غزلیات سعدی
غزلیات سعدی مجموعهٔ شعرهایی‌ست که سعدی در قالب غزل سروده و تاکنون چندین تصحیح از آنها به‌وسیلهٔ استادان زبان و ادب فارسی منتشر شده‌است. سعدی حدود ۷۰۰ غزل دارد. سعدی در سرایش غزلیات، به زبان سنایی و انوری توجه ویژه داشته‌است. بسیاری از صاحبنظران بر این عقیده‌اند که غزل در اشعار سعدی و حافظ به اوج رسیده‌است.علی دشتی وجه تمایز سعدی از دیگر غزل‌سرایان را در طنین و ترنمی می‌داند که در اشعار و به‌خصوص غزلیات وی وجود دارد. به تعبیر وی، «موزونی و خوش آهنگی» کلام در غزلیات سعدی به سادگی قابل توصیف نیست و آن را به یک منحنی یا دایره تشبیه می‌کند که در آن پیوستگی واژگان با هیچ زاویه‌ای شکست برنمی‌دارد.
موضوع
محور بیشتر غزلهای سعدی، عشق است. سعدی از معدود شاعرانی است که غزلهای عاشقانه‌اش از ابتدا تا انتها عاشقانه باقی می‌ماند. غزلهای عاشقانهٔ سعدی، به سادگی، خلوص و زمینی بودن شهره‌اند. سعدی همچنین در سرایش غزلیات خود، به وزن‌های دوری (اوزان طرب‌انگیز مانند فَعَلاتُ فاعِلاتُن فَعَلاتُ فاعِلاتُن یا مُفتَعِلُن مَفاعِلُن مُفتَعِلُن مَفاعِلُن) توجه ویژه‌ای نشان داده‌است. علاوه بر غزلهای عاشقانه، سعدی غزلهای عارفانه و غزلهای پندآموز نیز سروده‌است. فروغی در تدوین کلیات سعدی، غزلهای پندآموز و عارفانه را از بقیه غزلها جدا کرده و در فصلی مجزا با عنوان مواعظ آورده‌است.رشید یاسمی، زبان‌شناس، بر این عقیده است که همه غزلهای سعدی عارفانه است و تصویر عشق زمینی در اشعار سعدی، وسیله‌ای برای رساندن مفهوم عشق حقیقی اهل تصوف است. اما بسیاری دیگر از صاحبنظران از جمله محمدعلی فروغی، همایون کاتوزیان و ضیاء موحد این نظر را رد می‌کنند. حدود ده درصد از غزلهای سعدی، عرفانی یا شبه‌عرفانی است. اما حتی در این اشعار نیز شور و شعف عارفانه، چنان‌که در غزلیات مولوی هست، وجود ندارد. سیدعلی قاضی طباطبایی، عارف شیعه قرن سیزدهم و چهاردهم، سعدی را اگرچه فردی حکیم و دانشمند می‌دانست، اما معتقد بود که «در اشعار او بویی از عرفان به مشام نمی‌رسد.» وی تنها از غزلی با مطلع «به جهان خرم از آنم که جهان خرم ازوست» به عنوان غزلی «آبدار و شیرین» یاد کرده‌است.
ساختار کتاب
غزلیات سعدی در چهار کتابِ طیبات، بدایع، خواتیم و غزلیات قدیم گردآوری شده‌است. غزلیات قدیم را سعدی در دوره جوانی سروده و سرشار از شور و شعف است. خواتیم مربوط به در دوران کهنسالی سعدی و دربرگیرنده زهد و عرفان و اخلاقیات است. بدایع و طیبات، مربوط به دوران میانسالی و پختگی سعدی‌اند؛ هم شور و شعف جوانی و هم زهد و عرفان را در بر می‌گیرند. طیبات و بدایع به لحاظ هنری نیز به دو بخش دیگر برتری دارد.
