ارتش شاهنشاهی ایران
ارتش شاهنشاهی ایران، پیکرهٔ اصلی نیروهای مسلح ایران را در زمان پهلوی تشکیل میداد. وظیفهٔ اصلی ارتش، حفظ تمامیت ارضی و دفاع از کشور در برابر تهاجم نظامی بیگانگان بود. ارتش شاهنشاهی توسط رضا شاه پهلوی بنیانگذاری شده بود زیرا ایران در دوران قاجاریه، از وجود نعمت ارتشی یکپارچه، آموزش دیده و متمرکز محروم بود. در پی اعلام بیطرفی ارتش در روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ پس از گذشت ۲۶ روز از خروج شاه از ایران، نهایتاً انقلاب ایران به وقوع پیوست و دودمان پهلوی بر کنار شد. پس از انقلاب، بسیاری از افسران عالیرتبه و کاردان ارتش شاهنشاهی اعدام شدند.
ارتش شاهنشاهی ایران | |
---|---|
فعال | ۱۴ دی ۱۳۰۰–۲۲ بهمن ۱۳۵۷ |
برچیدگی | انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ |
کشور | ایران |
رسته | |
شعار(ها) | خدا، شاه، میهن |
نبردها | اشغال ایران در جنگ جهانی دوم کودتای ۲۸ مرداد درگیریهای ۷۵-۱۹۷۴ اروندرود شورش ظفار مناقشه جزایر سهگانه ایرانی در خلیجفارس جنگ با عراق در سال ۱۳۵۴ |
فرماندهان | |
بزرگ ارتشتاران | محمدرضا پهلوی |
رئیس ستاد بزرگارتشتاران | ارتشبد عباس قرهباغی (آخرین) |
|
نوسازی و قدرتمند کردن ارتش از دوره سلطنت محمدرضاشاه تسریع شد. با دستور مستقیم شاه نیروی هوایی شاهنشاهی با خرید جنگنده اف۱۴ و دیگر هواپیماهای جنگنده مدرن آمریکایی تجهیز گردید که در جنگ ایران و عراق کمک شایانی به ایران کرد. نیروی دریایی ارتش نیز با خرید ناوهای جنگی به قدرتی رسیده بود که کنترل خلیج فارس را به تنهایی به دست بگیرد. نیروی زمینی ارتش با قدرت گروهکهای تجزیه طلب را سرکوب کرد و به غائله آذربایجان پایان داد. ارتش شاهنشاهی حاکمیت ملی را در سراسر ایران با اقتدار تثبیت کرد.
جایگاه ارتش شاهنشاهی
ارتش شاهنشاهی در حکومت پهلوی از جایگاه ویژهای برخوردار بود. رضاشاه و پسرش محمدرضا پهلوی با امید زیادی که به ارتش برای حفظ تمامیت ارضی ایران داشتند، بیشترین بودجهٔ کشور را صرف تجهیز ارتش میکردند. خرید سلاحهای پیشرفته از کشورهای غربی بهویژه آمریکا، پُرشمار کردن نفرات ارتش و اختصاص دادن حقوق و مزایای عالی برای نظامیان بالادست از جمله اقدامات محمدرضا پهلوی در این زمینه بود. وی با درآمدهای نفتی، ارتش ۱۲۰ هزار نفری را به ۴۱۰ هزار نفر و همچنین بودجهٔ ارتش را به هشت میلیارد دلار رساند.
آموزش
رضاشاه، سامانه آموزش نظامی در مدارس نظام و دانشکده افسری را بر اساس پیادهنظام مدرن اروپایی تدوین کرد. همچنین در اردیبهشت ۱۳۰۱، اعلام نمود که هرساله تعدادی افسر ایرانی را برای آموزش فنون نظامی به فرانسه خواهد فرستاد. اولین گروه از این افسران در خرداد ماه سال ۱۳۰۲ به دانشکدههای افسری سن سیر (پیادهنظام)، سمور پاریس (سواره نظام)، ژیمناستیک ژوان ویل، مدرسه توپخانه پواتیه، مدرسه مهندسی ورسای و دیگر مدارس نظام فرانسه اعزام شدند. قشون کشیهای داخلی و جنگهای نامنظم برای تثبیت حاکمیت ملی نیز به کسب تجربه بیشتر توسط نیروها کمک شایانی نمود.
عملیاتهای نظامی برجسته
ارتش شاهنشاهی ایران در سرکوب گروهکهای تجزیه طلب موفقیت چشمگیری داشت. در زمان رضاشاه ارتش توانست شیخ خزعل و سیمیتقو را از بین ببرد. در زمان محمدرضاشاه ارتش با قاطعیت تمام در جریان غائله آذربایجان به حکومت خلق آذربایجان و جمهوری مهاباد پایان داد.
