چاقودندان
چاقودندان یا اسمایلودون (نام علمی: Smilodon) که در فرهنگ عامه به غلط ببر دندان شمشیری خوانده می‌شود، یک سرده منقرض‌شده و پیشاتاریخی از خانواده گربه‌ایان و زیرخانواده دندان‌خنجری‌ها است. چاقودندان مشهورترین گربه دندان‌خنجری است که در قاره آمریکا و در دور پلیستوسن (۲٫۵ میلیون سال پیش تا ۱۲٫۰۰۰ سال پیش) زندگی می‌کرده‌است. یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های سنگواره این جانور از گودال‌های قیر لابریا به دست آمده‌است. ۳ گونه از این سرده شناخته شده‌است؛ که در اندازه و اندام با هم تفاوت دارند.
| چاقودندان | |
|---|---|
| سنگواره چاقودندان مرگ‌آور در موزه ملی تاریخ طبیعی، واشینگتن، دی.سی. | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | طنابداران |
| رده: | پستانداران |
| راسته: | گوشت‌خواران |
| زیرراسته: | گربه‌سانیان |
| تیره: | گربه‌ایان |
| زیرخانواده: | †دندان‌خنجری‌ها |
| تبار: | †چاقودندانی‌ها |
| سرده: | †چاقودندان لوند، ۱۸۴۲ |
| گونه‌ها | |
| مترادف | |
| |
با این وجود، گونه‌های چاقودندان ساختاری با استحکام بیشتر از گربه‌ایان امروزی داشتند، مخصوصاً با دست‌های به خوبی فرگشت‌یافته و دندان‌های نیش بالایی بسیار بلند خود از دیگر گربه‌ایان متمایز می‌شوند. فک چاقودندان قابلیت بازشوندگی بیشتری نسبت به گربه‌های امروزی داشت و دندان‌های نیش بالایی باریک و شکننده بودند و توانایی دریدن استخوان را نداشتند. بنابراین جانور از این دندان‌ها برای پاره کردن بخش‌های نرم بدن طعمه استفاده می‌کرد. این ویژگی‌ها چاقودندان را به یک شکارچی خاص در شکار گیاه‌خواران بزرگ مانند بیزون و شتر تبدیل کرد.
چاقودندان احتمالاً در محیط‌های بسته مانند بوته‌زارها و جنگل‌ها که پوشش لازم برای کمین و غافلگیر کردن برای شکار ایجاد می‌کرد، زندگی می‌کرد. وابستگی این جانور به جانوران بزرگ ممکن است دلیل انقراض آن بوده باشد. دانشمندان در مورد اینکه آیا چاقودندان جانوری اجتماعی بوده یا نه بحث و گفتگو می‌کنند. شباهت واکنش‌های شکارچی به درخواست کمک و رواج آسیب‌های التیام‌یافته می‌گوید که این گونه، جانوری اجتماعی بوده است، درحالی که مغز کوچک و محیط زندگی دارای پوشش متراکم گیاهی می‌گوید که جانوری تنها و منزوی بوده‌است. تا کنون برخی سنگواره‌های یافت‌شده از چاقودندان نشانه‌هایی از وجود التهاب مهره خمیده و التهاب مفصل را در خود داشته‌اند.
ریشه‌شناسی
نام رایج «دندان‌خنجری» اشاره به دندان بلند نیش در فک بالا دارد. با وجود اینکه نام رایج‌تر آن، ببر دندان‌خنجری است، اما چاقودندان یک ببر نبوده‌است. بلکه ببر متعلق به زیرخانواده پلنگیان است، درحالی‌که چاقودندان به زیرخانواده دندان‌خنجری‌ها تعلق دارد. نام چاقودندان از کلمه یونانی σμίλη, smilē, چاقو همراه با (ὀδoύς (hodoús, دندان یا ترکیب اضافه ὀδoύς, ὀδόντος, odóntos. می‌آید.
رده‌بندی و گونه‌ها
سرده چاقودندان در سال ۱۸۴۲ توسط طبیعت‌شناس و دیرین‌شناس دانمارکی، پیتر ویلهلم لوند شناخته شد. او سنگواره چاقودندان ویرانگر (Smilodon populator) را در غارهایی در نزدیکی شهر کوچک لاگوا سانتا در ایالت میناس گرایس برزیل، پیدا کرد.
در گذشته یک گونه از چاقودندان شناخته شده بود، اما امروزه تعداد گونه‌های شناخته‌شده را سه گونه می‌دانند:
- چاقودندان باریک‌اندام (Smilodon gracilis) از ۲٫۵ میلیون تا ۵۰۰٫۰۰۰ سال پیش: کوچک‌ترین و ابتدایی‌ترین گونه چاقودندان است که حدود ۵۵ تا ۱۰۰ کیلوگرم وزن داشت. این گونه جانشین بزرگ‌جانور در آمریکای شمالی شد و احتمال می‌رود از آن تکامل یافته باشد. گونه‌های دیگر چاقودندان احتمالاً از چاقودندان باریک‌اندام مشتق شده‌اند.
