عاشورا
عاشورا (به عربی: عَاشُورَاء) همچنین به روز عاشورا معروف است دهمین روز از ماه محرم در گاه‌شماری هجری قمری است، برای مسلمانان، عاشورا روزی است که موسی و بنی اسرائیل توسط خداوند از فرعون نجات یافتند و راهی در دریا ایجاد کردند. و مصادف است با روزی که حسین بن علی، نوهٔ پیامبر اسلام، محمّد، در نبرد کربلا کشته شد. جنبش جهانی اهل سنت این روز را به عنوان روز ملی شهیدان امت مسلمان تحت هدایت سید امام حیات گرامی می‌دارد. و روزه گرفتن در این روز را سنّت می‌دانند.
| عاشورا | |
|---|---|
عاشورا به مناسبت کشته‌شدن حسین، تهران، ۲۰۱۶ | |
| نام رسمی | عَاشُورَاء |
| نام دیگر | حسی (عاشورا), تبویک، تابوت، روز کفاره |
| برپایی توسط | مسلمانان |
| نوع | اسلامی و ملی (در برخی کشورها مانند افغانستان، آذربایجان، بحرین، ایران، لبنان، پاکستان، بنگلادش، هند و عراق) |
| اهمیت | روزی که موسی به عنوان شکرگزاری از آزاد شدن بنی اسرائیل به اعتقاد اهل سنت روزه گرفت. کشته‌شدن حسین بن علی و خانواده‌اش شیعه) |
| مراسم | عزاداری کردن و پیام کشته‌شدن حسین (اسلام شیعه) روزه گرفتن (اسلام اهل سنت) |
| تاریخ | ۱۰ ماه محرم |
| تناوب | هر سال یکبار |
| درگاه تشیع | |
|---|---|
| عقاید | |
| فروع | نماز • روزه • خمس • زکات • حج • جهاد • امر به معروف • نهی از منکر • تولی • تبری |
| عقاید برجسته | مهدویت: غیبت (غیبت صغرا، غیبت کبرا)، انتظار، ظهور و رجعت • بدا • شفاعت و توسل • تقیه • عصمت • مرجعیت، حوزه علمیه و تقلید • ولایت فقیه • متعه • شهادت ثالثه • جانشینی محمد • نظام حقوقی |
| شخصیت‌ها | |
| چهارده معصوم | محمد • علی • فاطمه • حسن • حسین • سجاد • باقر • صادق • کاظم • رضا • جواد (تقی) • هادی (نقی) • حسن (عسکری) • مهدی |
| صحابه محترم نزد شیعه | مردان: سلمان فارسی • مقداد بن اسود • میثم تمار • ابوذر غفاری • عمار یاسر • بلال حبشی • جعفر بن ابی‌طالب • مالک اشتر • محمد بن ابوبکر • عقیل • عثمان بن حنیف • کمیل بن زیاد • اویس قرنی • ابوایوب انصاری • جابر بن عبدالله انصاری • ابن‌عباس • ابن مسعود • ابوطالب • حمزه • یاسر • هانی بن عروه • عثمان بن مظعون • عبدالله بن جعفر • خباب بن ارت • اسامة بن زید • خزیمة بن ثابت • مصعب بن عمیر • مالک بن نویره • زید بن حارثه زنان: فاطمه بنت اسد • حلیمه • زینب • ام کلثوم بنت علی • اسماء بنت عمیس • ام ایمن • صفیه بنت عبدالمطلب • سمیه |
| رجال و علما | کشته‌شدگان کربلا • فهرست رجال حدیث شیعه • اصحاب اجماع • روحانیان شیعه • عالمان شیعه • مراجع تقلید |
| مکان‌های متبرک | |
| مکه و مسجدالحرام • مدینه، مسجد النبی و بقیع • بیت‌المقدس و مسجدالاقصی • نجف، حرم علی بن ابی‌طالب و مسجد کوفه • کربلا و حرم حسین بن علی • کاظمین و حرم کاظمین • سامرا و حرم عسکریین • مشهد و حرم علی بن موسی الرضا دمشق و زینبیه • قم و حرم فاطمه معصومه • شیراز و شاه‌چراغ • کاشمر و حمزه بن حمزه بن موسی بن جعفر امامزاده سید مرتضی و آرامگاه سید حسن مدرس • آستانه اشرفیه و سید جلال‌الدین اشرف • ری و حرم شاه عبدالعظیم • امامزاده جعفر مسجد • امامزاده • حسینیه | |
