SS...44.1077W. doi:10.1016/0032-0633(95)00154-9.
- ↑ Matthews, Grant (2008). "Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES". Applied Optics. 47 (27): 4981–93. Bibcode:2008ApOpt..47.4981M. doi:10.1364/AO.47.004981. PMID 18806861.
- ↑ A.R. Vasavada, D.A. Paige, and S.E. Wood (1999). "Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits". Icarus. 141 (2): 179–193. Bibcode:1999Icar..141..179V. doi:10.1006/icar.1999.6175.
- ↑ Lucey, P.; Korotev, Randy L.; et al. (2006). "Understanding the lunar surface and space-Moon interactions". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60 (1): 83–219. doi:10.2138/rmg.2006.60.2.
- ↑ Barboni, M.; Boehnke, P.; Keller, C.B.; Kohl, I.E.; Schoene, B.; Young, E.D.; McKeegan, K.D. (2017). "Early formation of the Moon 4.51 billion years ago". Science Advances. 3 (1): e1602365. Bibcode:2017SciA....3E2365B. doi:10.1126/sciadv.1602365. PMC 5226643. PMID 28097222.
- ↑ Binder, A. B. (1974). "On the Origin of the Moon by Rotational Fission". Moon (به انگلیسی). 11: 53. doi:10.1007/BF01877794.
- ↑ Stroud, Rick (2009). The Book of the Moon. Walken and Company. pp. 24–27. ISBN 978-0-8027-1734-4. Archived from the original on 17 June 2020. Retrieved 11 November 2019.
- ↑ Mitler, H. E. (1975). "Formation of an Iron-Poor Moon by Partial Capture, or: Yet Another Exotic Theory of Lunar Origin". Icarus (به انگلیسی). 24: 256. doi:10.1016/0019-1035(75)90102-5.
- ↑ Stevenson, D.J. (1987). "Origin of the moon–The collision hypothesis". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 15 (1): 271–315. Bibcode:1987AREPS..15..271S. doi:10.1146/annurev.ea.15.050187.001415.
- ↑ G. Jeffrey Taylor (1998-12-31). "PSR Discoveries:Hot Idea: Origin of the Earth and Moon". www.psrd.hawaii.edu (به انگلیسی). Retrieved 2019-10-17.
- ↑ "Asteroids Bear Scars of Moon's Violent Formation". 16 April 2015. Archived from the original on 8 October 2016.
- ↑ Dana Mackenzie (21 ژوئیه 2003). The Big Splat, or How Our Moon Came to Be. John Wiley & Sons. pp. 166–168. ISBN 978-0-471-48073-0. Archived from the original on 1 January 2016.
- ↑ Canup, R.; Asphaug, E. (2001). "Origin of the Moon in a giant impact near the end of Earth's formation". Nature. 412 (6848): 708–712. Bibcode:2001Natur.412..708C. doi:10.1038/35089010. PMID 11507633.
- ↑ "Earth-Asteroid Collision Formed Moon Later Than Thought". National Geographic. 28 October 2010. Archived from the original on 18 April 2009. Retrieved 7 May 2012.
- ↑ Kleine, Thorsten (2008). "2008 Pellas-Ryder Award for Mathieu Touboul" (PDF). Meteoritics and Planetary Science. 43 (S7): A11. Bibcode:2008M&PS...43...11K. doi:10.1111/j.1945-5100.2008.tb00709.x. Archived from the original (PDF) on 27 July 2018. Retrieved 27 October 2019.
- ↑ Touboul, M.; Kleine, T.; Bourdon, B.; Palme, H.; Wieler, R. (2007). "Late formation and prolonged differentiation of the Moon inferred from W isotopes in lunar metals". Nature. 450 (7173): 1206–1209. Bibcode:2007Natur.450.1206T. doi:10.1038/nature06428. PMID 18097403.
- ↑ "Flying Oceans of Magma Help Demystify the Moon's Creation". National Geographic. 8 April 2015. Archived from the original on 9 April 2015.
- ↑ Pahlevan, Kaveh; Stevenson, David J. (2007). "Equilibration in the aftermath of the lunar-forming giant impact". Earth and Planetary Science Letters. 262 (3–4): 438–449. arXiv:1012.5323. Bibcode:2007E&PSL.262..438P. doi:10.1016/j.epsl.2007.07.055. S2CID 53064179.
