تمغا
تَمغا یا تمگا مهر و نشانی بوده که با مرکب سرخ یا شنگرف بر اسناد، نامه‌ها و فرمان‌ها می‌زدند. در متون اسلامی این واژه به صورت اَلْتَمغا، تمغاء آل، آل تمغا، آل طَمغی و یک مورد تَمْقا (تذکرةالملوک) ثبت شده‌است.
واژه تَمغا از اویغوری به زبان مغولی راه یافته ولی معمولاً از آن به عنوان واژه‌ای مغولی - ترکی یاد می‌شود. برخی معتقدند اصل واژه در پارسی «تمگا» بوده که وارد زبان‌های ترکی و مغولی شده و سپس دوباره به شکل تمغا وارد پارسی شده‌است.
آل تمغا از دو جزء آل به معنای سرخ تمغا به معنی مهر و نشان و روی هم به نوعی مهر اطلاق می‌شده‌است که با مرکب سرخ یا شنگرف بر اسناد، نامه‌ها و فرمان‌ها زده می‌شده‌است. آل تمغا اصطلاحی دیوانی بوده که با تصرف ایران و ممالک همجوار به دست مغول‌ها، به زبان فارسی راه یافت. این واژه در دوران ایلخانان، چوپانیان، جلایریان و تیموریان رایج بوده‌است. اما رفته رفته از رونق افتاد و در روزگار صفویان، دیگر به عنوان یک اصطلاح دیوانی استفاده نمی‌شده‌است و ظاهراً اصطلاح «نشان» جای آن را می‌گیرد.
آن‌ها در طول دوران باستان کلاسیک و قرون وسطی در بین عشایر اوراسیا (ایرانیان (آلان‌ها ، سرماتیان ، سکاها) ، مغول‌ها و ترک‌ها) رایج بودند.
سنگ نوشته‌های تیمره خمین
در سال ۱۳۹۵ محمد ناصری فرد باستان‌شناس ایرانی از تلاش‌های سال‌های گذشته او برای تحقیق روی سنگ نگاره‌هایی با قدمت احتمالی ده‌ها هزار ساله در کوه‌های اطراف شهر خمین در استان مرکزی خبر داده‌است. برخی رسانه‌های جهانی در روزهای گذشته با انتشار گزارش‌هایی در این باره نوشته‌اند این مکان ممکن است، قدیمی‌ترین سنگ نگاره‌های کشف شده در جهان را درون خود جا داده باشد. قدمت برخی سنگ نگاره‌های انسانی کشف شده در این محل، بین ۴۰ تا ۵۰ هزار سال تخمین زده می‌شود. گفتنی است تا کنون هزاران سنگ نگاره‌های انسانی در استان‌های مختلف ایران کشف شده‌است اما گمان می‌رود سنگ نگاره‌های کشف شده در محوطه‌های سی و یک گانه تیمره خمین، نه تنها قدیمی‌ترین سنگ نگاره‌های کشف شده در ایران بلکه قدیمی‌ترین سنگ نگاره‌های کشف شده در جهان نیز باشد. تعداد سنگ نگاره‌های این منطقه به بیش از ۲۱ هزار مورد می‌رسد. برخی این محوطه سی و یک گانه را که بیش از ۱۵۰ کیلومتر مربع مساحت دارد، به یک موزه بدون سقف تشبیه کرده‌اند. سنگ نگاره به باقی مانده آثار نقاشی و حکاکی انسان روی سنگ در هزاره‌های پیشین و پیش از ابداع خط گفته می‌شود. در این آثار غالبا حیوانات و عناصری از طبیعت زمین ترسیم می‌شوند. ناصری فرد به خبرگزاری فرانسه گفته‌است: اکتشافات او در تیمره خمین می‌تواند اثبات گر این فرضیه باشد که انسان‌های ساکن در ده‌ها هزار سال پیش در این منطقه پیش از خروج از منطقه خاورمیانه ابداع گر یک نوع سنت هنری جمعی بوده‌اند.
تمغاهای قبایل اوغوز
هر یک از قبیله‌های ترک اغوز تمغای ویژه خود را داشتند به صورت زیر:
بیات
ایمور
قره‌اولی
قایی
ییوا
جستارهای وابسته
- سنگ‌نگاره
- سنگ‌نگاره کاروان شتر
- گلپایگان
- رؤیت اشیای ناشناس پرنده در ایران
منابع
- ↑ «مجدالدین کیوانی «آل تمغا» دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱۶». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۰۹.
- ↑ اسواران ساسانی نگارش: دکتر کاوه فرخ تصویرگر: آنگس مکبراید برگردان به پارسی: یوسف امیری سال انتشار: ۱۳۸۸ خ/ ۲۰۰۹ م. ناشر: گل آفتاب (مشهد) قطع رقعی، ۱۶۵ صفحه
- ↑ https://donya-e-eqtesad.com/بخش-سایت-خوان-62/3144344-کشف-احتمالی-قدیمی-ترین-سنگ-نگاره-های-جهان-در-ایران-تصاویر
- ↑ بیگدلی، محمدرضا، ایل‌سون‌ها (شاهسون‌های) ایران، تهران: انتشارات پاسارگاد، ۱۳۷۴، ص۱۶۶.