حیات وحش استان کرمانشاه

استخوان‌های کشف شده در غار شکارچیان که آثاری از دورهٔ پارینه سنگی میانی تا عصر حاضر را در بر دارد نشان از وجود حیواناتی چون گوزن، آهو، کل یالدار، اسبیان و گراز دارد.

بقایای به جا مانده در غار وزمه در شمال شرقی دشت اسلام‌آباد غرب نشان می‌دهد که گونه‌های متنوعی در این غار وجود داشته‌اند. این یافته‌ها شامل بقایای روباه سرخ، کفتار خال‌دار، خرس قهوه‌ای، گرگ، گربه‌سانان(شیر، پلنگ، سیاه‌گوش/وشق و گربه‌وحشی)، راسویان (گورکن، گربه قطبی، سمور‌)، زبادان (خدنگ)، جفت‌سم‌سانان (گاوان، گوزن، گراز)، اسبیان، کرگدن، همچنین حیوانات کوچک شامل (خرگوش صحرایی قهوه‌ای، تشی، لاکپشت زمینی، مارها و پرندگان) بوده که تا حدود ۷۰ هزار سال پیش در این ناحیه می‌زیسته‌اند.

در نقش‌برجسته‌هایی که بر دیواره‌های طاق‌بستان به جای مانده در شکارگاه خسروپرویز نقش گراز بسیار چشم‌گیر است و صحنه‌های شکار گوزن، شنای ماهیان و شیرجه مرغابیان در آب به تصویر کشیده شده است. شکار یکی از تفریحات شاهان ساسانی بوده و برنامه شکار از پیش تنظیم می‌شده. شکار بزکوهی و گوزن در زمان پارتیان و شکار گراز در زمان ساسانیان بسیار رایج بوده است.

پرندگان

کوچ پرندگان مهاجر به استان کرمانشاه هر سال از نیمۀ آبان آغاز می‌شود و این پرندگان معمولاً تا ماه بهمن در کرمانشاه می‌مانند. در آبان ۱۴۰۰ اعلام شد که به دلیل تغییرات اقلیمی و گرم شدن هوا، کوچ پرندگان از عرض‌های شمالی تغییر کرده و دیرتر آغاز می‌شود. مبدأ بیشتر پرندگان مهاجر به کرمانشاه از عرض‌های شمالی و مناطقی همچون اروپا و قسمتی از روسیه است. یکی از مهم‌ترین فرودگاه‌های پرندگان مهاجر در استان کرمانشاه تالاب هشیلان است که پرندگانی مانند غاز خاکستری، اگرت، حواصیل، سرسبز و ... هر ساله به آن مهاجرت می‌کنند. ادارۀ محیط زیست استان کرمانشاه هر ساله از اوایل دی ماه سرشماری این پرندگان را آغاز می‌کند که این فرآیند حدود یک ماه ادامه دارد.

بنا بر سرشماری پرندگان در دی‌ماه سال ۱۳۹۸ که در ۲۲ سایت محل حضور پرندگان انجام شده‌است، سه گونۀ سار، اگرت و حواصیل بیشترین پرندگان سرشماری شده در استان بود و همچنین تعداد قابل توجهی از پرندگان در کرمانشاه دارای جمعیت میلیونی اعلام شده‌اند. در این سرشماری هیچ موردی از آنفلوآنزا و تلفات مشکوک در میان جمعیت پرندگان وحشی و مهاجر استان ثبت نشده‌است.

آبزیان

بیشتر ماهیان شناسایی شده در کرمانشاه بومی ایران هستند به جز آمورچه که جزو ماهیان شرق آسیا است و گونه‌ای مقاوم و با تولید مثل بالاست که وجود انبوه این ماهیان غیر بومی یکی از دلایل اصلی کاهش جمعیت برجی از گونه‌های بومی است. در استان کرمانشاه کپورماهیان جمعیت غالب و پس از آن سگ‌ماهیان جویباری قرار دارند.

پستانداران

در پناهگاه حیات وحش قراویز بالغ بر ۲۵۰۰ راس آهوی گواتردار زندگی می‌کنند و از این منطقه به عنوان زیستگاه اصلی این گونه در ایران یاد می‌شود. خشکسالی و چرای بیش از حد دام‌های اهلی در این منطقه باعث کاهش علوفه و غذای در دسترس این آهوها شده که در نتیجۀ آن گاه آهوها برای دستیابی به غذا به مزارع منطقه خساراتی وارد می‌‌کنند. همچنین در این منطقه روباه، شغال، گرگ و کفتار نیز زندگی می‌کند و گمانه‌زنی‌هایی دربارۀ وجود پلنگ نیز مطرح شده که تاکنون به‌طور مستقیم مشاهده نشده‌است.

