ابلیسک
اُبِلیسک یا مسله یا هِرم‌سنگ (به انگلیسی: Obelisk) (یونانی: اُوِلیکوس ὀβελίσκος، برگرفته از اُوِلوس ὀβελός، به معنای سوزن یا ستون نوک‌تیز) ستون سنگی چهارگوش و بلندی است با نوک هرمی که گفته می‌شود برگزیدن شکل هرم برای همانندسازی با یک پرتوی سنگ شدهٔ قرص خورشید بوده‌است. در بسیاری از اماکن باستانی می‌توان یک جفت ابلیسک در برابر تیریک‌ها (pylon) پیدا کرد. ابلیسک‌های کهن از یک سنگ یکپارچه ساخته می‌شدند در حالی که ابلیسک‌های امروزی از چندین قطعه سنگ ساخته می‌شوند و می‌توانند لایه‌های درونی هم داشته باشند و مقطع پایین عریض تر از بالاست
ابلیسک‌های باستانی
این بنا در معماری مصر باستان، آشور، آکسومی اتیوپی، روم باستان و بیزانس (روم شرقی) به کار رفته‌است. در دوران نوین نیز این بنا در شماری از میدان‌های اصلی اروپا و آمریکا وجود دارد.
مصر
ابلیسک‌ها به فراوانی در معماری مصر باستان دیده شده‌اند. مصریان آن‌ها را به صورت جفت در ورودی معبدها می‌گذاشتند. امروزه کاربرد واژهٔ ابلیسک بیشتر به ریشهٔ یونانی آن بازمی‌گردد. چون هرودوت جهان‌گرد یونانی از نخستین کسانی بود که دربارهٔ ابلیسک‌ها مطلب نوشت. شماری از ابلیسک‌های مصر و همچنین ابلیسک ناتمام از گذر زمان جان سالم به در برده‌اند. آن‌ها در معدن سنگ مادر خودشان در اسوان، همانجایی که ساخته شده بودند پیدا شدند. این ابلیسک‌ها در سراسر جهان پراکنده شدند و تنها کمتر از نیمی از آن‌ها در مصر باقی‌ماند.
نخستین ابلیسک معبد که هنوز سر جایش هست، ۲۰٫۷ متر (۶۸ پا) بلندی و ۱۲۰ تُن سنگینی دارد. این ابلیسک گرانیتی و قرمز رنگ است و به دستور سنوسرت یکم از دودمان دوازدهم مصر بر پا داشته شد، و در مطریه بخشی از هلیوپلیس جای دارد.
ابلیسک نمادی از خورشید خدا، رع، است در گذشته برخی بر این باور بودند که این بنا یک پرتوی سنگ شدهٔ آتون است که به دوران بازسازی مذهبی آخناتون بر می‌گردد. برخی دیگر هم بر این باور بودند که خدا، خود در این سازه زندگی می‌کند.
پاتریسیا بلکول گری (Patricia Blackwell Gary) مصرشناس دانشگاه نیویورک و ویراستار مجلهٔ آسترونومی، ریچارد تلکات (Richard Talcott) چنین گمان برده‌اند که شکل هرم مصر باستان و اُبلیسک از پدیدهٔ طبیعی مرتبط با خورشید (رع یا خورشیدخدا، بزرگترین خدای مصری) گرفته شده‌است. هرم و ابلیسک ممکن است از پدیده‌های ستاره‌شناسی مرتبط با طلوع، غروب، نور منطقةالبروجی و بازتابش پرتوهای خورشید الهام گرفته شده باشد.
شکل ابلیسک، تأثیر عمیقی بر رومیان باستان گذاشته بود تا آنجا که شمار ابلیسک‌های روم بیش از دو برابر ابلیسک‌های مصر باستان است. پس از امپراتوری روم همهٔ ابلیسک‌ها سقوط کردند و تنها ابلیسکی که در واتیکان بود جان سالم به در برد و با گذر زمان دوباره همانند آن در جاهای دیگر ساخته شد.
بلندترین ابلیسک مصری در یک میدان روبروی بازیلیک لاتران در رم قرار داد و بلندی آن ۱۰۵٫۶ متر و سنگینی آن ۴۵۵ تُن است.
این گونه نبود که همهٔ ابلیسک‌های روم از آن مصر باشد. هیرود بزرگ پس از برقراری فرمانروایی‌اش، فرمان داد تا یک اُبلیسک گرانیتی قرمز رنگ مصری در میدان اسب دوانی قیصریه، شهر تازه سازاش که در شمال یهودیه قرار داشت بنا کنند. این ابلیسک ۴۰ پا بلندی و ۱۰۰ تُن سنگینی داشت. باستان شناسان پس از آن که این سازه را کشف کردند آن را در جای اصلی‌اش بازسازی کردند.
پانویس
- ↑ https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/340238/%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%87
- ↑ «هِرم‌سنگ» [باستان‌شناسی] هم‌ارزِ «obelisk»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر دوازدهم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۶۶-۸ (ذیل سرواژهٔ هِرم‌سنگ)
- ↑ Online etymology dictionary
- ↑ NOVA Online | Mysteries of the Nile | A World of Obelisks: Cairo
- ↑ Encyclopædia Britannica, 1911 edition.
- ↑ Patricia Blackwell Gary and Richard Talcott, "Stargazing in Ancient Egypt", Astronomy, June 2006, pp. 62-67.
- ↑ NOVA Online | Mysteries of the Nile | A World of Obelisks: Rome
- ↑ Caesarea Obelisk
پیوند به بیرون
- Obelisk of the World (Shoji Okamoto)
- History of the Egyptian obelisks بایگانی‌شده در ۹ آوریل ۲۰۰۵ توسط Wayback Machine
- Obelisks in Rome (Andrea Pollett)
- Obelisks of Rome (series of articles in Platner's Topographical Dictionary of Ancient Rome)
- History of the obelisk of Arles (in French)
- Octavo Edition of Domenico Fontana's book depicting how he erected the Vatican obelisk in 1586.
- National Geographic: "Researchers Lift Obelisk With Kite to Test Theory on Ancient Pyramids"
- Obelisk of Psametik II from Heliopolis, removed and reerected by Augustus in the northern Campus Martius, Rome