گویش بیه‌پس
گویش بیه پس یا گیلکی بیه پس یا گیلکی غربی گویشی از زبان گیلکی می‌باشد که در غرب استان گیلان گویش می‌شود.
| گیلکی بیه پس | |
|---|---|
| زبان بومی در | ایران استان گیلان |
هندواروپایی
| |
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
طبقه‌بندی
زبان گیلکی شامل سه لهجه بیه پسی (غرب گیلان)، بیه پیشی (شرق گیلان) و گالشی می‌شود. گلاتولوگ گویش گیلکی غربی را شامل گونه‌های فومنی، رشتی و انزلی می‌داند. ایوب رسایی حوزه رواج گیلکی غربی را شامل نواحی رشت، فومن و رودبار می‌داند. به گفته منوچهر ستوده گیلکی بیه پس در بخشی از گیلان که در باختر سفیدرود است (چهار فریضه، گسکر، کسما، تولم، شفت، موازی، کهدم، لشته نشا) بدان گفتگو می‌شود. به گفته دانشنامه ایرانیکا زبان گیلکی دارای دو گویش شرقی و غربی است و رودخانه سفیدرود مرز بین این دو گویش است و این زبان زیرمجموعه زبان‌های کاسپین است.
دستور زبان
ضمایر
در گویش بیه پس ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. (نمونه زیر براساس گویش رشت تنظیم شده‌است)
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، رشت | mən | tu | un | amâ | šumâ | ušan |
| مفعولی، رشت | mi | ti | une | ami | šimi | ušane |
| ملکی، رشت | məra | təra | una | aməra | šuməra | ušana |
شناسه
در گویش گیلکی بیه پس دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. (نمونه زیر بر اساس گویش رشت تنظیم شده‌است)
۱. گذشته:
- بن ماضی ساده: -boxord = خورد
- بن ماضی استمراری: -xord = می‌خورد
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | əm(i) | i | e/i | im(i) | id(i) | id(i) |
۲. حال ساده:
- بن مضارع اخباری: -xor = می‌خور
| حال ساده | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | əm(i) | i | e/∅ | imi | idi | idi |
صرف فعل
در جدول زیر فعل خوردن (xordan) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.(نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | boxordəm | boxordi | boxord(e) | boxordim(i) | boxordid(i) | boxordid(i) |
| گذشته کامل | boxordə-bum | boxordə-bi | boxordə-bu | boxordə-bim | boxordə-bid | boxordə-bid |
| گذشته التزامی | boxordə-bim(i) | boxordə-bi | boxordə-bi | boxordə-bim(i) | boxordə-bid(i) | boxordə-bid(i) |
| گذشته استمراری | xordəmi | xordi | xordi | xordimi | xordidi | xordidi |
| گذشته در حال انجام | xordan-dubum | xordan-dibi | xordan-dubu | xordan-dibim | xordan-dibid | xordan-dibid |
| حال ساده/آینده | xorəm | xori | xore | xorimi | xoridi | xoridi |
| حال در حال انجام | xordan-dərəm | xordan-dəri | xordan-dəre | xordan-dərim | xordan-dərid | xordan-dərid |
| حال التزامی | (i)boxorəm | boxori | boxore | boxorim(i) | boxorid(i) | boxorid |
| آینده | xayəm boxoram | xayi boxori | xaye boxore | xayim(i) boxorim(i) | xayid(i) boxorid(i) | xayid(i) boxorid(i) |
در جدول زیر فعل رفتن (šon) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.(نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | bušom | bisi | bušu(e) | bišim(i) | bušuyid(i) | bušuyid(i) |
| گذشته کامل | bušu-bum | bušu-bi | bušu-bu | bušu-bim | bušu-bid | bušu-bid |
| گذشته التزامی | bušu-bim(i) | bušu-bi | bušu-bi | bušu-bim(i) | bušu-bid(i) | bušu-bid(i) |
| گذشته استمراری | šumi | šui | šu | šumi | šuydi | šuydi |
| گذشته در حال انجام | šon-dubum | šon-dibi | šon-dubu | šon-dibim | šon-dibid | šon-dibid |
| حال ساده/آینده | šəm | ši | še | šimi | šidi | šidi |
| حال در حال انجام | šon-dərəm | šon-dəri | šon-dəre | šon-dərim | šon-dərid | šon-dərid |
| حال التزامی | (i)bəšəm | bəši | bəšə | bəšim(i) | bəšid(i) | bəšid |
| آینده | xayəm bəšəm | xayi bəši | xaye bəšə | xayim(i) bəšim(i) | xayid(i) bəšid(i) | xayid(i) bəšid(i) |
در جدول زیر فعل گفتن (goftan) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.(نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | bogoftəm | bogofti | bogoft(e) | bogoftim(i) | bogoftid(i) | bogoftid(i) |
