گویش بیه‌پیش
گویش بیه پیش یا گیلکی بیه پیش یا گیلکی شرقی گویشی از زبان گیلکی می‌باشد که در شرق استان گیلان گویش می‌شود.
| گیلکی بیه پیش | |
|---|---|
| زبان بومی در | ایران استان گیلان |
هندواروپایی
| |
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
طبقه‌بندی
زبان گیلکی شامل سه لهجه بیه پسی (غرب گیلان)، بیه پیشی (شرق گیلان) و گالشی می‌شود. گلاتولوگ گویش گیلکی شرقی را شامل گونه‌های لاهیجانی، لنگرودی و ماچیانی می‌داند. به گفته منوچهر ستوده گیلکی بیه پیش در خاور سفیدرود (لاهیجان، لنگرود، کنار فریضه، رودسر، اشکور پایین) بدان گفتگو می‌شود. ایوب رسایی حوزه رواج گیلکی شرقی را مناطق لاهیجان، رودسر، گالش و تنکابن عنوان می‌کند. به گفته دانشنامه ایرانیکا زبان گیلکی دارای دو گویش شرقی و غربی است و رودخانه سفیدرود مرز بین این دو گویش است و این زبان زیرمجموعه زبان‌های کاسپین است.
دستور زبان
ضمایر (رودسر)
در گویش بیه پیش ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. (نمونه زیر براساس گویش رودسر تنظیم شده‌است)
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، رودسر | mu | tu | un | amu | šumu | ušân |
| مفعولی، رودسر | mi | ti | une | ami | šimi | ušâne |
| ملکی، رودسر | mərə | tərə | unə | amərə | šamərə | ušanərə |
ضمایر (لاهیجان)
در گویش بیه پیش ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. (نمونه زیر براساس گویش لاهیجان تنظیم شده‌است)
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، لاهیجان | mu | tu | un | amu | šumu | ušon |
| مفعولی، لاهیجان | mi | ti | uni | ame | šime | ušonə |
| ملکی، لاهیجان | ma | ta | unə | amərə | šəmərə | ušonə |
شناسه
در گویش گیلکی بیه پیش در زمان گذشته و حال شناسه‌ها یکسان می‌باشند. (نمونه زیر بر اساس گویش رودسر تنظیم شده‌است)
۱. گذشته:
- بن ماضی ساده: -boxord = خورد
- بن ماضی استمراری: -xord = می‌خورد
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | əm | i | ə | im | in | ən |
۲. حال ساده:
- بن مضارع اخباری: -xor = می‌خور
| حال ساده | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | əm | i | ə | im | in | ən |
صرف فعل (رودسر)
در جدول زیر فعل خوردن (xordən) بر اساس گویش بیه پیشی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.(نمونه زیر براساس گویش رودسر می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | boxordəm | boxordi | boxord | boxordim | boxordin | boxordən |
| گذشته کامل | boxordə-bum | boxordə-bi | boxordə-bu | boxordə-bim | boxordə-bin | boxordə-bun |
| گذشته التزامی | boxordə-bum | boxordə-bi | boxordə-bu | boxordə-bim | boxordə-bin | boxordə-bun |
| گذشته استمراری | xord-ən-âbum | xord-ən-âbi | xord-ən-âbu | xord-ən-âbim | xord-ən-âbin | xord-ən-âbun |
| گذشته در حال انجام | xordə-dabum | xordə-dabi | xordə-dabu | xordə-dabim | xordə-dabin | xordə-dabun |
| حال ساده/آینده | xorəm | xori | xorə | xorim | xorin | xorən |
| حال در حال انجام | xordə-dərəm | xordə-dəri | xordə-dərə | xordə-dərim | xordə-dərin | xordə-dərən |
| حال التزامی | boxorəm | boxori | boxorə | boxorim | boxorin | boxorən |
| آینده | xanəm boxorəm | xani boxori | xanə boxore | xanim boxorim | xanin boxorin | xanən boxorən |
در جدول زیر فعل رفتن (šoon) بر اساس گویش بیه پیشی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.(نمونه زیر براساس گویش رودسر می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | bušom | biše | bušo | bišem | bišen | bušon |