آثار منتشر شده با موضوع غزلیات سعدی
«غزلیات سعدی» تصحیح محمدعلی فروغی
«غزلهای سعدی براساس پنج متن معتبر خطی و دو نسخه مستند چاپی» به اهتمام اسماعیل صارمی و حمید مصدق
«غزلیات سعدی» به همراه اعراب‌گذاری، خوانش صحیح و معنی واژگان دشوار به کوشش رحمت‌اله جباری و امیر راسخی‌نژاد
«غزلیات سعدی» تصحیح بهاءالدین اسکندری‌ارسنجانی
«غزلهای سعدی» اثر نورالله ایزدپرست (سه جلد)
«غزلهای سعدی» اثر جلال‌الدین کزازی
«غزلیات سعدی» تصحیح حبیب یغمایی
«گزیده غزلیات سعدی» با شرح و توضیح دکتر حسن انوری
«فرهنگ واژه نمای غزلیات سعدی» اثر مهین‌دخت صدیقیان
«چهار گفتار دربارهٔ ادب و دستور زبان فارسی (دستور زبان سعدی در گلستان، بوستان و غزلیات)» اثر نورالله ایزدپرست
«فرهنگ موضوعی غزلهای سعدی» اثر مهشید مشیری
«فرهنگ بسامدی اوزان و بحور غزلهای سعدی و حافظ» اثر مهشید مشیری
«تکوین غزل و نقش سعدی» از دکتر محمود عبادیان
«تحلیلی بر کاربرد هنری فعل در غزلهای سعدی» اثر نعمت‌الله ایران‌زاده
«نقد غزل و زیبانمایی سعدی شیرازی» اثر تقی وحیدیان کامیار
«دیوان غزلیات استاد سخن، سعدی شیرازی» اثر علی باغبان‌زاده و خلیل خطیب‌رهبر، زیر نظر محمد فرهادی (دو جلد)
«رندی در غزلهای عاشقانهٔ سعدی» اثر بهروز ثروتیان
«غزلیات سعدی با معنی واژه‌ها و شرح ابیات و ذکر وزن و بحر غزلها و برخی نکته‌های دستوری و ادبی» اثر خلیل خطیب‌رهبر
«سخندانی و زیبایی و غزلیات سعدی» اثر محمد روایی
«ص‍ی‍د ب‍ی‍اب‍ان عشق: غزلها و ج‍ه‍ان‌ب‍ی‍ن‍ی سعدی» اثر مهشید مشیری
«غزلهای سعدی از نظر حافظ» اثر مسعود فرزاد
رویکردهای نو
سعدی از دست خویشتن فریاد عنوان منتخبی از ابیات غزلهای سعدی به انتخاب عباس کیارستمی است که خوانشی جدید از اشعار سعدی محسوب می‌شود. کیارستمی هر صفحه از کتاب را به یک بیت اختصاص داده و آنها را براساس قافیه و ردیف طبقه‌بندی کرده‌است. او در برخی از صفحات، بر خلاف رویه معمول، ابیات را به صورت سر و ته نوشته‌است. این کتاب نه مقدمه‌ای دارد و نه فهرستی.
یادداشت‌ها
- ↑ به جهان خرم از آنم که جهان خرم ازوست
عاشقم بر همه عالم که همه عالم ازوست
به غنیمت شمر ای دوست دم عیسی صبح
تا دل مرده مگر زنده کنی کاین دم ازوست
نه فلک راست مسلم نه ملک را حاصل
آنچه در سر سویدای بنی‌آدم ازوست
به حلاوت بخورم زهر که شاهد ساقیست
به ارادت ببرم درد که درمان هم ازوست
زخم خونینم اگر به نشود به باشد
خنک آن زخم که هر لحظه مرا مرهم ازوست
غم و شادی بر عارف چه تفاوت دارد
ساقیا باده بده شادی آن کاین غم ازوست
پادشاهی و گدایی بر ما یکسانست
که برین در همه را پشت عبادت خم ازوست
سعدیا گر بکند سیل فنا خانهٔ عمر
دل قوی دار که بنیاد بقا محکم ازوست
پانویس
- ↑ حسن لی، کاووس (فروردین ۱۳۹۰). «حدیث خوش سعدی؛ نظری به زندگی، روزگار، اشعار و اندیشه‌های سعدی» (PDF). کتاب ماه ادبیات. خانه کتاب (۴۸ (پیاپی ۱۶۲)). دریافت‌شده در ۲۰ بهمن ۱۳۹۵.
- ↑ موحد، ضیاء (۱۳۹۲). «فصل پنجم (سعدی عاشق)». سعدی. تهران: انتشارات نیلوفر. صص. ۹۴ تا ۱۲۰. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۴۸-۵۸۱-۷.