- چاقودندان مرگ‌آور (Smilodon fatalis) از ۱٫۶ میلیون تا ۱۲٫۰۰۰ سال پیش: در آمریکای شمالی جایگزین چاقودندان باریک‌اندام شد و در جریان تبادل بزرگ آمریکا وارد آمریکای جنوبی شد. اندازه آن بین چاقودندان باریک‌اندام و چاقودندان ویرانگر بود، و می‌توان اندازه آن را با شیر یکسان دانست. بلندی این گونه در حدود ۱ متر بود و وزن آن را از ۱۶۰ تا ۲۸۰ کیلوگرم تخمین زده‌اند. در برخی موارد دو گونه دیگر به رسمیت شناخته می‌شود که شامل گونه‌های چاقودندان کالیفرنیایی (Smilodon californicus) و چاقودندان فلوریدایی (Smilodon floridanus) است، اما اغلب تصمیم بر آن شده‌است که این دو گونه، زیرگونه چاقودندان مرگ‌آور در نظر گرفته شوند.
- چاقودندان ویرانگر (Smilodon populator) از ۱ میلیون تا ۱۲٫۰۰۰ سال پیش: در بخش شرقی آمریکای جنوبی می‌زیست و بزرگ‌ترین گونه چاقودندان به حساب می‌آید. جثه آن از خویشاوند خود، چاقودندان مرگ‌آور بزرگ‌تر بوده و قفسه سینه و پاهای سترگی داشت. بلندی آن در حدود ۱٫۲ متر و طول آن حدود ۲٫۶ متر بود و دمی به طول ۳۰ سانتی‌متر داشت. برآورد می‌شود که وزن آن بین ۲۲۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم بوده‌است و جزء بزرگ‌ترین گربه‌ایان تاریخ به حساب می‌آید.
| گربه‌ایان |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کالبدشناسی
گونه‌های چاقودندان به بزرگی گربه‌های بزرگ امروزی بودند اما نسبت به آن‌ها از بدنی قوی‌تر و وزن بیشتری برخوردار بودند. سنگین‌ترین گونه چاقودندان یعنی چاقودندان ویرانگر می‌توانست وزنی بیش از ۴۷۰ کیلوگرم داشته‌باشد. رنگ و طرح پوست چاقودندان مشخص نیست اما در تصویرسازی‌های هنری با پوستی ساده یا خال‌دار ترسیم می‌شود.
انقراض
چاقودندان در پایان پلیستوسن، حدود ۱۰٫۰۰۰ سال پیش از میلاد که شاهد انقراض بسیاری از دیگر پستانداران گیاه‌خوار و گوشت‌خوار بزرگ بود، منقرض شد.
انسان پیشاتاریخ، که خود را در همان زمان به قاره آمریکا رسانید و به شکار بسیاری از گونه‌هایی ناپدیدشده می‌پرداخت، از سوی برخی دانشمندان به عنوان مسئول این موج انقراض شناخته می‌شود. برخی دیگر از دانشمندان البته تغییرات اقلیمی که در پایان عصر یخبندان رخ داد را عامل انقراض چاقودندان و بسیاری دیگر از بزرگ‌زیاگان عصر یخبندان می‌دانند.
یووال نوح هراری در کتاب انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر، انسان را عامل اصلی نابودی و انقراض این گونه‌های جانوری می‌داند. او در این کتاب آورده‌است: «در طی ۲۰۰۰ سال پس از ورود انسان به این سرزمین‌ها اکثر گونه‌های بی‌نظیر نابود شدند. بر اساس تخمین‌های کنونی، در آن فاصله کوتاه، آمریکای شمالی ۳۴ نوع از ۴۷ نوع پستاندار عظیم الجثه‌اش را از دست داد. در جنوب آمریکا ۵۰ نوع از ۶۰ نوع نابود شدند. گربه‌های دندان‌خنجری، بعد از نشو و نما در طول بیش از سی میلیون سال به کلی نابود شدند. ما (انسان‌ها) مجرم هستیم. هیچ شکی در این نیست. حتی اگر تغییرات اقلیمی هم‌دست ما بوده باشند باز هم مشارکت انسان در این جرم قطعی است.»
جستارهای وابسته
منابع
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Smilodon». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی.
- ↑ «اسمایلودون». Fossilworks. ۱۴ خرداد ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۳ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ A. Turner: The big cats and their fossil relatives. Columbia University Press, 1997. ISBN 0-231-10229-1
- ↑ Christiansen, P. (۲۰۰۵–۱۲). "Body Size of Smilodon (Mammalia: Felidae)". Journal of Morphology. ۲۶۶ (۳): ۳۶۹–۳۸۴. doi:10.1002/jmor.10384. PMID ۱۶۲۳۵۲۵۵. Retrieved 2011-08-02. ; ;
- ↑ Sorkin, B. (2008-04-10). "A biomechanical constraint on body mass in terrestrial mammalian predators". Lethaia. 41 (4): 333–347. doi:10.1111/j.1502-3931.2007.00091.x. Retrieved 2011-08-02.
- ↑ کتاب انسان خردمند (تاریخ مختصر بشر)، نوشته یووال نوح هراری، صفحه ۱۱۴ و ۱۱۵.