| گذشته کامل | bušo-bum | bušo-bi | bušo-bu | bušo-bim | bušo-bin | bušo-bun |
| گذشته التزامی | bušo-bum | bušo-bi | bušo-bu | bušo-bim | bušo-bin | bušo-bun |
| گذشته استمراری | šom | ši | šu | šim | šin | šon |
| گذشته در حال انجام | šo-dabum | šo-dabi | šo-dabu | šo-dabim | šo-dabin | šo-dabun |
| حال ساده/آینده | šonem | šoni | šone | šonim | šonin | šonen |
| حال در حال انجام | šo-dərəm | šo-dəri | šo-dərə | šo-dərim | šo-dərin | šo-dərən |
| حال التزامی | bəšom | bəši | bəšu | bəšim | bəšin | bəšun |
| آینده | xanəm bəšom | xani bəši | xanə bəšu | xanim bəšim | xanin bəšin | xanən bəšun |
صرف فعل (لاهیجان)
در جدول زیر فعل گفتن (gutən) بر اساس گویش بیه پیشی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. (نمونه زیر براساس گویش لاهیجان می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | bugutəm | buguti | bugut | bugutim | bugutin | bugutən |
| گذشته کامل | bugutə-bum | bugutə-bi | bugutə-bu | bugutə-bim | bugutə-bin | bugutə-bun |
| گذشته التزامی | bugutə-bum | bugutə-bi | bugutə-bu | bugutə-bim | bugutə-bin | bugutə-bun |
| گذشته استمراری | gut-ən-âbum | gut-ən-âbi | gut-ən-âbu | gut-ən-âbim | gut-ən-âbin | gut-ən-âbun |
| گذشته در حال انجام | gutə-dubum | gutə-dibi | gutə-dubu | gutə-dibim | gutə-dibin | gutə-dubun |
| حال ساده/آینده | gunəm | guni | gunə | gunim | gunin | gunən |
| حال در حال انجام | gutə-dərəm | gutə-dəri | gutə-dərə | gutə-dərim | gutə-dərin | gutə-dərən |
| حال التزامی | bugum | bugi | bugə | bugim | bugin | bugən |
| آینده | xanəm bugum | xani bugi | xanə buge | xanim bugim | xanin bugin | xanən bugən |
واژگان
شماری از واژه‌ها در گویش گیلکی بیه‌پیشی:
| گویش رودسری | گویش لاهیجانی | فارسی |
|---|---|---|
| pilo per | pilə per | پدر بزرگ |
| pilo mâr | pilə mâr | مادر بزرگ |
| zak | zâk/zak | بچه |
| vače | vače | پسر |
| lâku | lâku | دختر |
| titil | titilâs | سنجاقک |
| pitâr | pitâr | مورچه |
| bili/sikâ | bili/sikâ | اردک |
| hâli | hâli | آلوچه |
| xu | xu | خوک |
| šukul | šukul | سمور |
| siftâl | siftâl | زنبور |
| âblâku | âblâku | لاک پشت |
| kuluš mâr | kuluš kon | مرغ مادر |
| maljə | maljə | گنجشک |
| kârtang | labdon | عنکبوت |
| milom | milon | مار |
| čučâr/jujâr | čučâr | مارمولک |
| kin | kin | باسن |
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸
- ↑ «مرگ تدریجی یک زبان». خبرگزاری ایسنا. ۸ مهر ۱۳۹۳.
- ↑ https://glottolog.org/resource/languoid/id/east2843
- ↑ حیدرپور میمه، مریم؛ واعظی، هنگامه (۱۳۹۸). «بررسی جامعه شناختی تنوع گویش گیلکی در مقایسه با زبان فارسی». رخسار زبان (۹): ۱۲۵.
- ↑ https://glottolog.org/resource/languoid/id/east2843
- ↑ ستوده، منوچهر (۱۳۹۱). فرهنگ گیلکی. فرهنگ ایلیا = ۱۶–۱۷.
- ↑ رسایی، ایوب (۱۳۸۵). «گویش گیلکی فومنات». مجله‌ی زبان و ادب، شماره ۳۰، دانشکده ادبیات، دانشگاه علامه طباطبایی (۳۰): صفحه ۶۵.
- ↑ https://iranicaonline.org/articles/gilan-x
- ↑ امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۸۲.
- ↑ امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۱۰۳.
- ↑ امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۱۰۴–۱۱۴.
- ↑ امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۱۸۲.
- ↑ امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۱۵۰–۲۶۰.