زبان‌های نیلوصحرایی

نیلوصحرایی
نیلوصحرایی
پراکنش:	مرکز، شمال و شرق آفریقا
تبار:	یکی از خانواده‌های زبانی جهان
زیرگروه‌ها:	برتا فور ؟ گوموز ؟ کومان کولیاک کوناما مابان صحرایی ؟ سنغایی سودانی مرکزی سودانی شرقی ؟ کادو ؟ میمی-دی
ایزو ۲–۶۳۹ / ۵	ssa
گلاتولوگ	None
	پراکندگی زبان‌های نیلوصحرایی (به رنگ زرد)

زبان‌های نیلوصحرایی گروهی از زبان‌های آفریقایی هستند که توسط ۵۰–۶۰ میلیون انسان در بخش‌های شمالی رود شاری و نیل، شامل منطقه تارخیی نوبه، شمال جایی که دو شاخه نیل به هم می‌پیوندند می‌شود، گویش می‌شوند. زبان‌های این خانواده در ۱۷ کشور در بخش شمالی آفریقا از الجزایر تا بنین در غرب، از لیبی تا جمهوری دموکراتیک کنگو در مرکز و از مصر تا تانزانیا در شرق پراکنده هستند. بزرگترین شاخه‌های این در کشورهای نوین سودان و سودان جنوبی رایجند.

شاخه‌ها

شاخه‌های نیلوصحرایی مطابق نظرات ژوزف گرینبرگ به شرح زیرند:

نیلوصحرایی

کومی (شامل گوموز)

صحرایی

سنغایی

فور

مابی

شاری-نیلی

	سودانی مرکزی

	کوناما

	برتا

	سودانی شرقی (شامل کولیاک، نوبی و نیلی)

واژگان

نمونه واژگان اساسی در شاخه‌های مختلف نیلوصحرایی:

یادداشت: در خانه‌های دارای خط مورب، شکل مفرد پیش از آن و شکل جمع پس از آن است.

