وادیوادی ها آب های پراکنده و اندک را به مسیرهای مشخصی سوق می دهند و جهت استفاده مردم و کشت به آنها می رسانند. ۱ - وادی در مدینهاگر دو موقعیت جغرافیایی را در مدینه مهم ترین ویژگی طبیعی این شهر بدانیم، یکی: وجود سه حرّه در جنوب، غرب و شرق این شهر است و دیگر: وجود چندین وادی که آب های پراکنده و اندک را به مسیرهای مشخصی سوق می دهد و جهت استفاده مردم و قبایلی که در هر نقطه به امید آب و کشت زندگی می کنند، می رساند. ۲ - وضعیت آب در مدینهآب و هوای مدینه در مقایسه با مکه بسیار بهتر است; چرا که زمین های حاصلخیز وآب نسبتاًمکفی دارد، بااین حال بایدگفت مدینه هم سرزمینی کم آب به حساب می آید. ۳ - وادی های جنوب مدینهآب این شهر در چندین وادی معروف جاری است که البته نه دائمی بلکه موقتی است و با این حال، آن اندازه هست که بتوان به امید آن به کشت و زرع پرداخت. بهترین منطقه مدینه بخش جنوبی آن در امتداد میان شرق و غرب شهر است که به نام های عوالی، قبا و عُصْبه شهرت دارد و از پرجمعیت ترین مناطق منطقه به شمار می رود. در این بخش آب به مقدار فراوان یافت شده و مزارع متعددی در آن تا به امروز وجود دارد. در این بخش، شبکه ای از بهترین وادی ها برای کنترل آب ها وجود دارد; مانند وادی مَهْزور از شرق، وادی مُذَینب از جنوب شرقی، وادی رانوناء از جنوب و بخشی از وادی بطحان که در مسیرش به شمال غرب به این وادی ها می پیوندد. از این رو، تردیدی وجود ندارد که این وادی ها و چاه ها در سمت عوالی، قبا و عصبه، از مهم ترین عوامل در تمرکز جمعیت در آن نواحی و پرداختن آنان به کشاورزی در شکل گسترده بوده است. ۴ - فایده دیگر وادیاثر دیگر این وادی ها آن است که آب های زیرزمینی را در سطحی وسیع تقویت می کند و با کندن چاه می توان از آن آب به خوبی استفاده کرد. آب و وادی و چاه و چشمه، از مهم ترین مفاهیم زندگی در میان عرب مدینه و اصولا جزیرة العرب بوده و مناطق مختلف را اغلب با همین عناوین، نامگذاری می کرده اند. ۵ - وادی مشهور مدینهمعروف ترین وادی مدینه، وادی عقیق است که گاه آب آن در برخی از فصول، بسیار فراوان بوده و مزارع غرب مدینه به سمت جنوب را تأمین می کند. این وادی را وادی مبارک نیز می نامند; چرا که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نسبت به آن، عنایت ویژه داشته است. نقل شده است که حضرتش فرمود: شبی از خداوند برای من پیام آمد که در این وادی مبارک نماز بگزار و بگوی: عمره ای در حج است. [۱]
المعالم الاثیره، ص ۱۹۵.
عربهای صدر اسلام و پس از آن، اشعار زیادی در ستایش از این وادی که مسیر آن غرب مدینه از شمال تا جنوب است، سروده اند [۲]
المعالم الاثیره، ص ۱۹۹.
همان گونه که گذشت، در کنار این وادی، قصرهای زیادی ساخته شده که بقایای برخی از آنها; از جمله قصر سعید بن عاص و قلعه عروة بن زبیر تا این اواخر وجود داشته است. [۳]
معالم المدینة المنوره، ج ۱ مج ۲، صص ۵۴۷-۵۴۸.
[۴]
معالم المدینة المنوره، ج ۱ مج ۲، ص۵۸۶-۵۸۷.
۶ - مهمترین وادی های مدینهبدین ترتیب مهم ترین وادی ها عبارتند از: وادی قنات در شمال مدینه و به عبارتی در جنوب کوه احد، وادی رانوناء در جنوب غرب مدینه، وادی بطحان در بخش جنوبی، وادی مذینب در جنوب شرقی و وادی مهزور در شرق مدینه. وادی عقیق در غرب مدینه، از شمال تا به جنوب کشیده شده است. ۷ - پانویس
۸ - منبعرسول جعفریان،آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۷۹-۱۸۱، کتابخانه تخصصی حج. |