دل ایرانشهر
دل ایرانشهر یا آسورستان نام سرزمین کنونی عراق در دوران ساسانیان بود. آسورستان یا آشورستان همان قلمروهای امپراتوریهای آشور و بابل بود که توسط کوروش پادشاه هخامنشی به قلمروی ایران افزوده شد و یهودیانی که حدود سیصد سال در امپراتوری آشور که در تورات به نام دست عدالت خداوند خوانده شده به اسارت روزگار میگذراندند را آزاد کرد.
دل ایرانشهر در آن زمان به یازده استان و شصت تسوگ (شهرستان) بخش میشد. نام یازده استان آن به ترتیب از جنوب به شمال عبارت بود از:
- شادبهمن (در منطقه بسراه (بصره))
- بهقباد پایین
- بهقباد میانه
- بهقباد بالا
- بازیگانخسرو (در منطقه بدره کنونی نزدیک مرز ایران امروزی)
- شادقباد (به مرکزیت تیسفون (جنوب بغداد کنونی)
- بهدیوماسپان (انبار کنونی)
- شادهرمز
- اردشیر بابکان
- شادپیروز (در منطقه کردستان عراق)
- استان بالا
نامهای برخی از شهرهای دل ایرانشهر و نامهای امروزی آنها
نام بخش فلوجه-کاظمین: پیروزشاپور،
- کوفه: شهر سورستان
- موصل: بوذاردشیر
- مقدادیه: شهربان
- بصره: بسراه، وهشیت آباذ اردشیر (بهشت آباد)
- اُبُلَّه: بهمناردشیر، (بهمنشیر)
ابله در حومه بسراه (بصره) بودهاست.
استانها و شهرستانهای میانرودان ساسانی
به گزارش المسالک و الممالک [۱] استانها و شهرستانها (تسوگها)ی میانرودان در زمان ساسانیان بدینگونه بودند:
استان شادپیروز یا خوره حُلوان دارای پنج تسوگ از جمله فیروزقباد تسوگ کوهستان تسوگ اربل تسوگ تامِرّا تسوگ دوخانه (خانقین).
استان شاذقباد دارای هفت تسوگ از جمله بزرگشاپور تسوگ شهر بوق تسوگ کلواذی تسوگ گازُر تسوگ شهر آبان تسوگ کهنشهر تسوگ راذان بالا تسوگ راذان پائین.
استان شادهرمز دارای هشت تسوگ از جمله رستمگواذ تسوگ مهرورد تسوگ سِلْسِل تسوگ جلولا و جللتا تسوگ ذیبین تسوگ بند نیکان تسوگ برازرود تسوگ دستگرد.
استان بازیگانخسرو (ارندین کَرد) دارای ۵ تسوگ از جمله جوروان بالا، جوروان میانه، جوروان پائین، تسوگ بادرایا تسوگ باکسایا.
استان شادشاپور یا کِشتگر دارای چهار تسوگ زَندوَرد تسوگ بزیون تسوگ استان تسوگ جوازر. مرکز این استان شهر خسروشاپور بوده.
استان شادبهمن و آن خوره دجله دارای ۴ تسوگ از جمله بهمناردشیر، میشان (ملوی)، دشت میشان، ابلّه، ابرقباد.
استان اردشیر بابکان دارای ۵ تسوگ از جمله بهاردشیر تسوگ رومکان تسوگ کوثا تسوگ دَرقیت تسوگ نهر گویر.
استان بهدیوماسپان (زوابی) دارای ۳ تسوگ زاب بالا، زاب میانی و زاب پائین.
استان بهقباد بالا دارای ۶ تسوگ از جمله بابل تسوگ خُطَرْنیه تسوگ فلّوجه پائین تسوگ فلّوجه بالا تسوگ نهرین تسوگ عین التمر.
استان بهقباد میانی دارای ۴ طسّوج: الجبه والبداه تسوگ سورا وبربیسما تسوگ باروسما تسوگ نهر الملک.
استان بهقباد پائین دارای ۵ طسّوج: بادقلی و تسوگ السیلحین وتسوگ نستر وتسوگ روذمستان تسوگ هرمزجرد
منابع
محمدی ملایری، محمد. فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد دوم، دل ایرانشهر، تهران: انتشارات توس، ۱۳۷۵.