ارتش شاهنشاهی ایران طی سالهای ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۵ بهمنظور سرکوب شورش ظُفار در سلطاننشین عُمان، عملیات نظامی داشت که طی آن افسران ارتش توانستند عملیات نظامی واقعی را تجربه کرده و بسیاری از طرح ها و آرایشهای دفاعی و پیشروی جنگی را تمرین کنند که بعدها در جنگ ایران و عراق بسار مفید واقع شد. ارتش شاهنشاهی طی پیروزی در این عملیات توانست تودهایهای تجزیه طلب را از خاک عمان بیرون براند.
از عملیاتهای اطلاعاتی مهم ارتش شاهنشاهی ایران میتوان به برنامه شناسایی آیبکس و پروژه ژن تیره به ترتیب از ارتش عراق و شوروی اشاره کرد.
نیروهای سهگانه ارتش شاهنشاهی ایران
- نیروی زمینی شاهنشاهی ایران
- نیروی هوایی شاهنشاهی ایران
- نیروی دریایی شاهنشاهی ایران
فرماندهان و رئیسان ستاد ارتش
تجهیزات
محمدرضا پهلوی با توجه به افزایش قیمت نفت در آغاز دهه پنجاه شمسی و حمایت آمریکا مدرن سازی ارتش را بهطور گسترده آغاز کرد. صدها فروند جنگندههای نورثروپ اف-۵ و مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم خریداری شد و نیروی هوایی ایران به سرعت به یکی از برترین نیرویهای هوایی در منطقه تبدیل گردید. پس از تولید جنگندههای اف ۱۴ سفارشی بالغ بر ۱۵۰ برای شرکت گرومن ارسال شد و ۷۸ فروند تحویل و در قالب چهار اسکادران فعال شدند. خرید تعداد زیادی از انواع هلیکوپترهای جنگی بل ایاچ-۱ سوپرکبرا نیز هوانیروز شاهنشاهی ایران را قدرتمند کرد. نیروی زمینی ارتش شاهنشاهی نیز پس از خرید حجم گستردهای از تسلیحات نظامی شامل تانکهای چیفتن، ام۴۷ و ام۴۸ و ام۶۰ و مقداری زیادی موشکهای ضدتانک مدرنیزه شد.
سلاحهای انفرادی
ر. | فرماندهان | آغاز تصدی | پایان تصدی | طول دوران | |
---|---|---|---|---|---|
1 | امانالله جهانبانی (1353–1274) | سپهبددی 1300 | 1305 | ۵ سال، ۰ روز | |
2 | حبیبالله شیبانی (1328–1263) | سرتیپ1305 | 1306 | 1 سال | |
3 | محمد نخجوان (1354–1268) | سرتیپ1306 | 1313 | 7 سال | |
4 | سرلشکر عزیزالله ضرغامی (1357–1263) | 1313 | 1320 | 7 سال | |
5 | مرتضی یزدانپناه (1351–1273) | سرلشکر 9 مهر 1320 | 1321 | 1 سال | |
6 | حسن ارفع (1363–1274) | "سرتیپ"1321 | 1322 | 1 سال | |
7 | حاجعلی رزمآرا (1329–1280) | "سرتیپ"1 مرداد 1322 | مهر 1322 | 2 ماه | |
8 | علی ریاضی (1326–1262) | "سرتیپ "1322 | 1323 | کمتر از 1 سال | |
9 | حسن ارفع (1363–1274) | "سرلشکر"6 دی 1323 | 27 بهمن 1324 | 1 سال | |
10 | فرجالله آقاولی (1353–1267) | "سرلشکر"27 بهمن 1324 | 1325 | کمتر از 1 سال | |
11 | رزمآرا (1329–1280) | "سرلشکر"10تیر 1325 | تیر 1329 | 4 سال | |
12 | عباس گرزن (؟–1276) | "سرلشکر"تیر 1329 | 31تیر 1331 | 3 سال | |
13 | مرتضی یزدانپناه | "سپهبد "2 مرداد 1331 | 30مرداد 1331 | 28 روز | |
14 | محمود بهارمست (1357–1278) | "سرلشکر"30 مرداد 1331 | 9 اسفند 1331 | 7 ماه و 9 روز | |