زبان	چشم	گوش	بینی	دندان	زبان	دهان	خون	استخوان	درخت	آب	خوردن	نام
نیانیلی	(k)ɔŋ, pl. (k)ɔɲ	yit̪	(q)ume	kɛ-la(-c)	ŋa-lyɛp	(k)ʊt̪ʊk		käw	kɛ-ɛt, kɪ-yat	pi(-ʀ)	ɲam	ka-ʀin
نیاجبل	ed ~ er	si(di ~ gi)		ɲi-di	kala-d	udu	k-afa-d	(g-)am-	kaca	cii ~ kii	ɲam	(siigə, saag)
تمین	nɪ́ŋɪ̀nàʈ / kɛ̀ɛ́n	wénàʈ / kwèén	kɪ́mɪ́nʈɪ̀n / kɪkɪ́mɪ́nʈɪ́nɪ̀	awɪ̀s / kɛ́ɛ̀ʔ	mɛ́nɖɪnyàʈ	íʈùk / k(w)úʈɪ̀n	mónɪ̀ʈ	àmɪ̀s / kɔ́maʔ	mɛ́rɛŋɪ̀s / mɛ́rɛŋ	múŋ	láma	kàlɪ́n, kàlɪ́ŋ
نیاداجو	aŋune / aŋwe ~ aŋun	wunute / wunuge	mu-ne	ɲiɣte / ɲiɣke	ɲabire / ɲabirta	ikke / ikku	tamuke	ŋai / ŋayu	ewete / ewe	ma-	si-	ange / angu
کادوگلی (گویش تالا)	ayyɛ / iyyɛ	naasɔ / isinɛ́	ámb-/nigáŋg-árɔk	t̪- / iŋŋini	áŋdáɗuk / ni-	niinɔ / niginíínɔ	ariid̪ʊ	t̪iŋguba / kuba	ffa / nááfa	ɓiid̪i	oori	ɛɛrɛ / nigirɛɛnɛ
نیاسودانی شمال شرقی	maɲ	ɲog-ul	em-u	ŋes-il	ŋal	ag-il ~ ag-ul	ug-er	kɛs-ɛr	koɲ-er-	mban	kal- / kamb-	(ŋ)ɛr-i
نارا	no, nòò / no-ta, nóó-ta	tús / túsá	demmo, dəmmo, dàm̀mò, dòmmò	nɪ̀hɪ̀ / nɪ̀hɪ̀t-tá; nèʃɪ̀ / nèʃá	hàggà, àggà, ààdà, hàdà	aùlò / aùl-lá; àgúrá / àgúr-tà	kitto, kɪ̀tò	ketti, kəti, kátɪ́ / ketta, kátá	tüm, tûm; kè́l	emba, mbàà	kal, kál, kár	ade, ààdà
نیانوبی	maaɲ, sg. miɲ-di	ugul(-e), sg. ugul-di	?	ŋil, sg. ŋíl-di	ŋal, sg. ŋal-di	agil	ùg-er	kiser, sg. kisir-ti	koor, sg. koor-ti	es-ti	kal-	er-i
نیاتامی	me-ti, pl. mVŋ	(ŋ)usu-ti (sg)	eme, sg. emi-ti (sg.)	ŋesi-t(i), pl. ŋes-oŋ	laat	auli	agi	kei-ti, pl. kei-ŋ	gaan; kiɲe(-ti) (?)	kal /kaal	ŋan-	(ŋ)aat, pl. (ŋ)ari-g
نیانیما	a̍ŋV	ɲɔgɔr-	(o)mud̪- (?)	ŋil-	?	ŋàl-	wule	amV	t̪uma	bɔ́ŋ	t̪a̍l- / ta̍m-
نیاسورمی جنوب غربی	kɛɓɛrɛ (pl.)	it̪t̪at	ʊŋɛtʃ (?)	ɲiggɪtta	ʌgʌʌt	(k)-ʊt̪t̪ʊk	ɓɪj-	ɛmmɛ	kɛɛt̪	maam	ɗak-	ðara
نیاسورمی جنوب شرقی	kabari	ɲabi (?)	giroŋ	ɲigidda (?)	kat	tuk-	ɲaɓa	giga (?)	kɛdo (?)	ma		sara
نیاکولیاک	ekw, pl. ekw=ẹk	beos, pl. beosẹk	nyab, pl. nyabẹk		ɛd-eɓ	ak, pl. akẹk	seh	ɔk	ad, pl. ad=is	kywɛh		yed, pl. yedẹk
شابو	sɛ	k’iti	sonɑ	k’ɑu	hɑndɑ	kɑusɛ	dɑmo	emɑhɑ; egege	k’ɔnɑ	wɔ:		woŋgɑse