- ↑ دشتی، علی (۱۳۵۶). «فصل دوم (خط منحنی)». قلمرو سعدی. تهران: امیرکبیر. صص. ۲۷ تا ۶۲.
- ↑ حیدری، علی (پاییز و زمستان ۱۳۹۲). «دگرگونی سعدی در غزل» (PDF). پژوهشنامه ادب غنایی. دانشگاه سیستان و بلوچستان (۲۱): ۸۳ تا ۱۰۲. دریافت‌شده در ۱۶ بهمن ۱۳۹۵.
- ↑ همایون کاتوزیان، محمدعلی (۱۳۹۳). «فصل نهم: من استاده ام تا بسوزم تمام». سعدی، شاعر عشق و زندگی. تهران: نشر مرکز. صص. ۱۵۶ تا ۱۸۰. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۰۵-۸۹۴-۴.
- ↑ «غزل شیرین سعدی از دیدگاه مرحوم آیت‌الله علی‌آقا قاضی». خبرگزاری تسنیم. ۳ اسفند ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۲۶ فروردین ۱۳۹۶.
- ↑ صفا، ذبیح‌الله (۱۳۶۹). تاریخ ادبیات در ایران. ج. سوم. تهران: انتشارات فردوس. صص. ۵۸۴ تا ۶۲۲.
- ↑ فروغی، محمدعلی (۱۳۱۸). غزلیات سعدی. تهران: بروخیم.
- ↑ صارمی، اسماعیل؛ مصدق، حمید (۱۳۷۶). غزلهای سعدی براساس پنج متن معتبر خطی و دو نسخه مستند چاپی. تهران: نشر البرز. شابک ۹۶۴۴۴۲۰۲۱۷.
- ↑ اسکندری‌ارسنجانی، بهاءالدین (۱۳۷۵). غزلیات سعدی. تهران: موسسه انتشارات قدیانی. شابک ۹۶۴۴۱۷۰۵۵۵.
- ↑ ایزدپرست، نورالله (۱۳۷۰). غزلهای سعدی. تهران: کتابخانه دانش.
- ↑ یغمایی، حبیب (۱۳۶۱). غزلیات سعدی (تصحیح).
- ↑ انوری، حسن. کتاب گزیده غزلیات سعدی. قطره.
- ↑ صدیقیان، مهین‌دخت (۱۳۷۸). فرهنگ واژه نمای غزلیات سعدی به انضمام فرهنگ بسامدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ↑ ایزدپرست، نورالله (۱۳۶۵). چهار گفتار دربارهٔ ادب و دستور زبان فارسی (دستور زبان سعدی در گلستان، بوستان و غزلیات). تهران: انتشارات دانش.
- ↑ مشیری، مهشید (۱۳۷۹). فرهنگ موضوعی غزلهای سعدی. بندرعباس: دانشگاه هرمزگان.
- ↑ Mahshid̄.، Mushir̄i, ̄ (1380 [2001]). Farhang-i basam̄adi ̄awzan̄-i va buhur̄ ghazalhaȳ-i sadi ̄va haf̄iz (ویراست Chāp-i ۱). Tihrān: Danighgah̄-i Hurmuzan̄. شابک ۹۶۴۷۲۳۵۰۷۰.
- ↑ Maḥmūd.، ʻIbādiyān,؛ محمود.، عبادیان، (1384 [2005 or 2006]). Takvīn-i ghazal va naqsh-i Saʻdī: muqaddimahʹī bar mabānī-i jāmiʻahʹshinākhtī va zībāʹshinākhtī-i ghazal-i Fārsī va ghazalīyāt-i Saʻdī (ویراست Chāp-i ۱). [Tehran]: Nashr-i Akhtarān. شابک ۹۶۴۷۵۱۴۷۲۷.
- ↑ باغبان‌زاده، علی؛ خطیب‌رهبر، خلیل؛ فرهادی، محمد (۱۳۷۵). دیوان غزلیات استاد سخن، سعدی شیرازی. تهران: مهتاب.
- ↑ «سعدی به روایت کیارستمی». روزنامه دنیای اقتصاد. ۱۹ اسفند ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۳۰ آبان ۱۳۹۶.