- ↑ Nield, Ted (2009). "Moonwalk (summary of meeting at Meteoritical Society's 72nd Annual Meeting, Nancy, France)". Geoscientist. 19: 8. Archived from the original on 27 September 2012.
- ↑ Warren, P. H. (1985). "The magma ocean concept and lunar evolution". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 13 (1): 201–240. Bibcode:1985AREPS..13..201W. doi:10.1146/annurev.ea.13.050185.001221.
- ↑ Tonks, W. Brian; Melosh, H. Jay (1993). "Magma ocean formation due to giant impacts". Journal of Geophysical Research. 98 (E3): 5319–5333. Bibcode:1993JGR....98.5319T. doi:10.1029/92JE02726.
- ↑ «Inside the Moon | About the Moon». Moon: NASA Science. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۷.
- ↑ Daniel Clery (11 October 2013). "Impact Theory Gets Whacked". Science. 342 (6155): 183–185. Bibcode:2013Sci...342..183C. doi:10.1126/science.342.6155.183. PMID 24115419.
- ↑ Wiechert, U.; et al. (October 2001). "Oxygen Isotopes and the Moon-Forming Giant Impact". Science. 294 (12): 345–348. Bibcode:2001Sci...294..345W. doi:10.1126/science.1063037. PMID 11598294. Archived from the original on 20 April 2009. Retrieved 5 July 2009.
- ↑ Pahlevan, Kaveh; Stevenson, David (October 2007). "Equilibration in the Aftermath of the Lunar-forming Giant Impact". Earth and Planetary Science Letters. 262 (3–4): 438–449. arXiv:1012.5323. Bibcode:2007E&PSL.262..438P. doi:10.1016/j.epsl.2007.07.055.
- ↑ "Titanium Paternity Test Says Earth is the Moon's Only Parent (University of Chicago)". Astrobio.net. 5 April 2012. Archived from the original on 8 August 2012. Retrieved 3 October 2013.
- ↑ Tabor, Abigail (2019-04-11). "What is LADEE, the Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer?". NASA (به انگلیسی). Retrieved 2019-10-22.
- ↑ Steigerwald, Bill (2019-04-01). "Meteoroid Strikes Eject Precious Water From Moon". NASA (به انگلیسی). Retrieved 2019-10-22.
- ↑ Jessica Culler. "Ice Confirmed at the Moon's Poles". NASA/JPL (به انگلیسی). Retrieved 2019-10-22.
- ↑ "Scientists spy new evidence of water in the Moon's interior". Brown University (به انگلیسی). Archived from the original on 21 October 2019. Retrieved 2019-10-22.
- ↑ The Universe (season 1) - History Channel در یوتیوب. A look at the formation of the Moon. 2007
- ↑ زمین‌شناسی (به انگلیسی)، بازدید: مارس ۲۰۰۹.
- ↑ Moon Fact Sheet - the NSSDC! - NASA nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html
- ↑ آسیموف، ایزاک، ماه زمین، ترجمه محمدرضا غفاری، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ ششم ۱۳۷۴، ص۳۱
- ↑ لیتام، کاترین (۸ اکتبر ۲۰۲۱). «تاثیر ظریف ماه روی آب‌وهوای زمین». bbc.com/persian. بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۸ اکتبر ۲۰۲۱.
- ↑ "Departement Natuurkunde". Universiteit Utrecht (به هلندی). 2014-07-09. Retrieved 2019-10-14.
- ↑ کنجکاو، کشف مکانی برای سکونت در ماه، از: خبرگزاری مهر: کد خبر: ۰۲۷۴۰ تاریخ انتشار: ۱۳ دی. ۱۳۸۸
- ↑ Chang, Kenneth (24 January 2017). "For 5 Contest Finalists, a $20 Million Dash to the Moon". The New York Times. ISSN 0362-4331. Archived from the original on 15 July 2017. Retrieved 2 November 2019.
- ↑ Mike Wall (16 August 2017), "Deadline for Google Lunar X Prize Moon Race Extended Through March 2018", space.com, retrieved 2 November 2019
- ↑ McCarthy, Ciara (3 August 2016). "US startup Moon Express approved to make 2017 lunar mission". The Guardian. ISSN 0261-3077. Archived from the original on 30 July 2017. Retrieved 2 November 2019.
- ↑ "An Important Update From Google Lunar XPRIZE". Google Lunar XPRIZE. 23 January 2018. Archived from the original on January 24, 2018. Retrieved 2 November 2019.