| روزهای مقدس | |
| عید فطر • عید قربان (عید اضحی) • عید غدیر خم • محرّم (سوگواری محرم)، تاسوعا، عاشورا و اربعین) • عید مبعث • میلاد پیامبر • تولد ائمه • ایام فاطمیه | |
| رویدادها | |
| رویداد مباهله • رویداد غدیر خم • سقیفه بنی‌ساعده • فدک • رویداد خانه فاطمه زهرا • قتل عثمان • جنگ جمل • نبرد صفین • نبرد نهروان • واقعه کربلا • مؤتمر علماء بغداد • حدیث ثقلین • اصحاب کسا • آیه تطهیر • | |
| کتاب‌ها | |
| قرآن • نهج‌البلاغه • صحیفه سجادیه کتب اربعه: الاستبصار • اصول کافی • تهذیب الاحکام • من لایحضره الفقیه مصحف فاطمه • مصحف علی • رساله حقوق • اسرار آل محمد وسائل‌الشیعه • بحارالانوار • الغدیر • مفاتیح‌الجنان تفسیر مجمع‌البیان • تفسیر المیزان • کتب شیعه | |
| شاخه‌ها | |
| دوازده‌امامی (اثنی‌عشری) • اسماعیلیه • زیدیه • غلاه • واقفیه | |
| منابع اجتهاد | |
| کتاب (قرآن) • سنت (روایات پیامبر و ائمه) • عقل • اجماع | |
عاشورا برای شیعیان اوج یادآوری ماه محرم، و مراسم بزرگداشت مرگ حسین بن علی و خانواده‌اش و حامیانش در نبرد کربلا در ۱۰ محرم در سال ۶۱ هجری قمری است. اولین سوگواری برای این حادثه تقریباً بلافاصله پس از نبرد آغاز شد. مرثیه‌های مردمی توسط شاعران برای بزرگداشت نبرد کربلا در دوران امویان و عباسیان سروده شد و اولین مراسم عزاداری عمومی در سال ۹۶۳ بعد از میلاد در زمان سلسله آل بویه روی داد.
این روز در الجزایر، ایران، پاکستان، لبنان، بحرین، عراق، هند، مراکش به یک تعطیلی ملّی تبدیل شده‌است و بسیاری از جوامع قومی و مذهبی در آن شرکت دارند.
ریشهٔ واژه
ریشهٔ کلمهٔ عاشورا در زبان‌های سامی به معنی «دَهُم» است؛ از این رو نام ذکر شده، به معنای واقعی کلمه ترجمه شده، به معنی «روز دهم» است. به گفتهٔ شرق‌شناس A. J. Wensinck، این نام از عبری ʿāsōrگرفته شده‌است، این روز در واقع دهمین روز از ماه است، اگرچه برخی از محققان اسلامی ریشه‌شناسی‌های مختلفی ارائه می‌دهند.
تطبیق تاریخی
عاشورای سال ۶۱ هجری قمری طبق بعضی محاسبات نجومی با توجه به گاه‌شماری هجری قمری هلالی با سه شنبه، ۲۰ مهر سال ۵۹ هجری خورشیدی (۹ اکتبر ۶۸۰ میلادی) برابر است. اما براساس محاسبات جدولی گاه‌شماری هجری قمری قراردادی این روز با چهارشنبه، ۲۱ مهرماه خورشیدی (۱۰ اکتبر میلادی) همان سال تطبیق داده می‌شود.
پیش‌زمینهٔ تاریخی
در دهم محرم ۶۱ هجری قمری نبردی میان سپاه حسین بن علی و سپاه اعزامی از سوی یزید بن معاویه در نزدیکی محلی به نام کربلا (در عراق کنونی) درگرفت. گفته می‌شود دلیل یزید بن معاویه برای جنگ، بیعت نکردن حسین بن علی با او بود؛ از طرفی حسین بن علی نیز حکومت و زمام‌داری یزید بن معاویه را غیرشرعی و غیرقانونی می‌دانست.
در پایان این نبرد حسین بن علی به همراه ۷۲ تن از همراهانش کشته شدند، پس‌از آن شیعیان هرساله در روز دهم محرم به عزادارای برای این کشته‌شدگان می‌پردازند.