اونگوتا	ˈʔa:fa	ˈwo:wa	ˈsi:na (loan?)	ʔitiˈma	ʔɑdabo (loan?)	ˈʔi:fa		ˈmitʃa (loan?)	ˈhɑntʃa	ˈtʃa:hawa	ʔeˈdʒak	ˈmiʃa
نیاباگیریمی	kamɔ; kamu; kama	imbi; EmbE; mbili; mbElE; imbil-; EmbEl-	Samɔ; Samu; Somu; kanu; kunu; kVnV	kanga; nganga	unɖɛ(C-)	tara	manga; masu; mVsV; nɖuma	Kinga; Kunga; Kingo	kaga	mEnE; mAnɛ; mani	OɲO; ɔɲɔ; VɲV	iɭi; ʈV
نیامانگبتو	mʷɔ̀	bɪ́	amɔ̀	kɪ́	kàɖrà	tí(kpɔ̀)	álí	kpɔ̀	kɪ́rɪ́ɛ̀	gʷò	láɲɔ̀	kɛ̀lʊ̀
مانگبوتو	owékékí	ubí	tongi	usɛ́	kedrú	utí	koto	ikpi	okpá	uwɛ	ano	aɓé
باله	ɲɔ̌	bí	ndǔ̱tú̱	kú	da	tso	zú	kpa	tsú	cû	wyɔ	ngbá / nzú
اندرو	nikpɔ́	ɓi(na)	ondǐ̹tsǔ̹	ku	da	tsu	âzû	kpá	ítsú	ǐɗá	ɲú	óvôná
معدی (اوگاندا)	mī	bí	ɔ̀mvɔ̄	sí	lɛ̀ɖá	ti	àrɪ́	hʷa	kʷɛ	èyí	ɲā	rú
بیری	mɛ́; mʊ́	nvö; nvu	ímɔ̀; ámɔ̀	sì	ìnɖrɔ́; ìnɖrá	tyi(di)	ɔ́tɔ́	kpɔ	kpi; kpɪ	wu	ɔnyo	iri
کرش	mumu	mbímbi	uŋú	ʃɛ́ʃɛ̀	ndjindja	-	srama	kpɔkpɔ́	kpikpi	ùyù	ɔ́ʃɔ́	díri
دونگو	mómu	mbimbi	ʔɔŋu	cẹ̀cẹ̀	ndjándja	-	ọọs	kpọkpŏ	kpikpi	ùyù	l-ọc(ic)	díri
آجا	iɲi	mimbi	múmú	uku	ndindyi	-	usa	gbäbí	cící	ɓaɓa	aɲ	kiri
کوناما	wà	ùkùˈnà	bòbòˈnà	mà	ŋèeˈlà	ùˈdà	kòkòˈbà	sàŋˈgà	èˈlà	bìˈà	ˈìŋ(à)	ˈkíidà
برتا	aře	iile	amúŋ	ndu-fuudí	hala	n'du	k’aβa	k’aara	s’ís’ía	fɪ'ri	θɪ́ŋa	huu (= foot)
گوموز شمالی	kʼwácá	tsʼéa	ííta	kʼósa	kʼótʼá	sa	maχá	ʒákwá	ɟá	aja	sá	tsʼéa
نیانیاکومی	D̪E	cʼɛ	ʃʊnʃ	ʃE	lEtʼ̪a	tʼ̪wa	sʼámá; bàs	ʃUImakʼ	cwálá	jiɗE	ʃa; kʼama	D̪uga
گوله	yan	ĭgŭn	fufŭn		ŏdāīān		wāīdjo		wŏt	āī
گوله	yan	igă̄n	fufan		adad ayan	ĭten				ai
آمدانگ (کوچانه)	ni	dili, kiliŋgɛ	gʊrnɑ	kɑlkɑ	dɔl:	sɪˈmi	tʃo:	dʊrtu	sɔŋ	sunu	zɑm	tʃuluk
مابا	kàʃì-k/-ñi	koi-k	boiñ	sati-k	delmi-k	kan-a/-tu	àríi	kàñjí-k	soŋgo-k	inji	añ	mílí-i/-síi
میمی ریکورس	dyo	feɾ	fir	ɲain		ɲyo			su	engi	ɲyam
کانوری	shîm	sə́mò	kə́nzà	tímì; shélì	tə́làm	cî	bû	shíllà	kə̀ská	njî	bù	cû
زاگاوا	í	kέbέ	síná	màrgi:	tàmsi:	áá	ógú	úrú	bɛ̀gìdi:	bí	sε:gì	tír
دندی	mò	háŋŋá	nínè	hínydyè	dɛ́llɛ̀	méè	kpííʀì	bíʀí	túúʀì	hàʀí	ŋwáà	máà
تاداکساهاک	mó	haŋgá	t-í-nʒar	ée-ʃan	íilǝs	míya	kud-én	biidí	tugúdu	aryén	ŋá	mân

