ابن حوقل

محمد بن علی بن حوقَل معروف به ابن حوقَل جغرافی‌دان عرب سدهٔ چهارم قمری است که در شهر نصیبین به دنیا آمد و در بغداد زندگی کرد. از جزئیات زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست. وی در نصیبین واقع در بین‌النهرین علیا زاده شد ولی تاریخ ولادتش معلوم نیست. عده‌ای حدس می‌زنند که ولادت وی باید سال‌ها پیش از ۳۲۰ ق بوده باشد. تاریخ مرگ او نیز در مآخذ موجود نیامده اما احتمالاً پس از ۳۶۷ ق بوده‌است. ابن حوقل تمایلات سیاسی به فاطمیون داشته‌است چنان‌که به گفتهٔ کراچکوفسکی، دوزی او را جاسوس فاطمیان دانسته‌است.

وی برای نوشتن کتب خود بر پایه مشاهداتش سفری را آغاز کرد. وی در طی این مسیر از شمال آفریقا به اسپانیا رفت و بعد از مرزهای جنوبی صحرا به مصر و مناطق شمالی قلمرو مسلمانان و آذربایجان و ارمنستان رفته‌است. وی مسافرت خود را به طرف شبه جزیره عربستان و عراق و خوزستان و فارس ادامه داده‌است و در ۳۵۸ ه‍.ق به خوارزم و ماوراءالنهر رسیده‌است. اما بعد از آن مسیر مسافرت او گم شده‌است و اطلاعی در مورد ادامه مسیر وی در دست نیست.

از دیگر آثار وی می‌توان به کتابی اشاره نمود که وی در مورد سیسیل نوشته‌است که مفقود گشته‌است و کتابی نیز در مورد قلمرو مسلمانان و با اقتباس از کتاب استخری و به نام «مسالک و الممالک» یا «صورة الارض» نگارش کرده‌است. ابن حوقل را تنها جغرافی‌دان مسلمان دانسته‌اند که از آثارش طرحی روشن ارائه کرده‌است.