بیشاپور

بیشاپور به سال ۲۶۶ میلادی و به دستور شاپور اول پادشاه ساسانی ساخته شده‌است. پس از پیروزی شاپور بر والرین امپراتور روم، شاپور دستور داد در ناحیه‌ای خوش آب و هوا بر سر راه تخت جمشید به تیسفون شهری بنا کنند. این جاده در زمان هخامنشیان، شهرهای تخت جمشید و استخر را به شوش وصل می‌کرد. شاپور نام خود را بر این شهر نهاد. معماری از اهالی سوریه قدیم به نام اِپسای برای ساخت شهر تازه انتخاب شد.

شهر بیشابور با روش مهندسی یونانیان که توسط هیپوداموس ابداع شده بود در زمینی مستطیل به گونه‌ای طراحی شد که چهار دروازه و دو خیابان آن، یکدیگر را قطع می‌کردند. یکی از خیابان‌ها در جهت شمال به جنوب و دیگری شرق به غرب است و هر کدام در انتها به یکی از دروازه‌های شهر منتهی می‌شده‌اند. دروازه غربی، ورودی اصلی شهر بوده‌است.

شهر بیشاپور از دو بخش اصلی تشکیل شده‌است:

1. ارگ سلطنتی شامل آثار شاخصی مانند معبد آناهیتا، تالار تشریفات شاپور، ایوان موزائیک، کاخ به والرین.
2. منطقه عامه‌نشین شامل خانه‌های مسکونی، گرمابه، کاروانسرا و بازار.

بیشاپور توسط کوه، رودخانه، دیواره‌های قلعه و خندق محافظت می‌شده‌است.

بیشاپور در کنار دره چوگان واقع است؛ و فاصله آن تاکازرون ۱٩ کیلومتر است. بیشاپور در کنار رود شاپور قرار گرفته‌است.

در بین سال‌های ۱۳۱۹ – ۱۳۱۴ خورشیدی برای نخستین بار ژرژ سال و رومن گیرشمن، نمایندگان اعزامی از موزه لوور، اقدام به کاوش باستان‌شناسی در این شهر تاریخی کردند. آن‌ها بنای رفیع و چهار گوشی را که با سنگ‌های «دوجداره» ساخته شده بود، آتشگاه نامیدند و تالار عظیم و سر پوشیده وسیعی را به نام کاخ اختصاصی و مکان دیگری را به نام جایگاه نذورات و یک ایوان مزین به موزاییک را به دنیای باستان‌شناسی و تاریخ معرفی کردند. این حفاری‌ها ادامه نیافت و برای مدت ۳۰ سال متوقف گردید.

سرانجام اداره کل باستان‌شناسی و فرهنگ عامه تصمیم گرفت با اعزام یک گروه باستان‌شناسی ایرانی به سر پرستی دکتر سرفراز عملیات کاوش در بیشاپور را به منظور روشن ساختن چگونگی حفاری‌های گذشته و ظاهر ساختن اسکلت این شهر آغاز نماید. در بهمن ماه ۱۳۴۷ هیئت باستان‌شناسی در شهر شاپور مستقر گردید و شروع به کار کرد. این عملیات حدود ۱۰ سال به طول انجامید که با تلاش هیئت باستان‌شناسی، برج و باروی شهر، معبد آناهیتا، کاخ شاپور، مسجد دوره اسلامی، ستون‌های یادبود و برخی آثار ارزشمند دیگر سر از خاک بیرون آورد. عملیات این گروه نیز در سال ۱۳۵۷ متوقف گردید.

مجدداً در بهمن سال ۱۳۷۵ عملیات حفاری این شهر به سر پرستی دکتر سرفراز آغاز گردید اما در اردیبهشت ۱۳۷۶ متوقف ماند. پس از آن چند فصل حفاری توسط آقایان مهندس مهریار و نوروزی صورت گرفت و از سال ۱۳۸۲ مهندس امیری به عنوان مسئول پروژه بیشاپور تعیین شده‌است.

شهر تاریخی بیشاپور در ۲۴ شهریور ماه سال ۱۳۱۰ خورشیدی، به شماره ۲۴ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.

اداره راه و ترابری استان فارس در نظر داشت جاده شاهپور به نورآباد ممسنی را که شهر تاریخی بیشاپور را به ۲ نیم می‌کند تعریض کند اما با اعتراض سازمان میراث فرهنگی، سرانجام عبور ماشین‌های سنگین از این محل ممنوع شد و هرگونه عملیات راهسازی منوط به نظر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گردید.

امروزه پس از سال‌ها که از آغاز کاوش‌های باستان‌شناسی در بیشاپور می‌گذرد بسیاری از بناهای برپای آن زمان فروریخته و تهرنگ معماری آن در زیر آوار فروریخته بناها مدفون مانده‌است از اینرو کمتر می‌توان سیمای آن روز شهر را دید و از هیئت عمومی بناهای نیمه بر پای آن مبهوت ماند. کاخ شهر بیشاپور در ورودی شهر از طریق دروازه شرقی به صورت انبوهی از ساخت و سازهای معمارانه برپا شده که مطلوب شهرهای امپراطوران رومی بوده‌است.