- ↑ "Moon Express Approved for Private Lunar Landing in 2017, a Space First". Space.com. Archived from the original on 12 July 2017. Retrieved 2 November 2019.
- ↑ Chang, Kenneth; no (29 November 2018). "NASA's Return to the Moon to Start With Private Companies' Spacecraft". The New York Times (به انگلیسی). The New York Times. Archived from the original on 1 December 2018. Retrieved 2 November 2019.
- ↑ "NASA - Ultraviolet Waves". Science.hq.nasa.gov. 27 September 2013. Archived from the original on 17 October 2013. Retrieved 7 October 2019.
- ↑ Takahashi, Yuki (September 1999). "Mission Design for Setting up an Optical Telescope on the Moon". California Institute of Technology. Archived from the original on 6 November 2015. Retrieved 7 October 2019.
- ↑ Chandler, David (15 February 2008). "MIT to lead development of new telescopes on moon". MIT News. Archived from the original on 4 March 2009. Retrieved 7 October 2019.
- ↑ Naeye, Robert (6 April 2008). "NASA Scientists Pioneer Method for Making Giant Lunar Telescopes". Goddard Space Flight Center. Archived from the original on 22 December 2010. Retrieved 8 October 2019.
- ↑ Bell, Trudy (9 October 2008). "Liquid Mirror Telescopes on the Moon". Science News. NASA. Archived from the original on 23 March 2011. Retrieved 8 October 2019.
- ↑ "Far Ultraviolet Camera/Spectrograph". Lpi.usra.edu. Archived from the original on 3 December 2013. Retrieved 8 October 2019.
- ↑ "Can any State claim a part of outer space as its own?". United Nations Office for Outer Space Affairs. Archived from the original on 21 April 2010. Retrieved 28 March 2010.
- ↑ "How many States have signed and ratified the five international treaties governing outer space?". United Nations Office for Outer Space Affairs. 1 January 2006. Archived from the original on 21 April 2010. Retrieved 28 March 2010.
- ↑ "Do the five international treaties regulate military activities in outer space?". United Nations Office for Outer Space Affairs. Archived from the original on 21 April 2010. Retrieved 28 March 2010.
- ↑ "Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial Bodies". United Nations Office for Outer Space Affairs. Archived from the original on 9 August 2010. Retrieved 28 March 2010.
- ↑ "The treaties control space-related activities of States. What about non-governmental entities active in outer space, like companies and even individuals?". United Nations Office for Outer Space Affairs. Archived from the original on 21 April 2010. Retrieved 28 March 2010.
- ↑ "Statement by the Board of Directors of the IISL On Claims to Property Rights Regarding The Moon and Other Celestial Bodies (2004)" (PDF). International Institute of Space Law. 2004. Archived from the original (PDF) on 22 December 2009. Retrieved 28 March 2010.
- ↑ "Further Statement by the Board of Directors of the IISL On Claims to Lunar Property Rights (2009)" (PDF). International Institute of Space Law. 22 March 2009. Archived from the original (PDF) on 22 December 2009. Retrieved 28 March 2010.
- ↑ Dexter, Miriam Robbins (1984). "Proto-Indo-European Sun Maidens and Gods of the Moon". Mankind Quarterly. 25 (1 & 2): 137–144.
- ↑ Nemet-Nejat, Karen Rhea (1998), Daily Life in Ancient Mesopotamia, Daily Life, Greenwood, p. 203, ISBN 978-0-313-29497-6
- ↑ Black, Jeremy; Green, Anthony (1992). Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary. The British Museum Press. p. 135. ISBN 978-0-7141-1705-8.
- ↑ Zschietzschmann, W. (2006). Hellas and Rome: The Classical World in Pictures. Whitefish, Montana: Kessinger Publishing. p. 23. ISBN 978-1-4286-5544-7.
- ↑ Cohen, Beth (2006). "Outline as a Special Technique in Black- and Red-figure Vase-painting". The Colors of Clay: Special Techniques in Athenian Vases. Los Angeles: Getty Publications. pp. 178–179. ISBN 978-0-89236-942-3.
- ↑ "Muhammad." Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica Online, p.13
- ↑ لغتنامه دهخدا: ماه
پیوند به بیرون
- شکل فعلی ماه بایگانی‌شده در ۲ سپتامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
- کاوشگر مجازی ماه