نگرش شیعه
شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان می‌گوید: «روز دهم ماه محرم روز شهادت امام حسین است، روز مصیبت و حُزن ائمهٔ اطهار و شیعیان آنان است و شایسته است که شیعیان در این روز مشغول کارهای دنیوی نگردند و مشغول گریه و نوحه باشند و زیارت عاشورا بخوانند.»
پیشینهٔ تاریخی سوگواری برای حسین
سابقهٔ سوگواری و برپایی عزاداری برای حسین بن علی به اولین روزهای بعد از عاشورا، در محرم سال ۶۱ هجری می‌رسد. اولین مراسم سوگواری را زینب خواهر حسین در زندان برگزار کرد. همچنین دختر سه‌سالهٔ حسین، رقیه، در زندان اغلب برای پدرش گریه می‌کرد تا اینکه دستور دادند سر بریدهٔ پدر را به حضورش ببرند که این عمل باعث مرگ دختر شد. مرگ رقیه باعث بلوایی در شام شد که عاقبت یزید مصلحت دید اسرای کربلا را آزاد کرده آن‌ها را به مدینه بفرستد.
همچنین از سجاد روایت شده که تا بیست سال پس از مرگ پدرش هر وقت می‌خواست آب بنوشد به گریه می‌افتاد. نقل شده‌است که روزی خدمتکاری از او پرسید «ای پسر رسول خدا! آیا وقت آن نرسیده‌است که اندوه‌تان به پایان برسد؟» سجاد پاسخ داد: «وای بر تو! یعقوب پیامبر دوازده پسر داشت و خداوند یکی از آن‌ها را از چشمش پنهان کرد. از گریهٔ زیاد چشمانش کم‌سو و از غصه سرش سفید شد و پشتش خمیده گشت. (قرآن: ۱۲:۸۴) اگر چه پسرش زنده بود، اما من با چشم خود دیدم که پدر و برادر و عمو و هفده تن از اعضای خانواده‌ام در اطرافم قربانی شدند. چگونه اندوهم به پایان رسد؟»
سینه‌زنی
از مراسم سنتی عزاداری برای حسین بن علی و دیگر امامان شیعه، که همراه نوحه‌خوانی و با آهنگی خاص بر سر و سینه می‌زنند، گاهی هم سینهٔ خود را لخت کرده، بر آن می‌زنند. اصل این سنت، به‌ویژه در میان عرب‌ها رواج داشته‌است. بعدها به صورت موجود درآمده که با انتخاب نوحه‌های سنگین، حرکات دست بر سینه می‌خورد. به فردی هم که بر سینه خود زده، عزاداری می‌کند، «سینه‌زن» می‌گویند. این‌گونه نوحه‌گری، ابتدا به صورت فردی بوده، اما با مرور زمان به شکل گروهی و دسته‌جات سوگواری درآمده‌است.
«دسته‌گردانی و سینه‌زنی و نوحه‌خوانی که در زمان صفویه رایج شده و توسعه پیدا کرده بود، در عصر قاجاریه با توسعه و تجمل بیشتر در پایتخت رواج داشت… دسته‌گردانی در عصر قاجار، به‌ویژه در زمان ناصر الدین شاه با آداب و تشریفات و تجمل بسیار برگزار می‌شد. دسته‌های روز با نقاره و موزیک جدید و علم و بیرق و کتل، و دسته‌های شب با طبق‌های چراغ زنبوری و حجله و مشعل به راه می‌افتاد و در فواصل دستهٔ سینه‌زن‌ها با آهنگ موزون سینه می‌زدند. نوحه‌خوانی و سینه‌زنی حتی در اندرونی شاهان قاجار، بین زنان اندرون نیز متداول بود…»
ادبیات عاشورایی
بخش اندکی از قصیدهٔ سیف فرغانی (قرن ششم و متعلق به سرزمین کنونی فرغانه در ازبکستان) در مصیبت حسین و یاران او:
| ای قوم، در این عزا بگریید | بر کشتهٔ کربلا بگریید | |
| در ماتم او خمش مباشید | یا نوحه کنید، یا بگریید | |
| اشک از پی چیست؟ تا بریزید | چشم از پی چیست؟ تا بگریید |
همچنین شعر معروف محتشم کاشانی (سدهٔ ۱۰ قمری) در رثای واقعهٔ کربلا که این‌گونه آغاز می‌شود:
| باز این چه شورش است که در خلقِ عالم است | باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟ | |
| باز این چه رستخیزِ عظیم است؟ کز زمین | بی نفخ صور، خاسته تا عرشِ اعظم است | |
| این صبح تیره باز دمید از کجا کزو | کارِ جهان و خلقِ جهان جمله در هم است | |
| گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب | کآشوب در تمامیِ ذراتِ عالم است | |
| گر خوانمش قیامتِ دنیا، بعید نیست | این رستخیزِ عام، که نامش محرم است |
سوگواری در میان غیرِمسلمانان
سوگواری عاشورا مختص شیعیان نیست. در ایران ارامنه نیز دسته‌جات عزاداری دارند.