جستارهای وابسته

زبان‌های سودان

منابع

↑ Dimmendaal, Gerrit Jan. 1988. "The lexical reconstruction of proto-Nilotic: a first reconnaissance." Afrikanistische (AAP) 16: 5-67.
↑ Bender, M. Lionel. 1998. "The Eastern Jebel Languages of Sudan." Afrika und Übersee 81: 39-64.
↑ Blench, Roger. Temein languages comparative wordlist.
↑ Thelwall, Robin. 1981. The Daju Language Group. Doctoral dissertation. Coleraine: New University of Ulster.
↑ Schadeberg, Thilo. 1994. Comparative Kadu Wordlists. Afrikanistische Arbeitspapiere 40:11-48. University of Cologne.
↑ Rilly, Claude. 2010. Le méroïtique et sa famille linguistique. Leuven: Peeters Publishers.
↑ Yigezu, Moges. 2001. A comparative study of the phonetics and phonology of Surmic languages. Bruxelles: Université libre de Bruxelles. Doctoral dissertation, University of Bruxelles.
↑ Heine, Bernd. 1976. The Kuliak Languages of Eastern Uganda. Nairobi: East African Publishing House.
↑ Jordan, Linda, Hussein Mohammed, and Jillian Netzley. 2015. Sociolinguistic Survey of the Shabo of Ethiopia. SIL Electronic Survey Report 2015-019. SIL International.
↑ Wedekind, Klaus. 2001. Sociolinguistic Survey Report of the Languages of the Gawwada, Tsamay, and Diraasha Areas with Excursions to Birayle (Ongota) and Arbore (Irbore): Part 2. SIL Electronic Survey Reports 2002-066: 6-15.
↑ Boyeldieu, Pascal, Pierre Nougayrol, and Pierre Palayer. 2006. Lexique comparatif historique des langues Sara-Bongo-Baguirmiennes بایگانی‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine. Online version.
↑ Demolin, Didier. 1992. Le Mangbetu: etude phonétique et phonologique, 2 vols. Brussels: Faculté de Philosophie et Lettres, Université libre de Bruxelles dissertation.
↑ Bokula, Moiso & Agozia-Kario Irumu. 1994. Bibliographie et matériaux lexicaux des langues Moru-Mangbetu (Soudan-Central, Zaïre). Annales Aequatoria 10: 203‒245.
↑ Boone, Douglas; Richard L. Watson (editors). 1996. Moru-Ma'di survey report. Nairobi, Kenya: Summer Institute of Linguistics.
↑ Santandrea, Stefano. 1966. The Birri language: Brief elementary notes. Afrika und Übersee 49: 81‒234.
↑ Santandrea, Stefano. 1976. The Kresh group, Aja and Baka languages (Sudan): A linguistic contribution. Napoli: Istituto Universitario Orientale.
↑ Bender, Lionel. 2001. English-Kunama lexicon. Afrikanistische Arbeitspapiere 65: 201-253.
↑ Bender, M. Lionel. 1989. Berta Lexicon. In Bender, M. Lionel (ed.), Topics in Nilo-Saharan Linguistics, 271-304. Hamburg: Helmut Buske.
↑ Ahland, Colleen and Eliza Kelly. 2014. Daatsʼíin-Gumuz Comparative Word list.
↑ Otero, Manuel Alejandro. 2019. A Historical Reconstruction of the Koman Language Family. Doctoral thesis. Department of Linguistics, University of Oregon.
↑ Evans-Pritchard, Edward E. 1932. Ethnological Observations in Dar Fung. Sudan Notes and Records 15: 1-61.
↑ Seligmann, Brenda Z. 1911-1912. Note on Two Languages in the Sennar Province of Anglo-Egyptian Sudan. Zeitschrift für Kolonialsprachen 2: 297-308.
↑ Wolf, Katharina. 2010. Une enquête sociolinguistique parmi les Amdang (Mimi) du Tchad: Rapport Technique. SIL Electronic Survey Reports 2010-028
↑ Edgar, John T. 1991. Maba-group Lexicon. (Sprache und Oralität in Afrika: Frankfurter Studien zur Afrikanistik, 13.) Berlin: Dietrich Reimer.
↑ Gaudefroy-Demombynes, Maurice. 1907. Document sur les Langues de l'Oubangui-Chari. In Actes du XVIe Congrès International des Orientalistes, Alger, 1905, Part II, 172-330. Paris: Ernest Leroux.
↑ Doris Löhr, H. Ekkehard Wolff (with Ari Awagana). 2009. Kanuri vocabulary. In: Haspelmath, Martin & Tadmor, Uri (eds.) World Loanword Database. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 1591 entries.
↑ Blažek, Václav. 2007. On application of Glottochronology for Saharan Languages. In Viva Africa 2007. Proceedings of the IInd International Conference on African Studies (April 2007). Plzeň: Dryáda, 2007. p. 19-38, 19 pp. شابک ‎۹۷۸−۸۰−۸۷۰۲۵−۱۷−۸.
↑ Tourneux, Henry. 1992. Inventaire phonologiques et formation du pluriel en zaghawa (Tchad). Afrika und Übersee 75, 267-277.
↑ Zima, Petr. 1994. Lexique dendi (songhay): جوگو، بنین، Bénin: avec un index français-dendi. (Westafrikanische Studien 4). Köln: Rüdiger Köppe.
↑ Christiansen-Bolli, Regula. 2010. A Grammar of Tadaksahak: a Northern Songhay Language of Mali. Leiden.

ترجمه از ویکی‌پدیای انگلیسی

پیوند به بیرون

Roger Blench: Nilo-Saharan
- Nilo-Saharan list (Blench 2012)
Nilo-Saharan Newsletter بایگانی‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
Map of Nilo-Saharan

[1] Dimmendaal, Gerrit Jan. 1988. "The lexical reconstruction of proto-Nilotic: a first reconnaissance." Afrikanistische (AAP) 16: 5-67.

[2] Bender, M. Lionel. 1998. "The Eastern Jebel Languages of Sudan." Afrika und Übersee 81: 39-64.

[3] Blench, Roger. Temein languages comparative wordlist.

[4] Thelwall, Robin. 1981. The Daju Language Group. Doctoral dissertation. Coleraine: New University of Ulster.

[5] Schadeberg, Thilo. 1994. Comparative Kadu Wordlists. Afrikanistische Arbeitspapiere 40:11-48. University of Cologne.

[Rilly2010-6] Rilly, Claude. 2010. Le méroïtique et sa famille linguistique. Leuven: Peeters Publishers.

[Yigezu2001-7] Yigezu, Moges. 2001. A comparative study of the phonetics and phonology of Surmic languages. Bruxelles: Université libre de Bruxelles. Doctoral dissertation, University of Bruxelles.

