کلیات سعدی

سعدی شیرازی از بزرگ‌ترین شاعر های سدهٔ هفتم هجری (سدهٔ سیزدهم میلادی) است و آثار پرشمار و گوناگونی در قالب‌های مختلف ادبی از خود به یادگار گذاشته‌است. در یک دسته‌بندی می‌توان آثار او را به دو دسته منثور و منظوم تقسیم کرد. غرض از آثار منثور، آثاری است که به نثر نگاشته شده‌اند مانند بخش اعظم گلستان سعدی که البته در لابه‌لای این اثر بزرگ و جهانی، آیاتی از قرآن، احادیث اسلامی و نیز ابیاتی به فراخور نثر آورده شده‌است. دسته دوم (آثار منظوم)، دربردارندهٔ بوستان سعدی، غزلیات (فارسی و عربی)، قصاید و ملمعات چند عنوان دیگر است. از قدیم‌الایام به مجموعهٔ تمامی این آثار در چارچوب یک یا چند مجلّد، کلیات سعدی اطلاق می‌شده‌است. کلیات سعدی بارها در خارج و داخل ایران در شکل‌های مختلف به چاپ رسیده ولی تا حدود صد سال گذشته در هیچ‌یک از این چاپ‌ها تدوین‌گر کلیات، به دنبال نقل نزدیک‌ترین و منطبق‌ترین آثار با آنچه در واقع از قلم سعدی جاری شده بوده، نمی‌رفته و این ضعف به سبب عدم آگاهی از روش‌های معمول و اصولی تصحیح نسخ دست‌نوشته کهن رقم می‌خورد. از زمان تأسیس مراکز آموزش عالی و تدریس علوم روز در حوزه ادبیات و فرهنگ و ایجاد ارتباط با مراکز علمی معتبر جهان، آشنایی محققان با روش‌های اصولی تصحیح و جمع‌آوری و تدوین نسخ قدیمی رقم می‌خورد و افراد دانشمندی چون محمدعلی فروغی کمر همت به انجام صحیح و دقیق این کار می‌بندند. محمدعلی فروغی در سال ۱۳۱۶ برای اولین بار و پس از هشت سال ممارست دیوان مصحَّح خود را در چهار مجلد منتشر می‌سازد و بعد از گذشت چهار سال با کمک حبیب یغمایی گلستان سعدی را در مجلدی جداگانه و با تصحیحی دقیق‌تر از خود به جای می‌گذارد. فروغی در پاره‌ای از ابیات که بین نسخه‌بدل‌ها به شک می‌افتاده، یکی از آن‌ها را در متن اصلی می‌آورده و دیگری را در ذیل صفحه آن بیت ذکر می‌کرده که این عمل بسیار مورد استقبال ادبا و دانشمندان و پژوهشگران قرار گرفته‌است ولی از سویی دیگر باعث افزایش حجم کتاب و در نتیجه ایجاد مشقت برای خوانندگان شده بود. در آن موقع با کسب اجازه از محمدعلی فروغی، دیوان مصحَّح یک‌جلدی بدون دربرداشتن نسخه‌بدل‌ها و توضیحات مربوط به آن‌ها نیز به چاپ رسید تا هر کس به فراخورِ نیاز خود اقدام به تهیهٔ آن کند و این مشکل برطرف گردد.