کتاب سلیم بن قیس هلالی
اسرار آل محمد، با نام اصلی کتاب سلیم بن قیس هلالی، نوشتهٔ سلیم بن قیس هلالی از قدیمی‌ترین کتب تاریخ بعد از پیامبر است. این کتاب که با داشتن حداقل چهار نسخه تا حد زیادی حفظ شده، اکنون در دسترس است.
| نویسنده(ها) | سلیم بن قیس هلالی |
|---|---|
| کشور | بصره |
| زبان | عربی |
| گونه(های) ادبی | روایی |
تاریخ نشر | ۱۴۰۵ |
نام
در روایت‌های امامان شیعه از این کتاب به «کتاب سلیم بن قیس» یاد شده‌است. بعدها برخی کتاب را «کتاب السقیفه» و برخی «کتاب اسرار آل محمد» نام نهاده‌اند.
قدمت
طبق نقل الفهرست ابن ندیم این کتاب اولین تألیف شیعه و نیز تنها کتاب باقی‌مانده حدیثی و تاریخی از قرن اول هجری است. به گفت مدرسی، این کتاب یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌هایی است که به دست مسلمانان نوشته شده و متن اصلی آن هنوز باقی است. به نوشته مدرسی هسته اصلی کتاب که تا حد زیادی در نسخه فعلی حفظ شده‌است، مربوط به دوره هشام بن عبدالملک خلیفه اموی در فاصله سال‌های ۱۰۵ تا ۱۲۵ هجری است.
محتوا
این کتاب شامل۹۹ روایت در سه نوع است:
- روایات نوع اول که اغلب طولانی اند. حدود نیمی از روایات سخنان علی (امام اول شیعیان و خلیفهٔ چهارم اهل تسنن) دربارهٔ حق خود برای جانشینی پیامبر اسلام است؛ و نیم دیگر آن مکالمات و نامه نگاری‌های او. بخشی از هر حدیث نیز توصیف موقعیتی ست که این سخنان در آن گفته شده.
- روایات نوع دوم در قالب فضایل و مناقب اهل بیت، امام‌شناسی و… برای پشتیبانی از ادعاها و سخنان علی، قبل یا بعد از روایات نوع اوّل آمده‌اند.
- روایات نوع سوم برای درک مطالب مربوط به حدیث بعدی در آن جا آورده شده‌اند و محتوایی کاملاً متفاوت دارند. مانند حوادثی که منجر به سخنرانی یا اظهار نظر علی می‌شوند.
نسخهٔ فعلی شامل اضافات آشکاریست که بعداً به کتاب افزوده شده . در چاپ‌های جدید نیز، توضیحات زیادی افزوده شده. امّا همه به گونه‌ای هستند که با متن کتاب سلیم اشتباه نمی‌شوند؛ مانند پیش نویس‌ها و پاورقی‌ها.
اهمیت کتاب
این کتاب مستند روایات نبوی در مورد امام مهدی است. اینکه محمد به پیروان خود در مورد مردی از نسل امام حسین وعده داده بود که اسلام را با حذف بدعتها تطهیر میکند.
کتاب ادعا می کند که سلمان المحمدی، مقداد بن اسود، عمار بن یاسر، عبدالله بن جعفر، ابوالهیثم بن تیهان، خزیمه بن ثابت و ابو ایوب گفته اند که محمد در غدیر خم گفت:
«اى مردم، ولايت تنها به على بن ابى طالب و وصى از ذريه من، نوادگان برادرم على تعلق مىگيرد، او اولين و دو پسرش حسن و حسین پیاپی جانشین او می شوند، از قرآن جدا نمی شوند تا به سوی خدا بازگردند،». بیشتر کتاب به طور مستقیم به خود محمد نسبت داده شده است.
صحت مطالب
موضوع کتاب اختلاف مذهب تشیع و تسنن است؛ نظرات زیاد و گوناگونی از طرف علمای شیعه و سنّی در مورد کتاب وجود دارد:
اغلب علمای شیعهو برخی از بزرگان و علمای اهل سنت در تاریخ، صحت مطالب کتاب را تأیید کرده‌اند؛ و برخی دیگر بر صحت مطالب کتاب تشکیک کرده‌اند.
- در چاپ جدید این کتاب با نام «اسرار آل محمد» بخشی شامل ۱۰۸ صفحه در مورد سلیم بن قیس و صحت کتاب او و علمایی که صحت کتاب را تأیید کرده‌اند نگاشته شده‌است.
نظرات موافق
- ابن ندیم: اولین کتابی که برای شیعه ظاهر شد همین کتاب سلیم بن قیس مشهور است.ولی وی بر قول نویسنده علوی علی بن احمد العقیق (متوفی 911) تکیه کرده است.
