خلخال (اردبیل)
خَلخال، چهارمین شهر پرجمعیت استان اردبیل و مرکز شهرستان خلخال است.
| خلخال هروآباد، خالخال | |
|---|---|
| کشور |  ایران |
| استان | اردبیل |
| شهرستان | خلخال |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) پیشین | هروآباد |
| سال شهرشدن | ۱۳۲۵ |
| مردم | |
| جمعیت | ۳۹٬۳۰۴ تن(۱۳۹۵) |
| رشد جمعیت | ۵٪- (۵سال) |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع | ۲۲۴۳متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | +۷ |
| میانگین بارش سالانه | ۳۲۰ |
| روزهای یخبندان سالانه | ۱۵۰ |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | ودود محمدی نیاری |
| ره‌آورد | عسل ناب |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۴۵ |
| وبگاه | |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۹۱ ص |
| کد آماری | ۱۲۱۹ |
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۳۹۳۰۴ نفر (در ۱۱۵۰۱ خانوار) بوده‌است.
بخشی از شهرستان طارم در دوره قاجار به دستور مکتوب شاه قاجار از خلخال جدا و به زنجان واگذار شد، همچنین بخش کاغذکنان در سال ۱۳۵۹ به دلیل نبودن پل بروی رودخانه قزل‌اوزن در مسیر ارتباطی این بخش با خلخال، از این شهرستان جدا و به شهرستان میانه واگذار شد. به این ترتیب هم از وسعت خلخال کاسته شد هم از جمعیت آن.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
در زمان آشوری‌ها به آن هَرهار می‌گفتند.
زبان
زبان مردم شهر خلخال و اکثر روستاهای اطراف آن زبان ترکی آذربایجانی است. ولی در بیشتر قسمت‌های بخش شاهرود و تعدادی از روستاهای بخش خورش رستم، زبان تاتی ایران که به زبان تالشی بسیار نزدیک و یکی از زبان‌های باستانی ایران است، رواج دارد. همچنین، در بخش مرکزی، در دهستان لنبر و روستاهای اطراف آن، به کرمانجی از گویش‌های اصلی زبان کردی تکلم می‌شود. ساکنان شهر خلخال و اکثریت مردم شهرستان مسلمان و شیعه مذهب هستند. اقلیتی نیز در بخش خورش رستم دارای مذهب سنی هستند.
صنایع دستی
فرش خلخال در گذشته رواج بسیاری داشته و از رونق افتاده، ولی در سال‌های اخیر کوشش برای احیای آن صورت گرفته‌است.
جاده خلخال اسالم
در جاده اسالم برخی مکان‌ها در استان اردبیل و برخی در استان گیلان هستند، همانند: خرجگیل، شرشر، یالَ پیچ (پیچ بزرگ)، شوندَوْل، معدن، وَرگَه دَرَه، اسب هونی، مَتَش، لَرزَره، چَرَه سو، کرمان، گردنه الماس، مجره و خوجین. تلاش‌ها برای ثبت جاده اسالم در یونسکو به عنوان میراث جهانی ادامه دارد.
جاذبه‌های طبیعی
- امامزاده دانیال بن موسی کاظم در روستای خانقاه سادات
- روستای گردشگری لرد با قدمتی چند هزار ساله و یکی از خوش آب و هواترین روستاهای شهر خلخال که در بخش شاهرود واقع است
- آبشار آق‌بلاغ طولانی‌ترین چشمه آبشار ایران در لرد بخش شاهرود خلخال
- منطقه گردشگری ازناو
- آبشار نره گر
- کزج
- اندبیل
- قله آق داغ
- قله عجم
- موزه گنجینه خلخال شامل آثارباستانی مربوط به حفاری‌های منطقه خلخال و اردبیل
- غار کوخول عنبر در روستای لرد
- روستای برندق
- نمهیل
- منطقه حفاظت‌شده آق‌داغ در روستای لرد که دارای گونه‌های مختلف جانوری است
- رودخانه قزل‌اوزن در کنار نمهیل
- چشمه آب سرد میرعادل یا بیلدیر
- چشمه آب سرد ازناو در روستای خوجین
- آبشار نره‌گر
- بوزلو کوهول
- مسیر قدیم خلخال - گیلان
- ییلاق‌های سردول در روستای وهرآورد مربوط به طایفه‌های گوناگون از جمله ایل شاهسون
- طبیعت زیبای روستای آل‌هاشم
- فنا رود در روستای خوجین
- حاجت بولاغی (ائللر باغی)
- آبگرم روستای گرمخانه
- آب گرم روستای تیل
- کوه‌های روستای بلوکان
- روستای گیلوان با قدمت چند هزار ساله
- آبشار قاراقوش قایاسی واقع در کلی
- چشمه قیرخ بولاغ (چهل چشمه) واقع در روستای کلی
سوغات خلخال
- نان‌های روغنی (نزیک - تل تل شیرمال- چای چورگی و …)
- عسل طبیعی خلخال که به لحاظ بکر بودن و کوهستانی بودن منطقه، یکی از غنی‌ترین و طبیعی‌ترین عسل‌های کشور می‌باشد و فراورده خاص عسل عبارتند از: شیرعسل، هویج عسل و پرتقال عسل
- شیرینی‌های محلی
- صنایع دستی همچون گلیم، جوراب‌های پشمی دست باف، شال، قالیچه و جاجیم خلخال
- انواع میوه‌ها که عبارتند از: (انواع سیب، گلابی، زرد آلو، هلو، انواع آلو، گیلاس، آلبالو، گردو، انگور، توت، خیار، کمبزه (خیرچا)، شاتوت، ریواس (اوشقون) و…
جشنواره رغایب
جشن رغایب یا جشن آرزوها که در مناطق مختلف آذربایجان به «اولولر بایرامی» شهرت دارد که در خلخال و در شهرکلور به سبک و سیاق خاصی برگزار می‌شود.