[8] Heine, Bernd. 1976. The Kuliak Languages of Eastern Uganda. Nairobi: East African Publishing House.

[9] Jordan, Linda, Hussein Mohammed, and Jillian Netzley. 2015. Sociolinguistic Survey of the Shabo of Ethiopia. SIL Electronic Survey Report 2015-019. SIL International.

[10] Wedekind, Klaus. 2001. Sociolinguistic Survey Report of the Languages of the Gawwada, Tsamay, and Diraasha Areas with Excursions to Birayle (Ongota) and Arbore (Irbore): Part 2. SIL Electronic Survey Reports 2002-066: 6-15.

[11] Boyeldieu, Pascal, Pierre Nougayrol, and Pierre Palayer. 2006. Lexique comparatif historique des langues Sara-Bongo-Baguirmiennes بایگانی‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine. Online version.

[12] Demolin, Didier. 1992. Le Mangbetu: etude phonétique et phonologique, 2 vols. Brussels: Faculté de Philosophie et Lettres, Université libre de Bruxelles dissertation.

[Bokula-13] Bokula, Moiso & Agozia-Kario Irumu. 1994. Bibliographie et matériaux lexicaux des langues Moru-Mangbetu (Soudan-Central, Zaïre). Annales Aequatoria 10: 203‒245.

[14] Boone, Douglas; Richard L. Watson (editors). 1996. Moru-Ma'di survey report. Nairobi, Kenya: Summer Institute of Linguistics.

[Santandrea1966-15] Santandrea, Stefano. 1966. The Birri language: Brief elementary notes. Afrika und Übersee 49: 81‒234.

[Santandrea1976-16] Santandrea, Stefano. 1976. The Kresh group, Aja and Baka languages (Sudan): A linguistic contribution. Napoli: Istituto Universitario Orientale.

[17] Bender, Lionel. 2001. English-Kunama lexicon. Afrikanistische Arbeitspapiere 65: 201-253.

[18] Bender, M. Lionel. 1989. Berta Lexicon. In Bender, M. Lionel (ed.), Topics in Nilo-Saharan Linguistics, 271-304. Hamburg: Helmut Buske.

[19] Ahland, Colleen and Eliza Kelly. 2014. Daatsʼíin-Gumuz Comparative Word list.

[20] Otero, Manuel Alejandro. 2019. A Historical Reconstruction of the Koman Language Family. Doctoral thesis. Department of Linguistics, University of Oregon.

[21] Evans-Pritchard, Edward E. 1932. Ethnological Observations in Dar Fung. Sudan Notes and Records 15: 1-61.

[22] Seligmann, Brenda Z. 1911-1912. Note on Two Languages in the Sennar Province of Anglo-Egyptian Sudan. Zeitschrift für Kolonialsprachen 2: 297-308.

[23] Wolf, Katharina. 2010. Une enquête sociolinguistique parmi les Amdang (Mimi) du Tchad: Rapport Technique. SIL Electronic Survey Reports 2010-028

[Edgar1991-24] Edgar, John T. 1991. Maba-group Lexicon. (Sprache und Oralität in Afrika: Frankfurter Studien zur Afrikanistik, 13.) Berlin: Dietrich Reimer.

[25] Gaudefroy-Demombynes, Maurice. 1907. Document sur les Langues de l'Oubangui-Chari. In Actes du XVIe Congrès International des Orientalistes, Alger, 1905, Part II, 172-330. Paris: Ernest Leroux.

[26] Doris Löhr, H. Ekkehard Wolff (with Ari Awagana). 2009. Kanuri vocabulary. In: Haspelmath, Martin & Tadmor, Uri (eds.) World Loanword Database. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 1591 entries.

[27] Blažek, Václav. 2007. On application of Glottochronology for Saharan Languages. In Viva Africa 2007. Proceedings of the IInd International Conference on African Studies (April 2007). Plzeň: Dryáda, 2007. p. 19-38, 19 pp. شابک ‎۹۷۸−۸۰−۸۷۰۲۵−۱۷−۸.

[28] Tourneux, Henry. 1992. Inventaire phonologiques et formation du pluriel en zaghawa (Tchad). Afrika und Übersee 75, 267-277.

[29] Zima, Petr. 1994. Lexique dendi (songhay): جوگو، بنین، Bénin: avec un index français-dendi. (Westafrikanische Studien 4). Köln: Rüdiger Köppe.

[30] Christiansen-Bolli, Regula. 2010. A Grammar of Tadaksahak: a Northern Songhay Language of Mali. Leiden.