- قاضی بدرالدین سبکی: اولین کتابی که در شیعه تألیف شد کتاب سلیم است.
- ملاحیدرعلی فیض آبادی: صحت این کتاب نزد محققین شیعه مورد اتفاق است… چرا که همه علوم این کتاب به ائمه می‌رسد.
نظرات مخالف
حسین مدرسی او را بدین ترتیب توصیف میکند : «بدیهی است که چنین شخصی هرگز وجود نداشته و این نام فقط یک نام قلمی است».
علمای دیگر مانند محمدعلی امیرمعزی در رد تاریخی بودن سلیم بن قیس احتیاط بیشتری داشته اند، اما بر نادرست بودن انتساب مجموعه احادیث شیعه به او اتفاق نظر دارند.
دانشمند شافعی اهل سنت ابن ابی الحدید، وجود سلیم را زیر سؤال برده و گفته است: «شنیده است» برخی از علمای شیعه دوازده امامی ادعا می کنند که سلیمان «یک اختراع کاملا خیالی» است و «کتاب ادعایی او چیزی جز جعلیات نیست».
علمای اثنی عشری احمد بن عبیده (متوفی 941) و ابوعبدالله الغضنفری (متوفی 1020) انکار وجود کتاب سلیمان را بر سه دلیل استوار کردند:
۱-بخشی از کتاب بیان میکند که سیزده امام به جای ۱۲ امام وجود داشته اند.
۲-بخش دیگری بیان می کند که محمد بن ابوبکر پدر در حال مرگش ابوبکر را با وجود اینکه کودکی سه ساله بود رد کرد.
۳-کتاب صرفاً به ابان بن ابی عیاش منتقل شده است، اما او تنها چهارده سال داشته است.
علامه حلی، محقق برجسته اثنی عشری، نظریات مربوط به عدم وجود سلیم را رد میکند، اگرچه جبلی معتقد است «استدلال حلی برای از بین بردن چنین شبهاتی قانع کننده نیست».
پانویس
- ^ ، مدرسی (Tradition and Survival)، صفحه ۸۴ و ۸۵
- ^ ، مدرسی (Tradition and Survival)، صفحهٔ ۸۳
- ^ ، مدرسی (Tradition and Survival)، صفحهٔ ۸۳
- ^ ، مدرسی (Tradition and Survival)، صفحهٔ ۸۵
- ^ ، مدرسی (Tradition and Survival)، صفحه ۸۵
- ↑ «کتاب سلیم‌بن قیس هلالی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۶.
- ↑ «ابان بن ابی عیاش». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۶.
- ↑ Pagano, Jo Anne. Exiles and Communities: Teaching in The Patriarchal Wilderness. Ed. Seyyed Hossein Nasr, Hamid Dabashi, and Seyyed Vali R. Nasr. Albany, New York: State University of New York, 1989. Print. شابک ۱۴۳۸۴۱۴۲۶۹ Pg. 15 and 17
- ↑ Pagano, Jo Anne. Exiles and Communities: Teaching in The Patriarchal Wilderness. Ed. Seyyed Hossein Nasr, Hamid Dabashi, and Seyyed Vali R. Nasr. Albany, New York: State University of New York, 1989. Print. شابک ۱۴۳۸۴۱۴۲۶۹ Pg. 15 and 17
- ↑ http://fa.wikishia.net/view/کتاب_سلیم_بن_قیس_هلالی#cite_ref-18
- ↑ https://ahlesonnat.com/سخنی-کوتاه-پیرامون-کتاب-جعلی-سلیم-بن-ق-4/
- ↑ در کتاب الفهرست ص ۲۷۵
- ↑ در کتاب محاسن الوسایل فی المعرفه الاوایل
- ↑ منتهی الکلام جلد ۳ ص ۲۹
- ↑ کتاب استقصا الافحام
- ↑ (Modaressi 2003، صص. 82–83).
- ↑ (Gleave 2015، صص. 85–86).
- ↑ (Djebli و 1960–2007).
- ↑ (Djebli و 1960–2007).
- ↑ (Djebli و 1960–2007).
منابع
- Modarressi, Hossein, Tradition and Survival, A Bibliographical Survey of Early Shiite Literature (Volume 1), Oneworld Publications, Oxford, ۲۰۰۳
- مقدمه کتاب سلیم بن قیس به قلم علوی حسینی نجفی چاپ دارالکتاب الاسلامیه؛
- معجم رجال الحدیث ۸ /۲۱۶؛
- سفینه البحار ۴ / ۲۶۰؛
- قاموس الرجال ۵/ ۲۲۷