| گذشته کامل | bogoftə-bum | bogoftə-bi | bogoftə-bu | bogoftə-bim | bogoftə-bid | bogoftə-bid |
| گذشته التزامی | bogoftə-bim(i) | bogoftə-bi | bogoftə-bi | bogoftə-bim(i) | bogoftə-bid(i) | bogoftə-bid(i) |
| گذشته استمراری | goftəmi | gofti | gofti | goftimi | goftidi | goftidi |
| گذشته در حال انجام | goftan-dubum | goftan-dibi | goftan-dubu | goftan-dibim | goftan-dibid | goftan-dibid |
| حال ساده/آینده | gəm | gi | ge | gimi | gidi | gidi |
| حال در حال انجام | goftan-dərəm | goftan-dəri | goftan-dəre | goftan-dərim | goftan-dərid | goftan-dərid |
| حال التزامی | (i)bogom | bogoi | bogo | bogoim(i) | bogoid(i) | bogoid |
| آینده | xayəm bogom | xayi bogoi | xaye bogo | xayim(i) bogoim(i) | xayid(i) bogoid(i) | xayid(i) bogoid(i) |
در جدول زیر فعل کردن (kudən) بر اساس گویش بیه پسی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.(نمونه زیر براساس گویش رشت می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | bokodəm | bokodi | bokod(e) | bokodim(i) | bokodid(i) | bokodid(i) |
| گذشته کامل | bokodə-bum | bokodə-bi | bokodə-bu | bokodə-bim | bokodə-bid | bokodə-bid |
| گذشته التزامی | bokodə-bim(i) | bokodə-bi | bokodə-bi | bokodə-bim(i) | bokodə-bid(i) | bokodə-bid(i) |
| گذشته استمراری | kodəmi | kodi | kodi | kodimi | kodidi | kodidi |
| گذشته در حال انجام | kodən-dubum | kodən-dibi | kodən-dubu | kodən-dibim | kudən-dibid | kodən-dibid |
| حال ساده/آینده | konəm | koni | kone | konimi | konidi | konidi |
| حال در حال انجام | kodən-dərəm | kodən-dəri | kodən-dəre | kodən-dərim | kodən-dərid | kodən-dərid |
| حال التزامی | (i)bokonəm | bokoni | bokonə | bokonim(i) | bokonid(i) | bokonid |
| آینده | xayəm bokonəm | xayi bokoni | xaye bokonə | xayim(i) bokonim(i) | xayid(i) bokonid(i) | xayid(i) bokonid(i) |
واژگان
شماری از واژه‌ها در گویش گیلکی بیه‌پسی:
| گویش رشتی | گویش ضیابری | فارسی |
|---|---|---|
| per | per | پدر |
| giše | gešo | عروس |
| zay | zak | بچه |
| čičilâs | fereng | سنجاقک |
| lâbudân | labdan | عنکبوت |
| sokole/xorus | sokolo | خروس |
| xuli | xuli | آلوچه |
| xuk | xu | خوک |
| gâz/dendân | gâz | دندان |
| čičini | mus | گنجشک |
| lâkepošt | kabuš | لاک پشت |
| pâmodor/gowje | pamodor | گوجه فرنگی |
| murjâne | morjano | مورچه |
| ordak | urdik | اردک |
| qorbaqe | guzga | وزغ |
| gel | gil | گِل |
| lânti | lânti | مار |
| čičir | čočor | مارمولک |
جستارهای وابسته
- استان گیلان
- مردم گیلک
- زبان گیلکی
- گویش بیه‌پیش
- گویش گالشی
- گویش رودباری
- رشت
- بندرانزلی
- ضیابر
- فومن
منابع
- ↑ دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸
- ↑ «مرگ تدریجی یک زبان». خبرگزاری ایسنا. ۸ مهر ۱۳۹۳.
- ↑ https://glottolog.org/resource/languoid/id/west2931
- ↑ حیدرپور میمه، مریم؛ واعظی، هنگامه (۱۳۹۸). «بررسی جامعه شناختی تنوع گویش گیلکی در مقایسه با زبان فارسی». رخسار زبان (۹): ۱۲۵.
- ↑ https://glottolog.org/resource/languoid/id/west2931
- ↑ رسایی، ایوب (۱۳۸۵). «گویش گیلکی فومنات». مجله‌ی زبان و ادب، شماره ۳۰، دانشکده ادبیات، دانشگاه علامه طباطبایی (۳۰): صفحه ۶۵.
- ↑ ستوده، منوچهر (۱۳۹۱). فرهنگ گیلکی. فرهنگ ایلیا = ۱۶–۱۷.
- ↑ https://iranicaonline.org/articles/gilan-x
- ↑ ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۶۵.
- ↑ ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۱۱۷.
- ↑ ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
- ↑ ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
- ↑ ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
- ↑ ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۹۰–۱۵۰.
- ↑ ملکی ضیابری، حمزه (۱۳۸۵). «مقایسهٔ ضیابری و رشتی (دو لهجه از گویش گیلکی)». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: ۳۴۹–۳۶۱.