فاصله زمانی بنیاد بیشاپور با بنیاد فیروز آباد کمتر از یک ربع قرن است. بنیادی که پسر به وجود آورده با بنیادی که پدر خلق کرده هیچ شباهتی ندارد. شهرکی که شاپور دستور ساخت آن را داده حتی ملهم از هلنی نیست، و با فرض یک بازگشت در شهرسازی که پارس در زمان سلوکی‌ها شناخته، این امر را خواهیم پذیرفت که بیشاپور یک شهر یونانی نیست زیرا تعادل آن توازی آن و گزینش شرایط طبیعی برای مقر شهر و آکروپل آن، محورهای مبتنی بر خط صاف و زوایای قایمه موید روحیهٔ رومی است.

همهٔ محوطه‌ها برای خود آکروپل دفاعی نمی‌ساختند ساختن چنین آکروپل کار حکومت خواص و نیز حکومت سلطنتی است در حالی که حکومت‌های مردم سالاری یا دموکراسی ترجیح می‌دهند در دشت زندگی کنند.

به نظر می‌رسد که سازندگان آکروپل با اصول دژسازی که ایران از زمان‌های قبل به آن عمل می‌کرده بیگانه نبوده و آن‌ها را پذیرفته‌اند.

موضوع نقش برجسته‌ها همیشه روی یک سطح آزاد و آرمانی ظاهر و گسترده شده‌است. به نحوی که این نثر تاریخی هرگز دارای آن فحوای کلامی نیست که بیانگر آثار یا چشم‌اندازهایی باشد که پیروزی‌ها در آن‌ها به دست آمده‌است.

بین پنج موضوع پنج نقش برجسته شاپور نوعی موازات و همسانی شامل صحنه‌هایی است که بیانگر یک نوع اعمال است. پراکندگی این صحنه‌ها در محوطه‌هایی است که گاهی بسیار دور از یکدیگر قرار دارند ولی این دور بودن موجب ایجاد تنوع حالات در افراد و صحنه‌ها نمی‌شود مانند حالات فیلیپ عرب.

در کنار کاخ شاپور در دره بیشاپور اتاق چهارگوش بزرگی وجود دارد که به نام معبد آناهیتای بیشاپور خوانده می‌شود. این معبد به صورت مکعبی بوده که هر ضلع آن نزدیک به ۱۴ متر است و از سنگ‌های تراشیده شده و بدون ملات و دو جداره ساخته شده و به سبک معماری هخامنشی است که با بست‌های آهنی به یکدیگر متصل شده‌است. این معبد در فرورفتگی ۶ متری از روی زمین واقع شده و پلکانی از کاخ به آن متصل بوده‌است. معبد فاقد سقف است و هدف این بوده که آب رودخانه شاپور که در فاصله ۲۵۰ متری آن جاری است به درون معبد آورده تا پس از جریان به درون معبد به وسیله قناتی خارج گردد.

منطقه باستانی بیشاپور مشتمل بر سه بخش اصلی است:

1. شهر بیشابور
2. قلعه (دختر) با نقش برجسته‌های ساسانی.
3. دره رودخانه بیشاپور.

در این ناحیه آثار دیگری مانند قلعه دختر، قلعه پسر و نقش‌های تنگ چوگان قابل اشاره هستند.

برخی تک اثرهای به جای مانده از شهر باستانی بیشاپور عبارت‌اند از:

• معبد آناهیتا
• کاخ والرین
• ایوان موزائیک
• ستون‌های سنگ یادبود بیشاپور

اسب پادشاه حیوان بزرگی است که به سنگینی روی چهار پای خود ایستاده‌است. نقش برجسته دارابگرد برخلاف سایر نقش برجسته‌های شاپوری، تنها نقش برجسته ایست که حیوان را در حالی نشان می‌دهد که دو پای جلویی خود را به صورت صاف و مستقیم روی زمین نهاده‌است. در جاهای دیگر قاعده چنین است که یکی از پاهای جلویی از زمین بلند شده‌است. بر پیشامی این اسب نیز یک کاکل قرار دارد.سیریادس

از بین رفتن سلسله پادشاهی سورها به مدت یک سوم قرن اغتشاش عمیقی را در امپراتوری روم به دنبال داشت که با کودتای نظامی و با جنگ‌های ناگوار پارسی‌ها و بربرها و همچنین شیوع طاعون ضعیف تر شده بود.

در سال ۲۳۹ هترا شهر قلعه‌ای به دست پارسیان افتاد منابع برای نسبت دادن این پیروزی به اردشیر یا شاپور توافق ندارد که این امر قابل درک است زیرا هر دو نفر اینها در قدرت سلطنت شریک بودند.

• فهرست شهرهای باستانی و تاریخی ایران
• ساسانیان
• کتیبه اپسای دبیر
• استان فارس
• شاپور یکم
• معبد آناهیتا
• کتیبه نرسه در بیشاپور

• آناهیتا و ایزدبانوان دیگر در اسطوره‌ها و باورهای ایرانیان، رضا طاهری، نشر فروهر
• بیشابور در ویکی‌پدیای انگلیسی en:Bishapur بازدید ۱۵ تیر ۱۳۸۶.
• «تاریخچه شهر تاریخی بیشاپور» [۲] از [۳] بازدید ۱۵ تیر ۱۳۸۶.
• «بیشاپور شهری باستانی با تاریخ مکتوب». از سایت آفتاب [۴] بازدید ۱۴ تیر ۱۳۸۶.
• کازرون [۵]
• همشهری آنلاین [۶]
• پایگاه پژوهشی بیشاپور [۷]