15 | محمدتقی ریاحی (1367–1289) | "سرتیپ"9 اسفند 1331 | 28 مرداد 1332 | کمتر از 4 ماه | |
16 | نادر باتمانقلیچ (1370–1282) | "سرلشکر"1332 | 1334 | 2 سال | |
16 | عبدالله هدایت (1347–1278) | "سپهبد"مرداد 1334 | 24 اسفند 1339 | 5 سال | |
17 | عبدالحسین حجازی (1348–1283) | "سپهبد"24 اسفند 1339 | 1344 | 5 سال | |
18 | بهرام آریانا (1364–1285) | "ارتشبد"30 آذر 1344 | اردیبهشت 1348 | 4 سال | |
19 | فریدون جم (1387–1293) | "سپهبد"14 اردیبهشت 1348 | 28 تیر 1350 | 2 سال | |
20 | غلامرضا ازهاری | "ارتشبد"1350 | دی 1357 | 7 سال | |
21 | عباس قرهباغی (1379–1297) | "ارتشبد"دی 1357 | 22 بهمن 1357 | کمتر از 1 ماه |
نام | نوع | تعداد | استفاده | سازنده | نکات |
---|---|---|---|---|---|
ناگانت ام۱۸۹۵ | سلاح کمری | شوروی | این سلاح در سال ۱۹۳۳ جایش را به پارابلوم ۱۹۰۸ آلمانی داد. | ||
اسمیت اند وسون مدل ۱۰ | سلاح کمری | ایالات متحده آمریکا | این سلاح به یکی از سلاحهای نیرو انتظامی ایران شد. | ||
پارابلوم ۱۹۰۸ | سلاح کمری | آلمان | این سلاح تا ۱۹۵۲ یکی از سلاحهای ایران بود. | ||
کلت ام۱۹۱۱ | سلاح کمری | ایالات متحده آمریکا | این سلاح از سال ۱۹۵۲ تا به امروز از سلاحهای کمری ارتش است. | ||
په په شه | مسلسل دستی | شوروی | این سلاح در سال ۱۹۴۰ تا زمانی که سلاح یوزی وارد ایران شود مسلسل دستی ایران بود. | ||
یوزی | مسلسل دستی | اسرائیل | این سلاح تا قبل از سلاح تندر مسلسل دستی ایران بود. | ||
دراگونوف | تکتیرانداز | شوروی | این سلاح تا به امروز اسلحه تکتیرانداز ایران بوده و هست. | ||
Mannlicher M1888 | تفنگ جنگی | اتریش | این سلاح سلاح ارتش ایران در عهد قاجار بود. | ||
تفنگ برتیه | تفنگ جنگی | فرانسه | این سلاح از سلاحهای مشروطیت بودهاست. | ||
Carcano | تفنگ جنگی | ایتالیا | این سلاح دومین سلاح ایران در عهد قاجار بود. | ||
برنو | تفنگ جنگی | چکسلواکی | این سلاح سلاح ارتش ایران از سال ۱۹۳۰ بود و تا زمان ورود ام ۱ به ایران خدمت کرد. | ||
ام ۱ | تفنگ جنگی | ایالات متحده آمریکا | این سلاح از جنگ جهانی دوم تا دهه ۱۹۷۰ سلاح رسمی ارتش ایران بود. | ||
ژ۳ | تفنگ جنگی | آلمان | این سلاح از ۱۹۷۰ تا به امروز سلاح رسمی ارتش ایران است. | ||
ام ژ ۴۲ | مسلسل چندمنظوره | آلمان | این سلاح اولین مسلسل چندمنظوره ایران بود. | ||
گرینوف | مسلسل چندمنظوره | شوروی | این سلاح در کنار ام ژ۳ مسلسل چندمنظوره ایران بود. | ||
امژ۳ | مسلسل چندمنظوره | آلمان | این سلاح تا به امروز مسلسل چندمنظوره ایران است. | ||
مسلسل ماکسیم | مسلسل سنگین | شوروی\ بریتانیا | این سلاح از عهد قاجار مسلسل سنگین ایران بود. | ||
دوشکا | مسلسل سنگین | شوروی | این سلاح تا به امروز مسلسل سنگین ایران است. | ||
آرپیجی-۷ | راکتانداز دوشپرتاب | شوروی | با مجوز از روسیه در داخل ایران تولید میشود. | ||
استرلا ۲ | راکتانداز دوشپرتاب |