اولین شب جمعه ماه رجب، لیله الرغایب یا به عبارتی «شب آرزوها» است که فضیلت بسیاری دارد و به منظور کسب هر چه بیشتر رحمت‌الهی و رسیدن به حوائج معنوی، اعمالی نیز برای آن ذکر شده‌است. یکی از بخش‌های اصلی جشن رغایب، برپایی بازارچه محلی است. در این بازارچه کسبه و بازاریان منطقه شاهرود، شهرهای مجاور و حتی استان‌های مجاور نیز حضور یافته و اجناس و کالاهای گلچین شده خود را عرضه می‌نمایند.
در این مراسم، زنان در چندین گروه دایره‌ای شکل به دور هم چرخیده و به‌طور متناوب و با ریتم خاصی دست‌های گرده کرده همدیگر را به بالا و پایین می‌برند. مشابه این مراسم در روز سیزده بدر نیز اجرا می‌شود.
مردان منطقه نیز در این روز بازی‌های خاص را اجرا می‌کنند، که از آن جمله بازی قیشه مزا یا همان قیش ووردی است. این بازی که حول یک دایره بزرگ و در محوطه‌ای وسیع به اجرا در می‌آید، توسط دو گروه اجرا می‌شود.
اقلیم
شهر خلخال دارای سه رود جاری به نام‌های نورعلی چایی، قز باخان و هرو چایی است. آب هوای این شهر بسیار سرد و در بعضی از سال‌ها به ۴۰ درجه زیر صفر می‌رسد.
محله‌های قدیمی شهر
- آشاقی‌کوچه
- قازان داش
- قاضی‌لر خیابان امام حسین طرفی
- یوخاری‌کوچه
- قلعه‌باشی
- روشن‌محله
- بازار
- حمزه آباد
- پوچ دیبی
- خرابه حصار
- ائیشنه کوچه
- چول دره
- گونئی
مکان‌های مذهبی
- بقعه امامزاده محمد روستای گردشگری لرد
- امام زاده سید الیاس و سید هاشم روستای زاویه سادات
- امام زاده سید دانیال
- امام زاده قاضی‌لر
- امام زاده پیر سلیمان (زنجیرلی امامزادا)
- امام زاده روستای کالار
- مقبره سید محمد آقا
- امامزادگان الهاشم (روستای الشما)
- امام زادگان روستای خوجین
- امام زاده سید ابراهیم روستای خمس
موزه خلخال
منابع
- ↑ «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
- ↑ «معرفی شهرستان خلخال». استانداری اردبیل.
- ↑ اسلامی، بنیاد دایرة المعارف. «خلخال». rch.ac.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۱۲.
- ↑ هرتسفلد، ارنست (۱۳۵۴). تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستانشناسی. تهران: انجمن آثار ملی. صص. ۳۷.
- ↑ «شهرستان خلخال». www.tebyan.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۱۲.
- ↑ «زبان خلخال‌های تالشی» (PDF). دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۳۱.
- ↑ کاخ آسمان
- ↑ [۱]
- ↑ «برگزاری جشنواره رغایب در خلخال، خبرگزاری فارس».
- ↑ «تصاویری از برگزاری جشنواره رغایب در خلخال، خبرگزاری قطره». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۴.
- اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسه گیتاشناسی ۱۳۸۳ خ.
- مختصات و ارتفاع
- «خدرنبی آیینی سنتی در خلخال». پایگاه خبری سلام اردبیل. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۹.