در ترینیداد و توباگو و جامائیکا تمامی گروه‌های قومی و مذهبی در مراسمی که به زبان محلی «هوسِی» خوانده می‌شود شرکت می‌کنند و به سوگواری می‌پردازند.
کشته‌شدگان عاشورا
نگرش مذاهب دیگر
اهل سنت
در مورد واقعهٔ عاشورای سال ۶۱ اغلب تاریخ‌نگاران اهل سنت از جمله محمد بن جریر طبری، بلاذری، عمر بن سعد، ابن قتیبه دینوری، احمد بن داوود دینوری و عزالدین بن اثیر واقعه کربلا را به‌تفصیل و بر اساس روایت ابومخنف بیان کرده‌اند. این درحالی است که شیعیان معتقد هستند که بعد از واقعهٔ عاشورا، بنی امیه به جعل منابع اسلامی پرداخت و به بهانهٔ کشتن امام سومِ شیعیان آن را روز مبارک و عید، روزه، توبهٔ آدم، نجات یونس از شکم ماهی، استقرار سفینهٔ نوح در کوه جودی، روز شکافته‌شدن دریا برای موسی، خاموش‌شدن آتش برای ابراهیم و… اعلام نمود.
یهودیت
صحیح بخاری این روز را معادل یوم‌کیپور شمرده‌است. در این روایت ذکر شده‌است که زمانی که محمد به مدینه رسید مشاهده کرد که یهودیان برای یوم کیپور روزه می‌گیرند. او از آنان پرسید دلیل روزه گرفتن چیست. آن‌ها پاسخ دادند که خداوند در این روز قوم موسی را از دست فرعون نجات داد. او گفت ما از شما به موسی نزدیک‌تریم و دستور داد که پیروانش روزه بگیرند.
بر اساس نظر بعضی محققان نیز عاشورا بر روی یوم کیپور بنا نهاده شده‌است. از این رو بعضی اعتقاد دارند که تا زمان کمی قبل از فوت محمد که تغییر در تقویم در آیه نسیء منع شد دو روز عاشورا و یوم کیپور در انتهای تابستان بر روی یک روز قرار داشتند. بعد از نازل شدن آیه نسیء و ممنوع شدن سال‌های سیزده‌ماهه دو تقویم عبری و عربی از یکدیگر جدا شدند و عاشورا از یوم کیپور جدا گشت. مراسم یوم کیپور در یهودیت نیازمند انجام قربانی به عنوان کفارهٔ گناهان است که در آن خون قربانی در معبد ریخته می‌شد. همچنین در زبان عبری لغت دهم عاشارا یا عاسارا (عبری: עשרה) و دارای ریشه سامی ع-ش-ر به معنی ده است.
حال آنکه بعضی دیگر اعتقاد دارند چون ۱۰ محرم ۶۱ هجری قمری برابر با ۱۰ حشوان ۴۴۴۱ عبری بوده‌است در حالی که یوم‌کیپور در روز دهم ماه تیشری می‌باشد این دو واقعه به یکدیگر مرتبط نیستند.