نام | نوع | استفاده | سازنده | نکات |
---|---|---|---|---|
ام۱۱۳ | نفربر زرهی | از ۱۹۶۵ | ایالات متحده آمریکا | در سال ۱۹۶۵ ۴۰۰ دستگاه از آمریکا خریده شد. |
بیتیآر-۶۰ | نفربر زرهی | از ۱۹۶۶ | شوروی | از شوروی تا قبل از انقلاب ۵۷۰ دستگاه خریداری شد. |
رنالت اف تی | تانک سبک | از ۱۹۲۸ | فرانسه | این تانکها در سال ۱۹۵۰ از رده خارج شد |
پانزار ۳۸ | تانک سبک | از ۱۹۳۰ | آلمان | |
اسکورپیون | تانک سبک | از ۱۹۷۶ | بریتانیا | در سال ۱۹۷۶ ۲۵۰ دستگاه خریداری شد. |
تانک چیفتن | تانک | از ۱۹۷۱ | بریتانیا | قبل از انقلاب ۸۸۸ دستگاه چیفتن خریداری شد. |
تانک ام۴۷ | تانک | از ۱۹۶۰ | ایالات متحده آمریکا | ۵۰ دستگاه در سال ۱۹۶۰ خریداری شد |
تانک ام۶۰ آ۱ | تانک | ۱۹۶۹ | ایالات متحده آمریکا | ۴۶۰ دستگاه از آمریکا خریداری شد. |
ام۴ شرمن | تانک | از ۱۹۴۷ | ایالات متحده آمریکا | |
ام ۲۶ | تانک | از ۱۹۵۵ | ایالات متحده آمریکا | بعد از کودتا ۲۸ مرداد ۱۵۰ دستگاه خریداری شد. |
بام-۲۱ گراد | راکتانداز چندگانه | از ۱۹۶۷ | شوروی | در سال ۱۹۶۷ ۷۰ دستگاه از شوروی خریداری شد. |
نام | نوع | استفاده | سازنده | نکات |
---|---|---|---|---|
ام۱۰۱ | هویتزر سبک ۱۰۵ میلیمتری | ۱۹۶۱ | ایالات متحده آمریکا | ۲۵۰ دستگاه در دهه ۱۹۶۰ از آمریکا خریداری شد. |
ام۴۶ | توپ صحرایی ۱۳۰ میلیمتری | ۱۹۷۰ | شوروی | ۷۲۶ عرابه در دهه هفتاد از شوروی خریداری شد. |
ام-۱۱۴ | هویتزر ۱۵۵ میلیمتری | ۱۹۶۸ | ایالات متحده آمریکا | ۱۰۰ عراده در دهه ۱۹۶۰ از آمریکا خریداری شد. |
ام-۱۱۵ | هویتزر سنگین ۲۰۳ میلیمتری | ۱۹۶۸ | ایالات متحده آمریکا | ۵۰عراده در سال ۱۹۶۸ از آمریکا خریداری شد. |
ام۱۹۵۵ | هویتزر ۱۵۲ میلیمتری | ۱۹۵۵ | ||
زنبورک | هویتزر ۷۰ میلیمتری | ۱۷۰۰ | ایران | این توپ از سلاحهای ایرانی بودهاست. |
ام-۱۰۹ | خودکششی هویتزر ۱۵۵ میلیمتری | از ۱۹۷۰ | ایالات متحده آمریکا | ۵۰ دستگاه در سال ۱۹۷۰ و ۳۹۰ دستگاه بین سالهای ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۹ از آمریکا خریداری شد. |
ام-۱۰۷ | خودکششی هویتزر ۱۷۵ میلیمتری | از ۱۹۷۳ | ایالات متحده آمریکا | ۴۰ دستگاه در سال ۱۹۷۳ خریداری شد. |
ام-۱۱۰ | خودکششی هویتزر ۲۰۳ میلیمتری | از ۱۹۷۳ | ایالات متحده آمریکا | ۳۸ دستگاه در سال ۱۹۷۳ خریداری شد. |
جستارهای وابسته
- گارد شاهنشاهی
- دانشگاه افسری
- دانشگاه جنگ
- بزرگ ارتشتاران
- ارتش جمهوری اسلامی ایران
پانویس
- ↑ Ward, Steven R. (2014), Immortal, Updated Edition: A Military History of Iran and Its Armed Forces, Georgetown University Press, p. 209, ISBN 978-1-62616-065-1
- ↑ همانجا، ص ۶۶
- ↑ فتاحی، کامبیز (۲۱ بهمن ۱۳۹۳). «وقتی سیا از تدارکات جنگی صدام به 'دولت انقلابی' اطلاعات میرساند». بیبیسی فارسی. دریافتشده در ۲۰۱۵-۰۲-۱۱.
- ↑ پهلوی، محمدرضا. پاسح به تاریخ.
- ↑ «انقلاب ۵۷». من و تو.