قوم بیات
بیات یکی از قبیله‌های تُرک است که در ایران، ترکیه، عراق و سوریه سکنی گزیده‌اند و مخلوطی از گروه قومی ترک‌های آذربایجانی و ترکمن‌ها می‌باشند.
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
|---|---|
 ایران،  ترکیه،  جمهوری آذربایجان،  ترکمنستان،  عراق،  افغانستان | |
| دین | |
| اسلام | |
| قومیت‌های وابسته | |
| ترکان اغوز، ایل افشار، قایی، ایل قنق، بیگدلی، بایندر، سالور |
این قوم تُرک به احتمال بسیار زیاد با مهاجرت‌های ترکان سلجوقی در نیمهٔ اول قرن ۱۱ میلادی وارد فلات ایران شده‌اند.[۱] بیات‌ها یکی از ۲۲ قبیلهٔ غز هستند که محمود کاشغری آن‌ها را در کتاب دیوان لغات دیوان لغات الترک، نام ایشان را شرح داده و ذکر کرده‌است. این قوم نشان علم و پرچم خاص خود را داشته‌است و توتم آن شاهین بوده‌است. وجه تسمیه خود این کلمه به جمع باقاعدهٔ «بایان» به معنی «دارا» و «با مکنت و ثروت» بر می‌گردد و در این حالت عقیدهٔ خواجه رشیدالدین فضل الله در کتاب جوامع التواریخ مبنی بر معنای بیات به عنوان «با دولت» می‌تواند صحیح باشد.
تاریخچه
قوم بیات از اقوام تاریخی ترکان هستند و در نقاط متعددی از ایران از جمله خراسان، آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، چهارمحال و بختیاری (اشکفتک)، زنجان، اراک، خمین، همدان، ملایر، زرندیه و فارس سکنیٰ گزیده‌اند. شاخهٔ خراسانی قوم بیات در منطقهٔ سرولایت شهرستان نیشابور به مرکزیت روستای عبدالله گیو (نیشابور) ساکن است.
این روستا در فاصلهٔ ۱۱۵ کیلومتری غرب شهر مشهد مرکز استان خراسان رضوی، و در بین سه شهر بزرگ نیشابور، قوچان و سبزوار واقع است. فاصلهٔ این روستا از سه شهر فوق به ترتیب ۷۰ ، ۵۸ و ۹۰ کیلومتر است. کار مردم کشاوررزی و دامپروری است. این روستا هم‌اکنون در مرکز دهستانهای ساقبیک،بیدخان و کوهسخت و ... قرار داردو از توابع شهرستان نیشابور می‌باشد و به علت مرکزیت محلی و دسترسی به سه شهر بزرگ اطراف، و همچنین دارا بودن زمین‌های مسطح و مناسب، از روستاهای مستعد پیشرفت برای انجام امورات اداری مردم دهستان‌ها و بخش‌های اطراف است.
در زمان حملهٔ قوم مغول به ایران، قوم بیات با جمعیتی در حدود ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ نفر که ۲۰۰٬۰۰۰ نفر مرد جنگجو را شامل می‌شدند با آن‌ها وارد جنگ شدند و پسر چنگیز خان مغول را زخمی کردند. پس از آن چنگیز خان با تمام قوا به نیشابور حمله کرده بسیاری از آن قوم را به قتل رسانید. قوم بیات به کوه‌های اطراف نیشابور فراری شدند. یک گروه به سمت هند و افغانستان، یک گروه به سمت اصفهان، شیراز و اراک و گروهی دیگر به سمت آذرباییجان، سوریه و لبنان پراکنده شدند. عده‌ای که به سمت شیراز رهسپار شدند در روستای بیدزرد (۱۵ کیلومتری شیراز-جهرم) سکنیٰ گزیده‌اند که نام خانوادگی آن‌ها بیات می‌باشد. بعد از انقلاب سفید محمدرضا شاه لقب خان برداشته شد.
به نوشتهٔ کتاب «تاریخ قوم بیات» اثر نادر بیات، قوم بیات ناحیهٔ خراسان، در زمان نادر شاه افشار از منطقهٔ کرکوک عراق کوچ کرده و در مناطقی از جلگهٔ نیشابور و به‌طور عمده در روستای عبدالله گیو (نیشابور) و برخی از روستاهای همجوار آن ساکن گردیده‌اند. قوم «بیات» از اقوام اصیل و تاریخی ایران است که در نقاط متعددی از ایران از جمله خراسان، زنجان، اراک، ساوه، زرند، همدان و فارس سکنیٰ گزیده‌است.
جستارهای وابسته
- ترک‌های ایران
- خانات نیشابور (امارت قره بیات)
منابع
- ↑ «Encyclopaedia Iranica».
- ↑ Российский этнографический музей. Глоссарий. Баяты
- ↑ electricpulp.com. «BAYĀT – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۹-۱۴.
- ↑ مدخل بیات بایگانی‌شده در ۴ ژانویه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine در دانشنامه جهان اسلام
4. تاریخچه بیات و بیاتی‌ها در ایران
- جامع‌التواریخ رشیدی، ذکر شده در: بیگدلی، محمدرضا، ایل‌سون‌ها (شاهسون)های ایران، تهران ۱۳۷۴، ص ۱۶۶.
- «تاریخ قوم بیات» اثر نادر بیات.
- رشیدالدین فضل‌الله ج ۱ ص ۳۹ حمدالله مستوفی ۱۳۶۲ ش الف ص ۵۶۶ تاریخ قزلباشان ص ۲۴ قائم‌مقام ص ۴۰۳).
- (کاشغری ص ۱۷۲ رشیدالدین فضل‌الله ج ۱ ص ۴۰ اوزون چارشیلی ج ۱ ص ۱۱۳).
- ابن خلدون العبر: تاریخ ابن خلدون ترجمهٔ عبدالمحمد آیتی تهران ۱۳۶۳–۱۳۷۰ ش سیسیل جان ادموندز کردها ترک‌ها عربها ترجمهٔ ابراهیم یونسی تهران ۱۳۶۷