در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ تصویر یک قلاده پلنگ ایرانی در زیستگاهی نزدیک شهر باینگان توسط سازمان حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه ثبت شد. در آذر ۱۴۰۱ برای دومین بار تصویر یک قلاده پلنگ ایرانی در منطقه حفاظت شده بوزین و مرخیل در هورامان ثبت شد.

گونه‌های منحصر به فرد

در تالاب هشیلان گونه نادری با نام گکوی انگشت‌برگی کرمانشاهی که تنها در غارهای منطقه حفاظت شده کرمانشاه وجود دارد.

گونه‌های در خطر

در حال حاضر گونه‌هایی در مناطق حفاظت شده در خطر شناخته شده‌اند و در خطر انقراض قرار دارند.

• پلنگ ایرانی در گذشته در این منطقه وجود داشته در سال ۱۳۹۷ (خورشیدی) محیط‌بانان با کار گذاشتن دوربین در منطقه بوزین و مرخیل موفق به ثبت اولین تصویر از پلنگ ایرانی در این منطقه شدند. همچنین شمار گرگ‌ها به دلیل شکار توسط روستاییان به شدت کاهش پیدا کرده است. روند کاهش شدید جمعیت گونه‌های جانوری کرمانشاه در مورد بسیاری از گونه‌های جانوری دیگر شامل شغال، گربه وحشی، سیاه گوش، آهو، کل‌وبز و قوچ‌ومیش را هم شامل می‌شود.
• تا سال ۱۳۹۵ (خورشیدی) گونه منحصر به فرد پروتیوس تنها در غار قوری‌قلا و غار شهر پستیوم اسلوونی وجود داشت که از گونه‌های به جا مانده از دوران سوم زمین‌شناسی بود که پس از بارها سرقت این گونه جانوری و کشف چندین پروتیوس مرده در فرودگاه امام خمینی این گونه جانوری در ایران منقرض شد.
• فروش و قاچاق گونه‌های جانوری به خصوص خزندگان یکی از عوامل تهدید کننده گونه‌های جانوری کرمانشاه است، براساس گزارشی در یک گروه فیسبوکی خصوصی یک شهروند اهل ‌چک اقدام به ارائه گکوی پلنگی ایرانی از استان‌های خوزستان، ایلام و کرمانشاه کرده است.

در حدود ۵۲۷ هزار هکتار از پوشش سطح استان کرمانشاه را جنگل‌ها و ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار را مرتع تشکل می‌دهد که جنگل در حدود ۲۰ درصد از این استان را شامل می‌شود که انواع درخت‌های بلوط ایرانی، بنه، آلبالوی وحشی، زالزالک و گلابی وحشی را در بر می‌گیرد. این جنگل‌ها در حدود کمتر از ۴ درصد از جنگل‌های کل ایران را تشکیل می‌دهند.

مشکل خشکیدگی جنگل‌ها

در حدود ۱۵۰ هزار هکتار (۲۸ درصد) از جنگل‌های استان کرمانشاه به مقادیر مختلف دچار خشکیدگی هستند که برای حل مشکل خشکیدگی درختان تنها روش به کار برده شد قطع درختان آلوده و تکثیر جنگل‌ها از طریق پاجوش بوده که عملی شدن این راهکارها نیازمند بودجه سالانه در حدود یک میلیارد تومان بوده که تامین نشده است.

آتش سوزی جنگل‌ها

در حدود ۹۸ درصد از آتش‌سوزی جنگل‌های استان کرمانشاه توسط عوامل انسانی و ۲ درصد از این آتش‌سوزی‌ها بر اثر صاعقه و تابش نور خورشید بوده است. از این میان ۶۵ درصد از آتش‌سوزی‌ها توسط گردشگران، ۱۵ درصد بر اثر اختلافات قومی و جارسوزی و ۱۴ درصد از پادگان‌های نظامی صورت می‌گیرد.

تاثیر ریزگردها

با نشستن ریزگردها بر روی درختان جنگلی که معمولاً دارای برگ‌های کرک‌دار هستند باعث قطع عمل فوتوسنز در سطح درختان می‌شود که خود باعث تشدید خشکیدگی درختان زاگرس می‌شود.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد گونه‌های بسیاری از حیوانات شامل پستانداران، خزندگان، پرندگان و ماهیان در این منطقه زیست می‌کنند. به دلیل شرایط کوهستانی منطقه بسیاری از حیوانات وحشی در این مناطق مشاهده می‌شوند. در کل ۲۲ گونه پستاندار متعلق به ۱۲ خانواده مختلف از پستانداران که در جدول گونه‌های پستانداران شرح داده شده است.

• موزه تاریخ طبیعی دانشگاه رازی
• موزه تاریخ طبیعی و تنوع زیستی کرمانشاه