تعطیلی
عاشورا در مناطق زیر تعطیل عمومی و رسمی است:
| نام منطقه | تعداد روزهای تعطیل |
|---|---|
| ایران | دو روز |
| عراق | دو روز |
| هندوستان | یک روز |
| ترکیه | یک روز |
| پاکستان | دو روز |
| لبنان | یک روز |
| بحرین | دو روز |
| افغانستان | یک روز |
| بنگلادش | یک روز |
| الجزایر | یک روز |
| اقلیم کردستان | یک روز |
| مناطق تحت سیطرهٔ انصارالله | یک روز |
| جنوب لبنان (تحت سیطرهٔ حزب‌الله) | دو روز |
| هامبورگ | یک روز |
| برمن | یک روز |
| مارنئولی | یک روز |
تصاویر سوگواری روز عاشورا
جستارهای وابسته
- حسین بن علی
- تاسوعا
- رویداد کربلا
- کربلا
- ماه محرم
- حسین بن علی و نبرد کربلا از دیدگاه دانشمندان مذهب سنی
- پیاده‌روی اربعین
- باز این چه شورش است
منابع
- ↑ SearchTruth. "Search jews fasting in Hadith Books of Sahih Al-Bukhari صحیح البخاری". SearchTruth.com (به انگلیسی). Retrieved 2021-08-10.
- ↑ SearchTruth. "6. The Book of Fasting (Kitab Al-Sawm) - Sahih Muslim - 154 - 2514". SearchTruth.com (به انگلیسی). Retrieved 2021-08-10.
- ↑ "Ashura | Definition & Facts". Encyclopedia Britannica. Definition & Facts (به انگلیسی). Retrieved 2019-08-25.
- ↑ প্রতিবেদক, নিজস্ব. "কারবালা দিবস উপলক্ষে বিশ্ব সুন্নি আন্দোলন, যুক্তরাষ্ট্রের সমাবেশ". Prothomalo (به بنگالی). Archived from the original on 17 September 2021. Retrieved 2021-08-10.
- ↑ "The Fast of 'Ashura". Al-Islam.org (به انگلیسی). 2013-03-02. Retrieved 2019-08-25.
- ↑ "Upcoming Algeria Public Holidays (Africa/OPEC)". The qppstudio.net website (به انگلیسی). Retrieved 2021-08-10.
- ↑ https://iqna.ir/fa/news/3839973/معنای-دقیق-کلمات-عاشورا-و-تاسوعا-چیست
- ↑ «عاشورا سه‌شنبه بود، ۲۰ مهر سال ۵۹ هجری شمسی!». خبرآنلاین. ۲۰۱۲-۱۰-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۲۵.
- ↑ تبدیل تاریخ هجری قمری به جلالی
- ↑ «امروز سالروز شهادت امام حسین (ع) است». خبرآنلاین. ۲۰۱۱-۱۰-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۲۵.
- ↑ "Zaynab Bint Ali". Encyclopedia of Religion. Retrieved January 19, 2008.
- ↑ Sharif al-Qarashi, Bāqir (2000). The Life of Imām Zayn al-Abidin (as). Translated by Jāsim al-Rasheed. Iraq: Ansariyan Publications, n.d. Print.
- ↑ Imam Ali ubnal Husain (2009). Al-Saheefah Al-Sajjadiyyah Al-Kaamelah. Translated with an Introduction and annotation by Willian C. Chittick With a foreword by S. H. M. Jafri. Qum, The Islamic Republic of Iran: Ansariyan Publications.
- ↑ «پایگاه جامع عاشورا - امام حسین علیه السلام». www.ashoora.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۲۵.
- ↑ موسیقی مذهبی ایران، ص ۲۶.
- ↑ «سوگواری عاشورا مختص شیعیان نیست/ در ایران ارامنه نیز دستجات عزاداری دارند». www.yjc.ir. ۲۳ آبان ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۲۵.
- ↑ «مسیحیان و زرتشتیان ایران در عزای حسینی (ع)+ویدیو». fa.alalamtv.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۲۵.
- ↑ Korom, Frank J. (۲۰۰۳). Hosay Trinidad: Muharram Performances in an Indo-Caribbean Diaspora. University of Pennsylvania Press, Philadelphia. ISBN 0-8122-3683-1.
- ↑ Shankar, Guha (2003) Imagining India(ns): Cultural Performances and Diaspora Politics in Jamaica. Ph.D. Dissertation, University of Texas, Austin pdf
- ↑ «شور حسینی». پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۱۷.
- ↑ صحیح بخاری جلد ۳ کتاب ۳۱ شماره ۲۲۲
- ↑ Muhammad and the Origins of Islam, Francis E. Peters, SUNY Press, 1994, p. 204.
- ↑ «تعطیلات رسمی ایران | مرکز اطلاعات فنی ایران». tici.info. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
- ↑ العراق, اخبار. "هل یوم 9 نیسان عطلة رسمیة فی العراق؟". اخبار العراق الآن.
- ↑ «تعطیلات رسمی هندوستان». Aftab Travel. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
- ↑ «تعطیلی یک کشور غیر اسلامی در عاشورا - ShiaWaves Persian». shiawaves.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
- ↑ «تقویم ترکیه | روزهای تعطیل رسمی و تعطیل مذهبی ترکیه را بشناسید». سفر به استانبول با تیرنگ. ۲۰۱۹-۰۵-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
- ↑ «تاسوعا و عاشورا در پاکستان تعطیل رسمی شد». خبرآنلاین. ۲۰۰۹-۱۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
- ↑ «لبنان تعطیلات عمومی 2019 :». HolsDB.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
- ↑ «وکالة أنباء البحرین». www.bna.bh. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
- ↑ «اعلام دو روز تعطیلی رسمی در بحرین بمناسبت عاشورا - ShiaWaves Persian». shiawaves.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
- ↑ «روز عاشورا تعطیل رسمی است». www.afghanpaper.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
- ↑ «روز عاشورا در بنگلادش تعطیل رسمی است/معرفی مراکز مهم عزاداری نشانی=https://www.mehrnews.com/news/4102665/روز-عاشورا-در-بنگلادش-تعطیل-رسمی-است-معرفی-مراکز-مهم-عزاداری». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۷-۱۰-۰۲.
- ↑ «الجزایر تعطیلات عمومی 2019 :». HolsDB.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
- ↑ "National Holidays in Algeria in 2019". Office Holidays (به انگلیسی). Retrieved 2019-09-17.
- ↑ «وزارة الشؤون الدینیة تعلن الاحد أول محرم والثلاثاء 10 سبتمبر یوم عاشوراء | الإذاعة الجزائریة». www.radioalgerie.dz (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
- ↑ «دولت اقلیم کردستان روز عاشورا را تعطیل اعلام کرد - خبرگزاری کردپرس». خبرگزاری کردپرس - فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
- ↑ «حضور گسترده مردم یمن در مراسم روز عاشورا». مشرق نیوز. ۲۰۱۹-۰۹-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
- ↑ «فی أجواء من الحزن.. شیعة العالم یحیون عاشوراء». قناة الحرة (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
- ↑ «عاشورا در هامبورگ آلمان تعطیل رسمی شد». خبرآنلاین. ۲۰۱۲-۱۱-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
- ↑ Zahiri (۲۰۱۲-۱۲-۰۲). «روز عاشورا در ایالت «برمن» آلمان تعطیل اعلام شد». Imam Ali Islamic Center. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
- ↑ نیوز، l Shia News Agency l خبرگزاری شیعیان l شیعه (۱۳۹۵/۰۷/۲۸–۱۰:۲۵). «تعطیلی رسمی شهر مارنئولی بزرگترین شهر شیعیان در گرجستان در روز عاشورا». fa. دریافت‌شده در 2019-09-14.
پیوند به بیرون
- سایت رسمی زیارت عاشورا
- محرم و عاشورا در میان اهل سنت - رادیو زمانه
- فرهنگ عاشورا، جواد محدثی بایگانی‌شده در ۲ فوریه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
- چیستی عاشورا
- تاریخ عاشورا
- شخصیت‌شناسی در تاریخ؛ با تحلیلی از عاشورا، پدیدآورنده: خسرو باقری نوع پرست
- عاشورا و امام حسین در آئینه احادیث
- جلوه‌هایی از آیین‌های سنتی عزاداری ماه محرم در استان خراسان جنوبی
- نگاهی به آیین‌های عزاداری سنتی محرم در شهرهای شمال اصفهان
- بانوان همدان و سنتهای محرم
- تحلیل واقعهٔ عاشورا
- نخل برداری در یزد به قلم دکتر میرزا محمد کاظمینی
- عاشورا و انتظار (در شعر شاعران تاجیکستان)، پدیدآورنده: علی‌رضا قزوه، پایگاه حوزه
- عاشورا در شعر فارسی، پدیدآورنده: میرصادق سیدنژاد، پایگاه حوزه